Þjóðviljinn - 31.03.1944, Page 4

ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 31. marz 1944

Utgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjóri: Sigurður Guðmundsson.
Stjórnnjálaritstjórar: Einar Olgeirsson, Sigfús Sigurhjartarson.
Ritstjórnarskrifstofa: Austurstrœti 12, sími 2270.
Afgreiðsla og auglýsingar: Skólavörðustíg 19, simi 218
Prentsmiðja: Víkings'prent h.f., Garðastrœti 17.
Askriftarverð: I Reykjavík og nágrenni: Kr. 6.00 á mánuði.
Uti á landi: Kr. 5.00 á mánuði.
Gylfaginning Alþýðublaðins
Hugleiðingar um Gyifa dósent, byitingar og lýðræði
HUBERT RIPKA
utanríkismálaráðherra tékkoslovakisku stjórnarinnar
ritar um
SouéIfíKId og lltkoslouakiu
Það verður að reisa minnst 200 íbúðir
„Níutíu og ein fjölskylda í bráðabirgðahúsnæði“. — „Hundrað
fimmtíu og átta börn“. Þannig hljóðuðu frásagnir Reykjavíkurblað-
anna fyrir nokkrum dögum.
Hvernig er svo þetta bráðabirgðahúshæði, og hvc lengi á fólkið að
hafast við í því?
Ilúsnœðið er í alla staði ósœmilegt. Það uppfyllir engar þær kröf-
ur, sem gerðar eru til nútíma húsnæðis. Það er ekki einu sinni vatns-
helt.
Vér ætlum ekki að lýsa þessu húsnæði, en vér staðhæfum, að það
verði mörgum, er þar hírast, að fjörtjóni ef þessi „bráðabirgð“ verður
öllu lengri en komandi sumar, og víst er, að margur hefur þegar beðið
tjón á heilsu, hér í borginni, vegna þess að skort hefur sæmilegt hús-
næði.
Hér er þvi ekkert undanjœri, það verður að korria upp sœmilegum
íbúðum fyrir þetta fóllc í sumar, það verður að geta flutt inn í þœr í
haust.
Þessum peningum,^sem varið er til að byggja hús, á þessum tíma,
er á glæ kastað“, muldrar einhver afturhalddsseggurinn. „Byggingar-
kostnaður mun stórlækka þegar stríðinu lýkur; það er því ekkert vit
í að byggja á þessum tímum“, bætir hann við.
Þannig kann dæmið að Iíta út frá sjónarmiði þeirra, sem ætla að
græða á að byggja hús,;án tillits til þarfarinnar fyrir þau, og er það
þó vissulega hæpin staðhæfing, að byggingarkostnaður lækki stórlega
vonbráðar. En frá sjónarmiði bæjarfélagsins, sem vissulega ber að sjá
um að allir bæjarbúar geti búið í sæmilegu húsnæði, er þessi staðhæfing
bláber vitleysa.
Hver talar um að kasta fé á glæ, þó dýrt sé keyþtur nauðsynlegur
matur? Hungraður maður spyr ekki hvað maturinn kosti, heldur hvort
hann geti fengið hann, hvað sem hann kostar. Enginn láir þetta, allir
viðurkenna að matarþörfinni ber að fullnægja, hvað sem það kostar,
eftir því sem við verður komið á hverjum tíma. Um húsnæðisþörfina
gegnir sama máli, að fullnægja henni er lífsnauðsyn, það verður að
gera, hvað sem það kostar, sé það mögulegt.
•
í sumar verður að reisa hér í bæ að minnsta kosti 200 íbúðir fram
yfir það sem einstaklingar hafa í smíðum eða hafa í hyggju að reisa.
Engar afsakanir eða undanfærslur er hægt að meta gildar. Eini raun-
hæfi erfiðleikinn, sem cr á því að reisa þessar rbúðir, er efnisskortur,
það er þó efalítið að úr því sé hægt að bæta, ef fast er sótt.
Frumkvæðið í þessum framkvæmdum verður bærinn að hafa,' þó
vel mætti hugsa sér, að einstaklingur eða félag annaðist framkvæmdir.
Mikinn lduta íbúðanna mætti ugglaust selja með nokkurri útborgun,
því margir eru þeir, sem nú geta lagt fram 1.5—20 þúsun, en ljóst er,
að bærinn verður að eiga allmargar íbúir, til að leigja þeim, sem ekki
geta kcypt, og ekki hafa ráð á að komast í viðunandi húsnæði af eigin
ramleik.
