Þjóðviljinn - 02.02.1941, Page 2

Sunnudagiur 2. febrúar 1941
ÞJOÐVILJINN
Diðmnuma
Björn Sigfússon:
Víösjá Þjóðvíljans 2. 2. '41
Útgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjórar:
Einar Olígeirsson,
Sigfús A. Sigurhjartarson.
Ritstjóm:
Afgreiðsla og auglýsinga-
Hverfisgötu 4 (Víkings -
prent) sími 2270.
«
skrifstofa:
Austurstræti 12 (1. hæð)
sími '2184.
Áskriftargjald á mánuði:
Reykjavík og nágrenni kr.
3,00. Annarsstabar á land-
inu kr. 2,50. t lausasölu 15
aura eintakið.
Víkingsprent h.f. Hverfisg.
Þeír skammasf
sín
Þaö hefur oft veriö háö hörð
kosningabarátta í Dagsbrún.
AÖ loknum leik hafa verka-
menn þyrpzt á aðalfund félags
ins til þess að hlýöa á kosn-
jngaúrsltin. Siguryegararnir
hafa fagnað hinni nýkjörnu
stjórn, iúndarsalurinn hefur
duniö viö af lófataki þegar
hinn nýkjörni formaður hefur
tekið víð sæti sínu.
En hinir sem urðu að lúta í
lægta háldi hafa komiö til
íUildar, til þess aö gera félög-
um sínum ljóst aö aftur yrði
haldið af stað þar sem frá var
horfiö, og áfram yrði barizt fyr
ir þeim málstað, sem að þessu
sinni varð að lúta í lægra haidi
Stuðningsmenn C-listans
brugðu ekki út af gamalli
venju hvað þetta snerti. Þeir
komu til fundar, eftir því sem
ástæður leyfðu, til þess að gera
lýöum ljóst, að þeir mundu
halda áfram baráttunni fyrir
aö gera Dagsbrún að hreinu
verkamannafélagi, er lyti
verkamannast j órn.
En sigurvegararnir tóku
hinsvegar upp nýja háttu á
fundi þessum.
Sárfáir þeirra mættu á fund
inum, á þeim var engan sigur-
íögnuð að sjá, enginn klapp-
aði þegar Héðinn tók við for-
mannssætinu, enginn fagnaði
Jionum að þessu sinni.
Héöinn hefur sannarlega átt
öðru að venjast í Dagsbrún.
Skyldi formaðurinn ekki
liafa rennt grun í hvað þessu
mundi valda?
Ætli hann hafi ekki gert sér
ljóst að verkamennirnir, sem
kusu hann að þessu sinni,
skömmuðust sín og vildu ekki
láta sjá sig í hópi félaga sinna.
Eða hvað halda menn um
Óðins-félagana, sem hafa bund
iö með sér félagsskap til þess
að gera Dagsbrún að hreinu
verkamannafélagi, og til þess
að gera yfirráð pólitískra spá-
kaupmanna og atvinnurek-
enda í verklýðsfélögunum að
engu. Þessi stefna Óðins-
manna hefur verið viðurkennd
sem stefna Sjálfstæðisflokks-
ins og flutt á Alþingi í frum-
varpsformi. Það var Bjarni
Þ r ó u n
á hjara ve
ra Ida r
Sæmundar-Edda var eitt sinn
álitin skráð af Sæmundi fróða.
Allt hið -heiðna og gullroðna í
fornaldardraumsjónum róman-
tískra manna á seinni tímum birt-
Ist í kvæðum þeirrar Eddu betur
Snæbjörnsson sem það gerði.
Svo hafa þessir aumingja
Óðinsmenn látið ginna sig til
þess að kjósa mesta pólitíska
ævintýramanninn, sem til er á
þessu landi, og stærsta at-
vinnurekanda, sem nokkurn
tíma hefur verið í íslenzku
verkalýðsfélagi, í formanns-
sæti í stærsta verkiýðsfélagi
landsins.
Það er ekki furða þó menn,
sem þannig láta gabba sig,
verði skömmustulegir á eftír,
og kynoki sér við að vera á al-
mannafæri.
Eða þá “mennirnir hans Héð
ins”.
