Dagur - 15.12.1994, Blaðsíða 6

6 - DAGUR - Fimmtudagur 15. desember 1994
Bækur eru mikilvægari nú
en nokkru sinní fyrr
Voldugu vœttir. Gefið barninu
mínu í vöggugjöf - ekki aðeins
góða heilsu,fegurð og ríkidœmi og
allt það sem þið að venju gefið.
Gefið að barnið rnitt hungri í bœk-
ur, þess bið ég af öllu hjarta, því
ég óska þess af alhug að barnið
niitt hafi aðgang að œvintýraland-
inu, þar sem það getur sótt hina
fegurstu gleði -. Þannig þyrfti
hver móðir að hugsa.
Astrid Lindgren
Á íslandi eru rétt tæplega 70.000
börn undir 16 ára aldri. Mörg
þeirra eru örsmá, önnur ná okkur
upp aó hnjám eða mjöðmum, enn
önnur ná okkur upp að öxlum eða
eru hærri en við. Mörg þeirra alast
upp í borg eða bæ, önnur inn til
dala eða út vió sjó. Sum hafa báða
foreldrana í kringum sig, önnur al-
ast upp meó föður sínum einum
eða móður. Nokkur hafa flutt frá
öðrum löndum. Enn önnur eiga í
erfiöleikum vegna þess að þau
hafa hlotið heilaskaða, heyra ekki,
sjá ekki eða eru fötluð. Sum þess-
ara barna alast upp á heimilum þar
sem mikið er af bókum, önnur sjá
fáar bækur.
Börn eru ólík og alast upp við
ólíkar aðstæður. Þess vegna er
þýðingarlaust að tala um börn sem
einn hóp þar sem allir eru eins.
Hvert og eitt barn er sérstakt, á
sína möguleika, sína gleði og
sorg, sína fjölskyldu og umhverfi.
Þrátt fyrir allan þennan breyti-
leika eiga börnin margt sameigin-
legt; þörf fyrir að þroskast og upp-
lifa, þörf fyrir öryggi og tengsl,
þörf fyrir fæði og klæði, þörf fyrir
að tilheyra einhverjum sem getur
gefió sér tíma fyrir þau, þörf fyrir
aó verða sjálfstæð og vilja bjarga
sér í lífinu.
Við getum spurt, hvort bækur
hafi einhverju hlutverki að gegna í
þessari þróun.
Að kynnast heiminum...
Margt af því sem áður var sjálf-
sagt og hluti af daglegu lífi fjöl-
skyldunnar er börnunum okkar
óþekktur heimur. Börn þurfa á
bókum að halda sem geta sagt
þeim frá og geta eflt tengslin á
milli fulloróinna og barna. Mikil-
vægir þættir lífsins eiga sér stað
fyrir utan veröld barnanna; fæó-
ingar, veikindi, ellihrumleiki og
dauði. Fæst börn sjá ekki lengur
að kýrin er mjólkuð, aö fiskurinn
er dreginn úr sjó, að ullin á kind-
unum verður að hlýjum fatnaði og
að kartafian margfaldast í kart-
Kristín Aðalstcinsdóttir.
öflugarðinum. Ég efast ekki um
gagnsemi lesturs. Geti börn lesið
eða fái þau tækifæri til að hlusta á
annan lesa opnast þeim nýr hcim-
ur sem auðveldar þeim að skilja
atburði, annað fólk og eigin til-
finningar.
Flestir fara í gegnum langa
skólagöngu og börn fá sífellt að
heyra hve nauósynlegt það er að
fá góðar einkunnir, standa sig.
Það er aó verða þrengra á vinnu-
markaðinum. Lífið gengur mikið
út á samkeppni og þekkingu. Ein-
mitt þess vegna þörfnumst við
bóka sem gefa okkur svigrúm fyr-
ir hugmyndir okkar og ímyndanir,
fyrir önnur gildi en þau sem hægt
er að vega og mæla.
... og sjálfum sér...