Sennilega verður auðvelt að leysa þetta mál með því að reisa hverfi
smáhúsa, tveggja og þriggja herbergja íbúða. Húsin yrðu öll að vera
eins í hverjum flokki, af því myndi leiða mikinn sparnað. í hverfinu
þyrftu að vera sameiginleg þvottahús búin fullkomnum vélum, sölubúð,
barnagarður og fleira, sem tilheyrir sameig nlegum þægindum.
Ilugsanlegt væri að húsin yrðu fengin ívæntanlegum eigendum í
hendur óinnréttuð, ef þeir óskuðu þess. Margur er lagtækur og gæti
lagt fram eigin vinnu við innréttingar. Sjálfsagt ættu hverfisbúar að
mynda með sér félag, meðal annars til að útiloka að húsin yrðu brask-
Það kann ekki góðri lukku að
stýra, þegar dósent við Háskóla
íslands fer að sníða fræðimennsku
sína eftir áróðursþörfum Alþýðu-
blaðsins. Það kemur jafnvel enn-
þá meira .bull út úr slíkum til-
raunum en orðið hefði, ef dósent-
inn hefði reynt að gleyma þörfum
Alþýðublaðsins, meðan hann skrif-
aði og reynt að taka þó á því
skársta, sem honum einhverntíma
hefði verið kcnnt og loðað við
hann.
Gylfi Gíslason dóscnt segir í
vísindagrein, er birtist í Alþýðu-
blaðinu sem uppprentun úr vís-
indaritgerð eftir hann um sósíal-
isma á vegum einræðis eða lýð-
ræðis, m. a. að byltingarleiðin sé
í ósamræmi við meginhugsjón lýð-
ræðisins. Hvernig væri nú fyrir
þennan dósent að reyna að Ifeggja
það á sig að liugsa, — frekar en
jórtra upp í „fræðilegri" ritgerð
vitleysunum, sem Alþýðublaðið
hefur verið að tönglast á ár eftir
ár?
Hvernig hefur lýðræði nútím-
ans komizt á? í krafti* hvers hefur
það sigrað?
Það hefur sigrað í krafti þcss
að það hefur vex*ið lireyfing yfir-
gnæfandi meirihluta viðkomandi
þjóðar gegn fámennri valdastétt
og tekizt að bylta henni frá völd-
um.
Hvað er bylting?
Það er það að ný stétt eða stétf-
ir taka við þjóðfélags-völdum og
-forustii af annarri stétt, venju-
lega gamalli yfirstétt, er runnið
hefur sitt skeið.
Afnám gamla einveldisins og
sigur nútíma lýðræðisins var ó-
liugsandi nema með byltingu, þ.
e. mcð því að „lýðurinn": borgar-
ar, bændur og alþýða, sviptu kon-
unga, aðal og klerkastétt völdurn.
Byltingar geta gerzt með ýmsu
móti. Þær geta gerzt með vopnuð-
um uppreisnum, með voldugum
fjöldaátökum, án þess til borgara-
styrjaldar korni, og með meira eða
minna friðsamlegu móti, allt eftir
aðstæðum.
í þeim löndum, scm oft eru tal-
in fyrirmyndarlönd lýðræðisins,
hefur lýðræðið sigrað með upp-
reisnum og blóðugum borgara-
styrjöldum og hvað eftir annað
urðu einmitt lýðræðissinnarnir að
beita hinum vægðarlausustu ráð-
um til þess að brjóta einvcldis-
og Iiarðstjórnarsinna á bak aftur.
í Frakkíandi hefst hin sígilda
byltiixg nútíma lýðræðisins 1789
með áhlaupinu á Bastiljuna, hina
illræmdu dýflissu liarðstjórnarinn-
ar.
í Englandi stóð borgarastyrjöld
lýðræðissinna undir forustu Crom-
wells í 7 ár, 1642—’49, við ein-
veldissinna áður en það tækist að
sigi*a þá og hálshöggva Bretakon-
unginn Karl 2.
í Norður-Amcríku hófst upp-
reisnin, sem skóp Bandaríkin,
uppreish þjóðfrelsis og lýðræðis,
1776, — hin volduga sigursæla
bylling, er gxif heiminum hina
róttæku mannréttindayfirlýsingu,
sem Frakkar síðan uku og bættu 1 meun Þýzkalands Ieiða yfir heim-
við nokkrum árum síðar. i inn það blóðbað, sem vér nú er-
Og í hinu forná harðstjórnar- um áhorfendur að. Það hefði spai*-
ríki, Rxissaveldi, hófst hin mikla að heiminum óútreiknanlega mik-
bylting verkamanna, bænda og ið, ef gengið hefði verið milli bols
undirokaðra þjóða 1917, er steypti og höfuðs á afturhaldinu þýzka
eigi aðeins harðstjórn einvalds- 1918, jafnvel þó það hefði kostað
keisara heldur og auðsins af stóli boi*garastyi*jöId í Þýzkalandi þá.
og veitti smámsaman fleiri mönn- Og hver er sá lýðræðissinni nú,
um lýðréttindi og mannréttindi
en nokkur lýðræðisbylting fyrr
hafði gert og þau öll fyllri og raun-
hæfari.