Þeim hefur verið kennt, að
þeir ættu að heyja þrotlausa
baráttu við íhaldið. Þeir hafa
trúað því að Morgunblaðiö og
Vísir væru í eilífri andstöðu við
verkamenniná Og allt það, sem.
þeim mætti til heilla horfa.
Þessi sailnleikur hefur auð-
sjáanléga verið þeim trú, en
ekki skoðun. Þeir hafa trúað
þessu af því að þeim var sagt
það, en ekki af því að þeir
sjálfir hefðu gert sér ljós þau
fjárhagslegu lögmál sem valda
því að blöð atvinnurekenda
liljóta að vera í látlausri bar-
áttu við verkamenn, að þesgi
blöð eru beinlínis gefin út til
þess að haida fram hagsmun-
um atvinnurekenda gegn hags
munum verkamanna. Og nú
var því hvíslað að þessum bless
uðum trúmönnum, að nú væri
Morgunblaðið og Vísir farin að
túlka hagsmunamál verka-
manna. Þeir trúðu og hlýddu.
Kusu “íhaldið”.
Eitthvað virðist þó votta fyr
ir að þessum ágætu mönnum
finnist trúskiptin undarleg, og
það er eins og þeir hálf skamm
ist sín fyíir nýju trúna, en von
andi tekst Héðni aö gera þá
hagvana hjá íhaldinu.' Sauð-
ir eru furðufljótir að spekjast
í nýjum högum, ef þeir eru vel
vaktaðir fyrst í stað.
Og svo allir blessaðir bjálf-
arnir sem létu telja sér trú um
að Bretar mundu hætta öllum
hernaðarframkvæmdum á ís-
landi ef Sigurður Guðna-
son yrði kosinn formaður í
Dagsbrún. Ekki skammast þeir
sín hvað sízt.
Þaö var ekki að furða þó
hjörðin hans Héðins sé undir-
leit, en hún á eftir að verða
það enn 'þetur, 'og meira að
segja Héðinn förumaður á eft-
ir að beygja sig, enginn skyldi
þó ætla að hann læri hér eft-
ir aö skammast sín, en fyrir
valdi vitiborinna verkamanna
skal hann bogna fyrr eða
seinna.
Menntavegi.r II.
en nokkru öðru, Islendinga sögur
komust þar ekki til jafns nema
hjá raunsærri lesenduum. Pað var
engin tilviljun, að menn vildu
fegnir fá að eigna galdrameistara
úr Svartaskóla söfnun og ritun
þessarar biblíu „fornaldarinnar".
Það var af því, að þeir töldu
Sæmund þann fyrst og fremst
fulltrúa hinnar þjóðlegu heiðni
og af öllu íslenzku væri hún og
um leið allar gullaldarbókmennt-
irnar langsízt smituð erlendum á-
hrifum eða í nokkru hugsanlegu
sambandi við þau. Hvað var ó-
spillt og norrænt, ef Sæmundur
fróði var það ekki? Og hvað var
eðlílegra en galdur hans og fo-rn-
eskja Eddu væri bæði undirrót
og ímynd þess kynngikrafts, sem
skóp menning okkar á 12. og 13.
öld? ’
Það er rétt, að í Sæmiundi fróða
og kynslóðinni er þeir Jóri Ög-
mundsson mótuðu, finriurrt við .
merkilegustu upptök þjóðmenning
ar okkar á 12. og 13. öld. En pað
var Vka ópjódlegrista kynslód pjód
veldistímans.
Það var ekkert, þótt Sæmundur
og þess-i kynslóð hefði heillazt
í álfhóla að íslenzkum sið oig
gerzt svo „áifsleg“ eða fíflsleg
á þjóðlegan hátt. En Sæmundur
varð meira en bergnuminn eða
heillaður i hóla. Hann heillaðiist
svó' af vísindanánri í Paris, þar
sern skólaspeki Anselms og Abad-
ards var að dafna, nam þar „ó-
kunniga fræði svá, at hann týndi
allri þeiri, er hann hafði á æsku
aldri numit ok jafnvel skírnar-
nafni sínu.-----Sæmundr nefnd-
isk Kollr“. Jón Ögmiundsson frétti
til mannsins oig hugði hann ís-
lenzkan og mælti, er hann sá
hann: „,Ek get, að þú heitir Sæ-
mundr ok sér Sigfússon ok fæddr
á Islandi á þeim bæ, er í Odda
heitir“. Kollur duldi alls um upp-
runa sinn. En svo fast sótti Jón
á, að hann játaði þetta að lokum.