Börn geta átt erfitt með að takast á
við tilfinningar sem þau ekki
skilja. Þau geta hugsanlega upplif-
að óöryggi og hræðslu, ekki síöur
en hinir fullorðnu en án þess að
skilja hvers vegna. Það er algengt
aó börn verði hrædd vió eigin til-
finningar, tilfinningar sem þau
botna ekkert í.
Með lestri bóka geta börn kom-
ið orði á tilfinningar sem eru þeim
óljósar vegna þess að bókin segir
frá líðan fólks og viðbrögðum sem
þau kannast við. Börn lifa sig auó-
veldlega inn í heim bókarinnar og
hún getur skýrt margt sem er að
gerast með þeim sjálfum.
Hægt er að líta á lcstur sem
nokkurs konar samtal á milli
fólks, börnin verða mcðvituð um
það sem bókin segir. Þctta cr aug-
ljóst þegar lesin er bók sem okkur
finnst mikilvæg. Þessi viðbrögó
verða enn sterkari ef lesarinn hef-
ur sterkt ímyndunarafl eöa á auð-
velt meö að skilja líf annarra,
reynslu þeirra og áhugamál. Lest-
ur eflir ímyndunaraflió og þá um
leió skilninginn.
...á eigin forsendum.
Ekki má gleyma að börnin ráða
ferðinni þegar þau lesa. Þau geta
lesið rólega eða hraðar. Þau geta
tekið sér þann tíma sem þau þurfa
og vilja til að vinna úr upplýsing-
um, túlka texta og njóta góðra
bóka.
Bækur gefa tækifæri til sam-
veru, þar sem foreldrar og börn
njóta öryggis og næöis, rækta dýr-
mætar tilfinningar. Bækur gefa
ekki þessar tilfinningar sjálfkrafa
eða einar og sér. Hinn fullorðni
þarf að skapa aðstæðurnar eða
stuðla að því að börnin fái kyrrð
og ró. Lestur gefur okkur tækifæri
til að njóta kyrrðar og samveru
með börnunum okkar en hann
kennir okkur og börnunum einnig
að njóta einveru. Samvera er dýr-
mæt, það er einvera líka.
Millifyrirsagnirnar eru blaðsins.
Hvert er hlutverk
bókarinnar?
Það er vióurkennt að meó lestri
bóka skynja börn hugsanir og til-
finningar, geta fengið sterkari til-
finningu fyrir tungumálinu og
aukið oröaforóa sinn. Auk þess
getur þekking þeirra eflst á mörg-
um sviðum. I bókum kynnast þau
öðrum bömum og öðru umhverfi.
Stundum er þetta fólk og umhverfi
þeim kunnugt en oft kynnast þau
nýrri veröld. Þannig uppgötva
börn það óþekkta og ómeðvitaða í
sjálfum sér og hvert hjá öðru. Þau
skynja staðreyndir og upplifa til-
finningar.
Mörg okkar sem erum fulloröin
í dag höfóum ekki aógang aö
mörgum bókunt. Því getur verið
að okkur finnist að börn nútímans
sem hafa allt af öllu; sjónvarp,
myndbönd, útvarp, geisladiska,
tímarit og margra ára skólagöngu
þurfi ekki á bókum að halda. Eg
álít hins vegar að nú þurfi þau
frekar á bókum að halda en
nokkru sinni fyrr vegna þess að
veröldin er alltaf aö veróa flóknari
og flóknari, ekki síst vegna áhrifa
frá sjónvarpi og útvarpi sem víða
eru í gangi mest allan þann tíma
sem börnin eru vakandi. Áhrifin
streyma inn í stofurnar okkar án
þess aö við finnum næði til þess
að vinna úr því sem inn berst, án
þess að við náum að melta áhrifin.
Nú er færra fullorðið l'ólk í návist
barnanna og þcir sem eru til staðar
eiga oft annríkt. Það eru færri til
að svara spurningum, færri til aö
tala við og vera með.