Saga síðustu alda hefur verið
sagan af hinni stórstígu framsókn
alþýðumannsins til sífellt meira
lýðræðis, — sagan af byltingum
lians gegn cinveldi og afturhaldi,
— og öðru hvoru hefur hann orð-
ið að setja upp sjömílnaskó upp-
reisnarinnar, til þess að geta geng-
ið svo hratt sem þróunin krafðist
og sparkað burt torfærunum.
Og svo kvakar einn lítill dósent
scm ekki óskar þess af heilum hug
að alþýðunni í hinum herteknu
löndum og fasistaríkjum Evrópu
takist að gera uppreisn gegn vald-
höfunum þar og steypa þcim af
stóli?
Það er furðulegt að heyra dós-
ent, sem kennir sig við sósíalisma,
vera að burðast við eldgamlan úr-
eltan róg um byltingar, einmitt
þegar bylting lýðræðis og sósíal-
iskma er á dagskrá Evrópu og
mun víða gerast með vopnuðum
upprcisnum fólksins, studdum af
herjum hinna sameinuðu þjóða.
í Alþýðublaðinu út á íslandi til Það er dæmalaus steingerfings-
Frakka, Breta, Bandaríkjamanna,! háttur að vera að þvöglast með
Soyétþjóða og allra annarra: Þ;^ð þessar kenningar, þegar þróunin í
er ljótt af ykkur að vera að gera frelsisbaráttu hinna undirokuðu
þessar byltingar! Þær eru í ósam- þjóða liefur — því miður liggur
ræmi við meginhugsjón lýðræðis- manni við að segja — vegna hinn-
ins! Ég heimta að öll þróun mann- ar ægilegu ógnarstjórnar fasista
kynsins gángi eft.ir þeim reglum, orðið svo róttæk, að teknar háfa
verið upp baráttuaðferðir, sem
borgaralegir lýðræðissinnar, sósíal-
demokratar og kommúnistar, allir
sem ég set í Alþýðublaðinu!;
Máski dósentinn vilji vera svo fordæmdu jafnt áratugum saman
lítillátur að setjast aftur á skóla- og hafa fordæmt fram að þessu
bekkinn og reyna að læra, læra af stríði. Ég á við „einstaklings-
sögunni og reynslunni. Ilonum morðin", — hina gömlu aðferð
myndi þá ef til vill farnast skár nihilistanna: að myrða verstu
í lífinu, en félögum hans við Al- fjandmenn frelsishreyfingarinnar í
þýðublaðið, sem aldrei vilja læra hegningarskyni og' til viðvörunar.
ncitt og eru því pólitískt dauða- Þessi bardagaaðferð tíðkast nú af
dæmdir af fólkinu. hálfu frelsissinna um alla Evrópu,
Dóscntinn vill ef til vill segja'mcð siðferðilegum — og jafnvel
að það sé farsælla lýðræði, sem enn áþreifanlegri — stuðningi
skapast með friðsamlegri byltingu hinna sameinuðu þjóða.
en með vopnaðri uppreisn og | Og þegar frelsisbarátta lýðræð-
borgarastyrjöld. Vissulega er það issinna cr komin á slíkt stig, þá cr
fyrir alla aðila ólíkt þægilegra að það sannarlega oiðið noklcuð úr-
framkvæma byltinguna með t. d. elt að ætla að hræða rtienn á því
bara kosningum og þinglegum að- að upprcisnin, — ég tala nú ekki
gerðum á eftir, en þurfa að standa um byltingar — séu á móti anda
í blóðugum bardögum út af því lýðræðishugsjónarinnar.
