Dagur - 10.06.1995, Page 12

12 - DAGUR - Laugardagur 10. júní 1995
DÝRARÍKI ÍSLAND5
SI6URÐUR ÆOISSON
Fuglar 60. þáttur
Sílamávur
(Larus fuscus)
Sílamávurinn er af ættbálki
strandfugla (fjörunga), en tilheyrir
þaðan ætt máva. Þeir eru mjög al-
gengir um allan heim, og eru til af
þeim um 45 tegundir. Ættin er
m.a. þekkt fyrir sundfitjar og
langa og mjóa vængi, og yfirleitt
eru kynþroska fuglar auk þess
með hvítan búk.
Hér á landi verpa einungis 7
tegundir máva. Auk sílamávs eru
það svartbakur, hvítmávur, silfur-
mávur, stormmávur, hettumávur,
og loks rita. Attunda tegundin,
bjartmávurinn, sem er mjög al-
gengur við íslandsstrendur á vetr-
um, einkum norðan- og vestan-
lands, en kemur annars frá S- og
SV-Grænlandi, hefur ekki ennþá
reynt varp hér, að því er menn
telja.
Sílamávurinn er 52-67 sm á
lengd, og með 135-155 sm væng-
haf. Meðalþyngd íslenskra kven-
fugla er um 760 g, en karlfugla
940 g. Hann er í útliti töluvert
áþekkur svartbak, en 20-25%
minni og grannvaxnari. Enska
nafn hans er í íslenskri þýðingu
„litli svartbakur“ (lesser black-
backed gull), og áður fyrr gekk
hann undir því nafni hér á landi,
og gerir kannski enn einhvers
staðar. I grófum dráttum er síla-
mávur í varpbúningi dökkur á
baki, herðum og um ofanverða
vængi, er spannar allt frá gráu og
yfir í svart, en drifhvítur á búkinn.
Flugfjaðrir og axlarfjaðrir eru
hvítar i oddinn, en sjálfir væng-
endar dekkstir alls á fuglinum, og
þar í hvítir, litlir blettir.
Fætur eru gulir, en það er ein-
mitt eitt helsta greiningareinkenn-
ið (svartbakur hefur bleika eóa
Ijósrauða). Á fuglum, sem eru
u.þ.b. að ná kynþroskaaldri og
eins sumum fullorðnum sílamáv-
um í vetrarbúningi, geta fætur þó
verió mjög fölgulir, eða jafnvel
holdlitir.
Nefió er einnig gult, en blettur
á neðri skolti rauður, eins og á
öðrum hvíthöfða- eða stóru máv-
um.
Augu eru gul, en umgjörð
(augnhringur) rauð.
Litarmunur kynja er enginn.
Um er að ræða nokkrar deili-
tegundir, eftir stærð og litarhætti.
Larus fuscus fuscus (kolsvartur á
baki) er í N-Noregi og Svíþjóð og
allt austur að Kólaskaga vestan-
verðum og Hvítahafi. A S-Kóla-
skaga tekur við Larus fuscus he-
uglini (dökksteingrár að ofan -
dekkstur þó vestast á útbreiðslu-
svæðinu, ljósastur austast), og
dreifist allt að stórfljótinu Jenisei.
Þaðan og að Taimýrskaga fer svo
Larus fuscus taimyrensis, sem
mun vera blendingur Larus fuscus
heuglini annars vegar og einnar
deilitegundar silfurmávs (Larus
argentatus vegae) hins vegar, og
er litur þeirra fugla að ofanverðu
mismunandi frá einum til annars.
Á Islandi, Færeyjum, Bretlandi,
írlandi, Frakklandi og NV-Spáni
er Larus fuscus graellsii (dökk-
steingrár á baki, herðum og
vængjum) og í Hollandi, Dan-
mörku og S-Noregi Larus fuscus
intermedius (millistig hins svarta
og dökksteingráa, líkari þó hinum
fyrmefnda). Greining er þó ekki
alltaf möguleg, þar sem breytileiki
getur verió nokkur innan deiliteg-
undanna.
Heuglini, graellsii, intermedius,
og taimyrensis eru stærri á búk, og
með þykkara nef og styttri og
breiðari vængi en fuscus.
Sílamávurinn er farfugl og er
kominn hingað til lands afar
snemma á vorin (febrúar/mars).