Ætlar þú að kaupa bók handa
bamínu þínu
Þegar á fyrsta ári taka börnin okkar sér bók í hönd, glíma vió litrík
spjöldin og naga hornin. Upp frá því verður bókin sjálfsagóur þáttur í til-
veru þeirra alla tíð, eða hvað?
Bækur hafa án efa aldrei verið fjölbreyttari en nú. I bókahillum má
finna allt frá einföldum myndabókum til flókinna
fræðibóka, vísindarita, þjóðsagna og Islendinga-
sagna. Bókabúðir og bókasöfn landsins eru fullt
hús matar fyrir bókaunnendur á öllum aldri og
þessa dagana er úrvalió meira en nokkru sinni,
ótal nýir bókatitlar í boði.
En er bókin sjálfsögð í huga barnanna okkar
eða ekki? Er að vaxa úr grasi kynslóð á Islandi
sem ekki kann aó meta bækur?
Kristín Aðalsteinsdóttir, stundakennari við
Háskólann á Akurcyri, hefur ritað grein um mik-
ilvægi bóka í lífi barnanna okkar sem bitist hér í
blaóinu. Þar segir hún ineóal annars að hún álíti
aó börn þurfi frekar á bókum aó halda nú en
nokkru sinni.
Björn Eiríksson hjá Bókaútgáfunni Skjaldborg
hefur mikla reynslu af því að gefa út barnabækur.
Hvernig fer hann að því að velja bækur til útgáfu
fyrir börn?
„I sjálfu sér veljum við barnabækur alveg á
sama hátt og bækur fyrir fullorðna. Það er númer
eitt að bókin sé góð og númer tvö aó við getum
selt hana. Því miður fer þetta ekki alltaf saman og
sumar bækur eru virkilega góðar en ómögulegt
að selja þær. Þetta á við bæöi um barnabækur og
aðrar bækur.“
- Markaðurinn og gæðin fara sem sagt ekki alltaf saman?
„Nei, því miður, dæmi um það eru ákveðnar myndasögubækur fyrir
um þessi jól?
börn. Ég var lengi á móti þeim, mér fannst textinn og málfarið í þeim lé-
legt. Þær byggja á myndskoðun og litlum lestri og ekki vinnur það gegn
ólæsi barna, en þessar bækur seljast."
- Hvernig hefur þú brugðist við því?
„Nútíminn kallar á myndir og litprentun en ég
hef reynt að leggja sérstaka áherslu á að textinn
sé vandaóur, málfarið gott og að textinn sé frekar
meiri en minni. Það nýjasta hjá okkur er bóka-
klúbbur fyrir börn, Lestrarhesturinn, sem byggir
á sölu fræðibóka sem samt eru litskrúðugar og
myndskreyttar.
Við höfum gegnum tíðina gefió út töluvert af
íslcnskum barnabókum. I lyrra gáfum við til
dæmis út bók eftir Jóhönnu Á. Steingrímsdóttur í
Árnesi í Aóaldal, sem að mínu viti skrifar mjög
góðan texta og sú bók seldist vel. Það er dæmi
um bók þar sem hefur tekist að láta fara saman
gæði og sölu. Vió gefum einnig út bók eftir hana
fyrir þessi jól sem heitir Allt í sómanum og er á
kjamyrtu íslensku máli. Hún er að mínu mati
upplögð lestrarbók."
- Þú leggur mikla áherslu á málfarió?
„Já, sérstaklega þegar barnabækur eiga í hlut.
Annars er vandinn með barnabækurnar aó þær
verða að vera um helmingi ódýrari en bækur fyrir
fulloróna en það kostar svipað að gefa þær út.
Við reynum að hafa þær í öllum tilfellum jafn
vandaðar eins og bækur fyrir fullorðna. Þaö þýðir
cinfaldlcga að við vcrðum að selja meira magn.
Hinsvegar sýna rannsóknir að lestur barna fer þverrandi og það er eitt-
hvað sem við verðum að sameinast um að bcrjast gegn, það er alveg
ljóst," sagði Björn. KLJ