að tryggja lýðræðinu sigur. Og,
engir óska þess heitar en einmitt'
sósíalistar og aðrir róttækir lvð- Þegar nú reynslan sýnir okkur
ræðissinnar að byltingin mætti ag jýöræði 19. aldarinnar, lýðræð-
sem víðast gerast' með svo frið- sem borgarastéttin hafði for-
samlegu móti. lustu í, kostaði öll þau blóðugu
En tvennt er byltingamönnun- átök, sem sagan greinir frá, —
um náuðsynlegt að hafa í huga, þarf það þá að undra nokkurn, þó
ef þeir ná völdunum þannig: Þeir lýðræði sósíalismans, sem alþýð-
verða jafnt að vera viðbúnir vopn- an liefur forustuna í. lýðræði, sem
uðum aðgerðum afturhaldsins, þó sviftir burtu möguleikunum á því
þeir Iiafi lögin sín megin, — og að maður kúgi mann, — þó það
þeir mega ekki láta hina friðsam- hafi kostað og kosti ef til vill enn
legu vahlatöku draga úr róttækni þau hatrömmu, fórnfreku átök,
aðgerða sinna á atvinnu- og sem raun ber vitni um?
stjórnmálasviðinu. | Það cr ekki til neins að leggja
Spánn er hin sígilda viðvörun móralskan mælikvarða eins stáss-
um hið fyrra. ; stofu-broddborgara á stórviðburði
Og Þýzkaland er hin blóðuga sögunnUr. Sá, sem það gerir, verð-
áminning til mannkynsins alls um ur sér aðeins til athlægis, — og
hvað það kostar að gera aðeins ekki hvað sízt, ef hann þykist gera
hálfgerða lyýltingu. Skyldu þeir það í nafni vísindanna.
ekki vera margir lýðræðissinnarn-
ir í heiminum, sem óska þess nú ! "
að Iýðvcldissinnar Þýzkalands Ilitt er svo aftur allt annað mál,
hefðu heldur farið að dæmi að:
Frakka og „gert upp“ við junkar- / fyrsta lagi óska allir sósía.list-
ana með aðferðunum frá 1793, en nr þess að bylting þcirra, v^da-
fagnað yfii* hinni óblóðugu bylt- taka yfirgnæfandi mcirihluta
ingu og Iátið svo junkara og auð- fóiksins*, til þess að framkvæma
víðtækasta lýðræði sem til er:
sósíalismann, geti farið fram sem
allra friðsamlegast, og allra helzt
á grundvelli laga, — en auðvitað
fer slík bylting aldrei fram nema
á grundvelli lýðræðis, þ. e. í sam-
ræmi við vilja meirililuta þjóðar-
innar.
Og í öðru lagi þá er það liklegt,
að sigri frelsisöflin í heiminum nú
algerlega og liindrað verði að aft-
urhald brjótist til valda í Ameríku
og öðrum löndum og þjóðfrelsi
hverrar smáþjóðar verði raun-
verulega viðurkennt, þa skapist
möguleikar til ])c.ss að þróunin til
lýðræðis sósíalismans geti orðið
friðsamlegri en nokkrir sósíalistar
fram til þessa hafa þorað að vona.
Vér sósíalistar skulum því um
leið og vér höldum útsýn eftir því
að hágnýta okkur til hins ýtrasta
hverri friðsamlegan möguleika til
framkvæmdar sósíalismans, á-
kveðnir í því að* víkja aldrei út
af brautum lýðræðisins, minnast
iþess að þjóðunum ber að vera á
I verði gegn því að ofbeldi og harð-
| stjórn komi þeim ekki aftur að
óvörum eins og fasisminn t. d.
Spánverjum, Tékkum eða Norð-
mönnum. Lifandi lýðræði er alltaf
stríðandi lýðræði — og þvaður
eins og Gylfa-kcnningar Alþýðu-
blaðsins hefur alstaðar reynzt
vagga andvaraleysisins, sem orðið
hefur lýðræðinu svo dýrt.
★
Svo að síðustu heilræði til Gylfa
Gíslasonar:
Ef hann vill skrifa um stjórn-
skipulag Sovétríkjanna án þess
að sjá allt með gleraugum Alþýðu-
blaðsins, *— ef hann vill ekki
liggja undir þeirri grunsemd að
vera ósjálfstæður blaðritari fyrir
afturhaldið í heiminum nú í rógs-
herferð þess gegn Sovétríkjunum,
! þá ætti hann að kynna sér það,
1 i . ,
! sem vísindamenn hafa um stjorn-
í skipulag Sovétþjóðanna skrifað,
i svo sem t. d. rit þeirra Sidney og
Beatrice Webbs. Þegar það sæist
af skrifum hans að hann hefði
leitað eitthvað lengra en niður á
Ilverfisgötu, til þess að athuga
merkilegasta fyrirbæri nútimans
— og ef til vill allra tíma — í
þjóðfélagsmálum, þá væri hægt að
fara að ræða við hann sem mennt-
' aðan marin um þessi mál._____
Bdiðstrandirpfélag
sofuað
j Þann 15. þ. m. var stofnað
Barðstrendingafélag hér í bæn
!mn, til þess að vinna að kynn-
ingu meðal Barðstrendinga
fjær og nær.