Þetta er ein af hinum svokölluðu
nýju mávategundum Islands, er
sást fyrst hér á landi árið 1913 (í
Reykjavík), fór að verpa í V-
Skaftafellssýslu um 1928 og varð
algengur við sunnanverðan Faxa-
flóa eftir 1930. Fyrstu hreiðrin á
Suðvesturlandi fundust á árunum
1952-1954 (við Eyrarbakka, á
Vatnsleysuströnd, sunnan Hval-
fjarðar, í Heiðmörk, milli Grafar-
vogs og Korpúlfsstaða, í Blika-
staðakró, og á Akrafjalli). Varp á
Rosmhvalanesi uppgötvaðist árið
1958. I dag er sílamávur algeng-
astur á sunnanverðu landinu, sem
fyrr, og mun hann reyndar orðinn
einn algengasti varpfuglinn þar
um slóðir. Hann verpir einkum í
mólendi nálægt sjó, oft í stórum
byggðum, en ávallt í flötu landi.
Erlendis er hann þó einnig á
hrjóstrugu bersvæði fjarri sjó og
jafnvel til fjalla. Og eins í eyjum.
Varp hefst stundum í apríllok,
sé tíðarfar gott, en er þó einkum í
maí. Hreiðrið er einfalt að allri
smíð, gert úr sinu og kvistum.
Eggin oftast 3 talsins, brúnleit eða
ólívugræn í grunninn, alsett dökk-
um flikrum og skellum. Útungun
tekur 26-27 daga og liggja báðir
fuglar á. Ungamir eru hreiður-
fælnir. Eftir ábrot sér kvenfuglinn
einn um uppeldið, uns ungamir
verða fleygir og yfirgefa varp-
lendið, rúmlega mánaðargamlir.
Ungfuglar á fyrsta ári eru (líkt
og aðrir mávsungar), býsna ólíkir
foreldmm sínum í útliti, eða dökk-
brúnflikróttir, með svartleitt nef
og brúnholdlita fætur. Þeir verða
ekki greindir frá ungum silfur-
mávum. Með tímanum dekkjast
þeir á baki, lýsast á höfði og aó
Sílamávur ásamt cinum hálfstálpuðum unga sínum.
(Alan Richards: Seabirds of the Northem Hemisphere. 1990)
neðanverðu, og verða gulari á nefi
og fótum.
Sílamávurinn er alæta. Á Eng-
landi var eitt sinn gerð könnun á
magainnihaldi 43 sílamáva og
reyndust 30% vera krabbadýr,
26% fiskur, 15% ýmis blanda úr
dýraríkinu (sitthvað úr fjörunni,
leifar sjávarfugla o.fl.), 14% skor-
dýr, 9% skelfiskur, 4% smávaxin
nagdýr (mýs o.þ.h.) og 2% jurta-
fæða.
Rödd sílamávs er mjög áþekk
rödd svartbaks, en þó ekki eins
djúp og eins í ætt við rödd silfur-
mávs.
Sílamávurinn fer af landi brott
síðla hausts og eru allra síðustu
fuglamir yfirleitt horfnir í október.
Vetrarheimkynni íslenskra síla-
máva em ekki vel þekkt, en talið
er að þau nái frá Skotlandi og það-
an allt til NV-Afríku. A.m.k. hafa
einhverjir fuglar héóan endur-
heimst í Marokkó.
Árið 1970 var íslenski síla-
mávsstofninn áæílaóur 10.000
varppör, en árið 1982 talinn kom-
inn í 15.000 varppör. Hefur fugl-
inn dreifst töluvert síóan þá, eink-
um vestur og noröur, en langflest-
ir fuglar eru þó enn syðra. Sumar-
ið 1990 var stofnstærðin metin á
Reykjanesskaga, Innnesjum og
við Hvalfjörð og talin þar vera um
20.000 pör, þar af 16.500 á Rosm-
hvalanesi, 2.000 á Innnesjum og
1.600 við Hvalfjörð, þar af 1.220 í
Akrafjalli. í heildina gæti því ver-
ið um að ræða a.m.k. 25.000 varp-
pör á landinu öllu, ef ekki fleiri.
Elsti, merkti fugl, sem ég á
heimildir um, varð 26 ára og mán-
uði betur.