„Vera má, at sönn sé saga þín ,
mælti Kollur. „Þá mun finnask
í túninu í Ödda hóll nökkur, sá
er ek lék mér jafnan við“. Og
hann,sem gerzt hafði viljugur fangi
svartra undirheimshvelfinga, fjairi
hverri sólarskímu og guðs grænni
jörð, eins og sögnin segir, strauk
nú við ærinn háska frá rökkur-
rúnameistaranum í Svarfaskóla til
þess, að sjá aftur hólinn í Odda,
'iðgrænan, sólroðinn, angandi vor
og sumar oig haust og þrunginn
minningum. Römm er sú taug,
er rekka dregur föðurtúna til. En
orku .hennar nýtur sá einn, sem
•fjarri hefur dvalið. Honum einum
getur hún orðið skapandi rnátt-
ur. — Á svipaðan hátt urðn alþjóð
lega menntaðir kirkjuinenn okkar
á 12. öld óhjákvæmilegur undan-
fari þeirrar heimfýsi til þjóðlegra
mennta, sem þá fer að skapast
og ber bókmenntaávöxtinn.
Á 12. öld var meiri einsýni víða
í Evrópu en hér, í allri menning-
arstefnu, og átti það þátt í því
með stéttakúguninni að nísta til
ólífis hverja bókmenntaviðleiitni
leikmanna norðan Alpa. Engu að
síður áttu íslenzkir riamsmenn
meira að sækja suður um haf
en á flestunr öðrum öldurn.
Öldina á undan virðist bæði
pílagrímaleið þeirra oig mennta-
vegir hafa legið um Þýzkaland
og yfirráð íslenzkrar kirkju wru
hjá erkibiskupnum í Brimum, þar
sem Aðalbert, vígslufaðir ísleifs
biskups, hélt styrkum höndum
stjómartaumum saxneskrar og
norrænnar kirkju í senn. Nákegt
1100 skiptir um. Böndin við Eng-
land, slitin síðan Vilhjálmur bast-
arður hertók það, eru bundin að
nýju og frönsk áhrif hefjast.
Frönsk hámenning verður upp úr
því glæsilegasta fyrirmyndin, sem
no-rrænar þjóðir þekkja, eins og
haldizt hefur a. m. k. fram undir
ok-kar daga. Orsakir umskiptanna
hef ég ekki rúm til að rekja nú.
Ein þeirra vat, að curja páfastóls-
ins vildi brjótá þaú völd þýzkra
erkibiskúpa, sem gátu orðið til
þess, að Norðurlönd yrðu háðari
Þýzkalandi og keisurum þess en
sjálfum páfunum. Þess vegna
studdi páfakirkjan mjög sjálf-
stæðisviðleitni Norðurlandakon -
un-ganna andspænis þýzku skipu
lagi oig ásælni þaðan. Hún byrjaði
með því að setja erkistól í Lundij
1104 fyrir öll Norðurlönd og læt-
ur samtímis 12 enska munka úr
Eveshamklaustri mynda fyrsta
kláustur Danmerk-ur. Næstu ára
t-ugi gróðursettu allar miunkaregl-
ur vestrómverskrar kristni klaustur
sín á Norðurlöndum með enskum
oig frönskum forgöngumönnum
eða kennurum. Stórættaðir náms-
menn taka að sækja menntun sína
í franska og enska skóla. Nefni
ég aðeins til dæmis á 12. öld
erkibiskupana Eystein Erlendsson
í Niðarósi, Áskel og Absalon í
Lundi.