! í stjórn voru kosnir: Helgi
Hermann Eiríksson form.,
Guðm. Jóhannesson varafoi'm.,
Jón úr Vör ritari, séra Böðvar
I Bjarnason vararitari Eyjólfur
I Jóhannsson gjaldkeri, Jón Há-
1 konarson og Finnbogi Rútur
Þorvaldsson meðstjórnendur
| Félagið mun vinna að því að
ná góðri samvinnu við önnur
héraðsfélög, svo sem Vestfirð-
ingafélagið, Breiðfirðingafélag-
Sáttmáli Sovétsambandsins og
Tékkoslovakíu, sem stefnt er gegn
yfirgangi Þjóðverja, hefur uppfyllt
langvarandi þrár tékkoslovakisku
þjóðarinnar eftir beinu bandalagi
við Sovétsambandið.
Það' er satt, að allir Tékkoslóv-
akar minnast hinnar beisku
reynslu sinnar árið 1938, þegar
ekki var hægt að bcita sovét-
tékkoslovakiska sáttmálanum
fyllilega, sökum þess að hann yar
háður bæði Frakklandi og hinu
flókna kerfi Þjóðabandalagsins.
En núverandi ánægja yfir
Moskvusáttmálanum á rætur sín-
ar að rekja til.eldri tíma en til
áranna á milli styrjaldanna.
Þegar tékknesk og slovakisk
lönd voru hlutar úr keisaradæmi
Hapsborgara, litu. Tékkar og
Slóvakar í ánauð sinni með þrá
í augum til liins volduga, frjálsa
slavneska keisaradæmis í aústri.
Þetta var að miklu leyti rómantík,
sem byggðist á samslavneskum
(Pan-Slav) draumórum og til-
hneigingu til að vilja ekki sjá aft-
urhaldsstefnu keisarastjórnarinn-
ar. Engu að síður hefur hugmynd-
in urn vinsamlegt bandalag við
Rússland, hvaða stjórnarfar sem
þar hefur ríkt, alltaf verið fast-
mótuð í pólitísk viðhorf tékko-
slovakisku þjóðarinnar.
Afstaða hinnar frelsuðu Tékko-
slovakíu til Sovétríkjanna mark-
aðist því miklu minna af st.jórn-
málaerjunum innanlands en í öðr-
um löndum. Náið Samband við
Sovétsambandið var því ekki
kosningaslagorð þessa cða hins
vinstriflokksins. Það var alltaf og
mun alltaf verða þáttúr úr utan-
ríkisstefnu tékkoslovakiska lýð-
veldisins og nýtur stuðnings allra
stétta án undantekningar.
' Það var ekki tóm tilviljun, að
fyrsti beini bandalagssáttmáli
Sovétríkjanna og Tékkoslovakíu
var undirritaður, þegar forsæti
tékkoslovakipku stjórnarinnar var,
—- einnig í fyrsta skipti í sögunni
—, skipað kaþólskum presti, séra
Jan Sramek.
Jafnvel þcgar keisaraveldið
hrundi í Rússlandi og Vestur-
Evrópulöndin komust að þeirri
röngu niðurstöðu, að það væri bú-
ið að vera sem stórveldi, þá mið-
aði utanríkisstefna Tékkoslovakíu
að því, að Sovétsambandið tæki
fullan þátt í viðskiptum stórveld-
anna í Evrópu.
Tékkoslovakar reyndu að skilja
hina djúptæku breytingu, sem
orðin var á sovétþjóðunum, — frá
kærulausu afskiptaleysi til ákafr-
ar skapandi athafnasemi og sjálfs-
trausts.
| Gagnstætt Vestur-Evrópulönd-
unum leit Tékkoslovakía ekki á
Bolsévikkabyltinguna sem hindr-
un í végi fyrir afturhvarfi Rúss-
lands til Evrópu, heldur skoðaði
hana þvert á móli sem mikið
sögulegt tækifæri fyrir Rússland
til að taka fullan þátt í evrópskri
samvinnu, er það hefði náð sér og
farið fram úr öðrum Evrópulönd-
um á framfarasviðinu.