I VINNUNNI
HJÁ SKSRÍPI SVEINBJÖRNSDÓTTUR, VERSLUNARMANNI í VERSLUNINNI Á FOSSHÓLI
2000 ferða-
menn
Sigríður Sveinbjömsdóttir býr í
Lyngholti í Bárðardal en starfar í
verslun Kaupfélags Þingeyinga á
Fosshóli við Goðafoss. Sigríður er
fædd og uppalin á Þórshöfn en
eiginmaður hennar, Steinn Jóhann
Jónsson, er frá Lyngholti og þar
hafa þau hjón búið í rúm tuttugu
ár, þau eiga þrjár dætur, Freygerði
Jóhönnu, Guðlaugu Margréti og
Þuríði Jónu. í Lyngholti er sauð-
fjárbú en eins og kunnugt er hefur
verið mikill samdráttur í þeirri at-
vinnugrein og því sækir Sigríður
vinnu utan bús.
„Eg byrjaó aó vinna hér á Foss-
hóli sumarið 1983 en fyrstu árin
vann ég eingöngu yfir sumartím-
ann en þá þarf að margfalda
starfsmannafjöldann hér í verslun-
inni. Svo kom að því að ég fór aó
vinna allt árið og ég hef unnið hér
samfellt bæði sumar og vetur síð-
an árið 1991. Nú er verslunin rek-
in undir yfirumsjón Ásgeirs Bald-
urs, verslunarstjóra í Matbæ KÞ á
Húsavík, en það kemur í minn
hlut að hafa með höndum daglega
yfirumsjón hér á staónum. Auk
þess hef ég á minni könnu bréfa-
hirðingu sem er hér á Fosshóli."
Yfir veturinn starfar einn
starfsmaður í hálfu starfi í versl-
uninni á Fosshóli ásamt Sigríði en
þá er opið frá níu til sex alla virka
daga. I sumar verða starfsmenn á
Fosshóli hins vegar sjö talsins og
opið alla daga frá átta að morgni
til níu að kvöldi.
Að Goóafossi og í verslunina á
Fosshóli kemur geysilegur fjöldi
ferðamanna á hverju sumri, „það
er talið að hingað komi 2000
manns á dag að meðaltali yfir há
annatímann,“ segir Sigríður.
- En er skemmtilegt að vinna í
versluninni á Fosshóli?
„Já, já, þetta er ágætt starf.
Auðvitað fæ ég stundum leið á því
og Iangar til að breyta til en það er
einfaldlega ekki um marga kosti
að velja hér í nágrenninu. Starfið
býður líka upp á ákveðna árstíða-
bundna tilbreytingu.
Á vetuma eru viðskiptavinirnir
fyrst og fremst nágrannar mínir
hér í sveitinni í kring, fólk sem ég
þekki mæta vel og því er þjónust-
an ákaflega persónuleg. Yfir sum-
arið eru viðskiptavinimir hins
vegar hvaðan æfa að úr heiminum
og flestir stoppa stutt.“
Að sögn Sigríðar er sumarið
alltaf mikill álagstími, hlaup og
stress, en á vetuma getur mesta
stressió verið að komast í vinn-
una, þó aðeins sé um nokkurra
kílómetra leið að fara. „Yfirleitt er
ég svona fjórar mínútur á leiðinni
í vinnuna en í vetur var ég allt upp
í fimm klukkustundir og það kom
fyrir að ég varó að gist hér í versl-
uninni, komst einfaldlega ekki
heim.“
Nú er sumarösin að hefjast á
Fosshóli og Sigríður rifjar upp að
eitt sinn var búðin opnuó klukkan
níu að morgni og klukkan tíu var
búiö að afgreiða fólk úr 17 rútum.
Verslunin er lítil og oft þröngt á
þingi en í sólskála gefst þó tæki-
færi til að setjast niður. „Erlendu
ferðamennimir, sem ferðast með
hópferðabifreiðum, skoða gjaman
fossinn og ganga svo hingað með-
fram fljótinu yfir gömlu brúna.
Þegar þeir koma til okkar finnst
þeim gott að fá sér kaffisopa og
svo kaupa þeir mjög oft póstkort
áður en þeir stíga upp í rútuna á
ný,“ sagði Sigríður. KLJ