Það er ákaflega eftirtektarvert,
að íslendingar sýnast verða einna
fyrstir Norðurlandaþjóðanna að
átta sig á þessum umskiptum,
leita frama síns á frönskum
menntavegi. Isle fur ioig Gizur voru
báðir þýzkmenntaðir, og ekki er
grunlaust um, að barátta Isleifs
með Aðalbert að bakhjarli fyrir
skipulagning biskupsdæm-is síns
hafi orðið svo örðug, sem látið
er af, vegna lýðbiskupa, sem buðu
siumt linara en hapn með ensk-
franskar fyrirmyndir að baki. Giz-
ur ber til sigurs fyrirætlanir föður
sins og Aðalberts, oig með tiundar
lögununr 1096 fær bæði kirkjan
og íslenzka höfðingjastéttin ör-
uggan fjárhagsgrundvöll. Islend-
ingar urðu fyrstir Norðu'rlandabúa
til að k-oma á tíund og höfðu hana
einna fullkomnasta. Það verður
seint gert ofmikið úr þýðingþeirra
laga. En þegar unnið var að tí-
undarlagasetningunni, voru komn-
ir hingað heim tveir afburðamenn
franskmenntaðir, Jón Ögmunds -
son og Sæmundur fróði, sem hann
hafði spanið út með sér.
Ari fróði getur þ-ess, hve mik-
inn þátt Sæmundur og Markús
lögsögumaður Skeggjason, sterk-
trúaður goði og hirðskáld, áttu í
tíundarlögunum. Um kerini-
mennsku Sæmundar og e. t. v.
skólahald í Oddia ásamt ritstörf-
um farast 12. aldar manni svo
orð, að hann hafi verið einhver
mestur nytjamaður í sögu kristn-
innar á landi hér. Af því mæfti
ætla að áhrif Sæmundar á alrnenn
ing syðra hefðu líkzt áhrifum Jóns
biskups nyrðra.
Mér er full alvara að trúa því,
að eftir lífsstarf Gizurar, hins
þýzkmenntaða, trausta skipulags-
frömuðar, sem bæði var hér þjóð-
hðfðingi og biskup, og Parísaí’
fræðimannsins Sæmundar og liá-
menntaða heittrúarmannsins Jón$
Ögmundssonar hafi þróun kristni-
halds verið lengra á veg komin
hér en á Norðurlöndum. Ég gæti
haldið lengi áfram að telja upp
fyrir því likur, á borð víð þcer,
sem ég hef sýnt. Við gætum sleg-
•izt í för með 500 nranna hópnurn
sem þusti „heirn að Höluim" á
stórhátíðum úr öllúm héruðum
Niorðurlands. Við gætum setið úti
á krossgötum á Jónsmessunótt,
ekki með seiðskröttum, því að
þá hafði Jón biskup kveðið niður,
heldur með' skólagengna vinnu-
mianninum Stjörnu-Odda, sem
mældi út sólhvörf og kroissgötur
hiniintungla með mestu vísinda-
hyggju, sem þá var ti'l í Evrópu.
Við gætum brotið heilann um
vandamál íslenzkrar hljóðfræði
með hliðsjón af engilsaxnesku,
latnesku, grísku oig hebresku staf-
rófi eins og höfundur elztu mál-
fræðiritgerðar okkar gerði af fá-
gætum skarpleik. Við igætum hug-
leitt, hve staðgóða menning, af
erlendum rötum og innlendum,
þarf til að skapa mann eins og
Ara fróða, föður sagnaritunarinn-
ar. ýr skóla Jóns Ögmundssonar
mætti enn minna á nöfn Bjarna
Bergþórssonar hins tölvísa, Þór-
odds Gamlasonar rúnameistara
eða tveggja elztu ábóta á Þingeyr-
um, Vilmundar og Hreins, eiiga
nú ævistarfið gleymt að vísu, en
hafa valdið þar hlutverki, senr
t. d. Danir voru vanir að trúar að-
eins erlendum niunkum fyrir á
12. öld. Þessir menn lögðu grunn
að elzta sagnaritunarskóla lands-
ins, þar á Þingeyrum. Með Jóni
Ögmiundssyni, hinum söngniabisk
upi, og siöngkennara í skóla hains,
Rikinna hinum franska, vitum viið
fyrir víst, aö voldugasta tónlist
miðaldanna er gróðursett hér á
•landi, og af henni sprettur, eins
og Robert Abraham hefur skýrt í
útvarpserindum í vetur, flest ieða
allt sem þjóðlegast er í sðnglist
okkar, og m. a. hefur hún varð-
veitt hér ómetanleg einkenni, sem
nú eru gíötuð hvarvetna annars
staðar. (Einar Benediktsson getur
þessa í kvæðinu Lnngspilld). —
í Haukadal hélt Teitur, bróðir
Gizurar biskups, skóla, sem
FrámhaJd á 3 .síðnt