í álitsskjali sínu til Wilsons for-
seta árið 1917 metur Masaryk
|prófessor rétt liina miklu breyt-
Ameríska Iðgreglan
Framhald af 1. síðu.
mála sem fyrir koma. Er hún
rekin með svipuðum hætti og
leynilögreglustöðvar gerast og
hafa þeir menn ekki önnur
störf með höndum Ljósmynda
þeir staði þá, sem slys eða á-
Rússlandi. Hann ritaði: rekstrar veiða á, hafa þeii séi-
mgu
„Bolsévikkar munu sitja lengur að
völdum en andstæðingar þeirra
halda“. Og seinna í sama skjali
bætir hann við: „Allar litlu þjóð-
irnar í Austur-Evrópu þarfnast
sterks Rússlands, því að annars
eru þær alveg komnar upp á náð
Þjóðverja og Austurríkismanna“.
Það er auðvitað satt, að ef Sov-
étríkin og Bretland taka ekki
þátt í málefnum Evrópu, þá er
það tékkoslovakiska tjörnin, sem
skerst langt inn í Þýzkaland, sem
fyrst fyllist í þýzka flóðinu. Eu
það er jafnsatt,. að Þjóðverjar
verða, eins og Bismarck sagði og
Hitler hefur sýnt, fyrst að drottna
yfir Prag, ef þeir ætla sér að verða
húsbændur í Varsjá, Belgrad,
París, Brússel, — og auðvitað lika
í Karkoff og Smolensk. Svo að
þótt sáttmáli Sovétsambandsins
og Tékkoslovakíu sé þeim báðum
mjög hagstæður, þá er hann líka
í liag Evrópu yfirleitt. Ef öryggi
Prags er tryggt, geta íbúarnir í
París og London, Varsjá og Oslo
andað rólega.
Þessi sáttmáli, sem var af ásettu
ráði gerður í samræmi við brezk-
rússneska bandalagssáttmálann,
mætti líka skilningi á þríveldaráð-
stefnunni í Moskva. Og hann fcll-
ur alveg inn í öryggisskipulag Evr-
ópu með því að opna veg til betri
framtíðar fyrir Mið-Evrópu-þjóð-
irnar.
Hann bindur enda á pappírsá-
ætlanir, sem gerðu ráð fyrir sund-
urleitum bandalögum og milli-
svæðum, sem hægt var með penna-
drætti að breyta í eins konar
„sóttvarnagarð“ framtíðarinnar.
Moskvusáttmálinn er fyrsti
hornsteinn að bandalagi hins vold-
uga Sovétsambands við hin Mið-
Evrópuríkin. Eins og Benes for-
seti sagði 12. nóvember 1942: „Ég
skoða núverandi styrjöld sem úr-
slitatækifæri sögunnar til að binda
fyrir fullt og allt enda á herferðir
Þjóðverja í austurvegi. Þetta stríð
hefur sýnt, að ef þetta á að tak-
ast, er þörf á raunverulega vin-
samlegri og trúrri samvinnu milli
Póllands, Tékkoslovakiu og Sov-
étsambandsins .... “
Sú sannfæring, að allar tilraun-
ir, sem Þjóðverjar kunna að gera
í framtíðinni til að ráðast á Aust-
ur-Evrópu, séu dauðadæmdar fyr-
ir fram, ef þeir eigi *að mæta
bandalagi milli Sovétsambandsins
og þjóðanna í Mið-Evrópu, kom
glöggt í Ijós í sáttmála Tékko-
slovakíu og Sovétsambandsins,
þar sem viðbótarkafii sáttmálans
lætur í ljós ósk beggja aðila eftir
að komast að líku samkomulagi
við þá nágranna sína, sem þess
kunna að óska.
Ef Pólland léti þá ósk í Ijós,
er opin leið fyrir þríveldasáttmála
samkvæmt upplýsingum Benes
forseta 12. desember síðast liðinn
og yfirlýsingu Stalíns marskálks
4. maí 1943.
Af þessari ástæðu fagna allir,
scm ekki óska eftir yfirdrottnun
Þjóðverja í Evrópu, sáttmála
Tékkoslovakíu og Sovétríkjanna
af heilum hug. Því að þeir skoða
liann réttilega ekki aðeins sem að-
Föstudagur 31. marz 1944 — ÞJÓDVILJINN
staka rannsóknastofu til um •
ráða, þar sem ransakaðir eru.
allir hlutir er verða mættu til
þess að leiða hið sanna í ljós.
ÞRENNSKONAR MÁL ERU
ALGENGUST
Mál .þau sem algengast er að
lögreglan fái til meðferðar eru
einkum þrennskonar. Hermenn
verða ölvaðir. Árekstrar á veg
um milli íslenzkra og ame-
rískra farartækja og kvartanir
íslendinga um árásir af hálfu
amerískra hermanna.
Þegar hermenn verða ölvað-
ir' hefur ameríska lögreglan
þann sið að taka af þeim vínið.
Flöskur, sem þeir hafa ekki
opnað eru sendar til notkunar
í hersjúkrahúsunum.
VATNSFLASKA Á 225 KR.
Oft er vínið — og kvenfólkið —
orsök árekstra milli íslendinga
og hermanna. Hermenn kaupa
vín af íslendingum, verð flösk-
unnar er venjulega 175 kr. og
allt upp í 3—400 kr.
Eitt sinn keypti hermaður
flösku af íslending fyrir 225
kr., en þegar til kom var vatn í
henni, en hann gerði sér lítið
fyrir og seldi flöskuna íslend -
ingi, sem síðan fór til amerísku
lögreglunnar og kærði vöru-
svikin!
í annað skipti kom hermað-
ur til herlögreglunnar og vildi
fá réttan hlut sinn, hafði íslend-
ingur selt honum ediksflösku í
staðinn fyrir vín.
ÁRÁSIR HERMANNA
— OKUR BÍLSTJÓRA
Algengastar kvartanir íslend
inga til herlögreglunnar koma
frá bílstjórum og stúlkum sem
segjast hafa orðið fyrir árás.
Kvartanir þessar reynast
ekki í öllum tilfellum réttar,
en í flestum tilfellum hefur lög
reglan upp á þeim seka.
Væri oft hægt að spara mikla
fyrirhöfn ef bílstöðvarnar létu
skrifa nöfn hermannanna og
númer þeirra, og létu þá greiða
fyrirfram, en oft okra bílstjór-
ar á hermönnunum ótrúlega
mjkið.
KARLMENNIRNIR ERU í
YFIRGNÆFANDI MEIRI-
HLUTA
Oftast eru það sömu íslend-
ingarnir sem um er að ræða
þegar árekstrar verða milli ís-
lendinga og hermanna. Eru
karlmennirnir þar í yfirgnæf-
andi meiri hluta, 15 að tölu,
en stúlkurnar ekki nema 8.
Allar kvartanir frá Islending
um, sagði lögreglustjórinn, eru
teknar til rannsóknar og reynt
að upplýsa hið sanna, ög eins
og áður er sagt, veita íslenzka
og ameríska lögreglan hvor
annarri gagnkvæma aðstoð.
altækið til að stöðva yfirgang
Þjóðverja í byrjun, heldur líka
sem uppbyggjandi afl til að
tryggja frið og öryggi fyrir alla
Evrópu.
ii 09 baxiosssfriflio
Greinargerð póst- og símamálastjóra
Póst- og símamálastjóri Guðmundur Hlíðdal, hefur sent
blöðunum skýrslu um Laxfossstrandið 10. jan. s.l.
Greinargerð hans viðvíkjandi póstinum er svohljóðandi:
„í blöðunum undanfarandi hef-
ur títt verið rætt um póstinn og
farþegaflutninginn og björgun
hans úr Laxfossi eftir strand skips-
ins hinn 10. janúar.
Að því, er snertir póstimi, vil
ég að gefnu tilefni skýra frá eftir-
farandi og er sumt af því tekið
úr skýrslu minni lil ráðherra (9.
febr.) um málið.
Ivvöld það, sem strandið varð,
lét ég senda póstmenn á vettvang
til að vera til taks bæði í pósthús-
inu og skipaafgreiðslunni til að-
stoðar, ef póstinum yrði bjargað
þá um nóttina, enda gekk ég að
sjálfsögðu út frá því, að honum
yrði bjargað,, ef unnt væri, næst
mannslífum.
. Strax morguninn eftir strandið,
þriðjudagsmorguninn 11. janúar,
sneri ég mér til umboðsmanns Il.f.
Skallagríms, herra Frímanns Frí-
mannssonar í Rcykjavík og spurð-
ist fyrir, livort póstinum væri
bjargáð. Er ég þá fékk að vita að
svo væri ekki, og ekkert hefði ver-
ið aðhafzt í því skyni, bað ég
hann um að strax væri hafizt
handa um björgun póstsins. Um
hádegi þennan sama dag tilkynnti
umboðsmaðurinn, að farið hcfði
verið út í skipið, on sjórinn hefði
sprengt upp lestina og mundi
póstur og farþegaflutningur allur
flotinn út í sjó og mætti helzt
vænta, að citthvað ræki á Sel-
tjarnarnesi.
Ég sendi þá strax sama dag
menn á fjöru á Seltjarnarnesi, en
sú leit bar engan árangur. Morg-
uninn eftir átti ég á ný símtal við
umboðsmanninn og krafðist þess,
að útgerðarfélagið, sem bæri á-
byrgð á meðferð póstsins. gerði
strax ráðstafanir til þess að kafað
yrði í lestina til þess að reyna að
ná póstinum. Um hádegi þann
sama dag tilkynnti umboðsmað-
urinn, að hann hefði falið útgerð-
arstjóra Ríkisskipa að láta kafa.
Af honum náði ég hins vegar ekki
tali fyrr en föstudaginn 14. jan.
um hádegi, og skýrði hann mér
þá frá því, að ekki hefði verið
kafað í lestina ennþá, en von væri
um að skipið næðist út þann sama
dag.
Er málum var þannig komið,
reit ég og símaði 14. janúar út-
gerðarfélagi skipsins í Borgarnesi
og umboðsmanni þess í Reykja-
vík og skýrði frá, hvernig málið
stæði, og mæltist eindregið til
]iess, að það sæi um, að köfun í
skipið yrði strax framkvæmd, þar
eð ekki gæti talizt forsvaranlegt,
að gera ekki slíka tilraun til að
bjarga póstinum.
Með bréfum 12., 14. og 21. jan.
bað ég um að sjódómúrinn fengi
upplýst varðandi póstinn m. a.
þetta:
a) hve mikinn. póst skipið hafði
meðferðis;
b) hvar almenni pósturinn var
geymdur í skipinu þegar það
strandaði; f
c) hvar ábyrgðarpósturinn var
geymdur og hvers vegna hann
var ekki hafður í póstklefa
skipsins (sbr. 9. gr. f. Póstlaga
nr. 31. 1940).
1) Hvers vegna tók skipið ekki
með sér póstbókina í þessa
ferð, þar qp það fór til Borg-
arness í því skyni að sækja
þangað farþega og póst?
2) Ilvar í lest nr. 2 var póstur-
inn 'látimi? Var hann látinn
innan um farþegafarangur
eða sér á afvikinn stað?
3) Hvers vegna telur stýrimaður
tafsamara að Játa póstinn í
póstklefann heldur en í lest-
ina (sbr. framburð 2. stýri-
manns), og hversu mikið
v mundi það hafa tafið burtför
skipsins úr Borgarnesi, að
láta a. m. k. verðpóstinn í
póstklefann ?
4) Mundi hafa verið unnt að
bjarga pósti úr póstklefanum
um kvöldið, þegar skipið
strandaði, eða síðar?.
5) Hvernig var lest skipsins lok-
að?
6) Voru gerðar tilraunir til að
ná póstinum* upp úr lest
skipsins um kvöldið, sem
strandið varð?
7) (Ef 6. spurningu er svarað
neitandi). Hvers vegna var
það ekki reynt?
8) Hvaða tilraunir hafa síðan
verið gerðar til þess að bjarga
póstinum?
9) Eru líkur til þess, að póstur-
inn sé ennþá í lest skipsins?
10) Hvaða líkur eru til þess að
unnt sé að bjarga honum úr
því sem komið er?
í skipinu voru alls 13 póstpok-
ar, þar af:
6 frá Akureyri.
1 frá Öiglufirði,
3 frá Sauðárkróki,
2 frá Blönduósi,
1 frá Stað í Hrútafirði.
Um björguri póstsins er þetta
að segja:
2 póstpokar björguðust hinn 31.
janúar úr afturlest skipsins, en
þann dag var dælt lir lestinni.
1 póstþoki fannst laugardaginn
26. febrúar í flæðarrnáli í Orfiris-
ey, nálægt strandstaðnum, en
riokkru áður höfðu tómar tunnur,
sem settar voru í skipið í björg-
unarskyni, sprengt upp afturlest-
ina, sem búið var að loka, og ca.
40 þeirra flotið út og* þá sennilega
eitthvað af póstinum skolast út
líka.
6 póstpokar björguðust úr skip-
inu sunnudaginn 27. febrúar, en
þann dag fór póst- og símamála-
stjóri út í skipið. Hafði skipið þá
verið rétt við þannig, að það stóð
réttum kili á skerinu, og fundust
pokarnir í afturlestinni, enda
tæmdist ])á lestin alveg um fjör-
una nema „neðri lestin".
1 póstpoki fannst löks í aftur-
lest skipsins laugardaginn hinn 4.
marz, en þann dag var dælt úr
skipinu og því bjargað og það flu'tt
inn í hafnarkrikann við Örfirisey.
Samtals hafa þannig hingað til
bjargazt 10 póstpokar af 13, sen
í skipinu vorri“.