Þjóðviljinn - 19.04.1944, Blaðsíða 4

I»JÓÐVILJINN. — Miðvikudagur 19. apríl 1944.
iMÓÐyiLJINN
mfHtm — MMak&tmfUkkitrnm.
Bitetjfai: iifnrtwr Qutmtmdnw*.
■tjiruiluiUtjtear: tinar tlfmr—n, tiffúr lifurkjartartm.
■Étetjinukrateifstete: iwtaritmtí 1», rimi M7».
AUfmMtln mg Mciýáagar: UMmmmrtntHt II, rimi lltf.
BnateaúVja: Vihmfrprtnt h.f, OmrtmrtmU 17.
I EajrkjaTBc H aá»MBÍ: tr. IMi
«ti i laaA: Sr. i N i aUaaM.
Já.
Fasísfalýdurínn á Islandl kastar grímunní
Villt þú stofna lýðveldi á íslandi 17. júní?
Þú segir — já —•,
En minnstu þess, að öll þijóðim, hver einasti kosningabær
maður, þarf að hafa aðstöðu tdl að segja já, allir verða að taka
þátt í atkvæðagreiðslunmi, um stofmxm lýðveldisins, og segja já
við stjömarskrámmi, og já við að feda niður sambandslagasamm-
inginn.
Nú er máhim svo háttað, að þúsundir manna hafa ekki að-
stöðu til að neyta kosningaréttar á íkjördag, þeir enu tfjarri heim-
ilum sínum af einmi eða anmarri ástæðu. Allir þessir menn verða
að meyta réttar sins fyrir kjördag, og það svo snemma að tryggt
sé, að atkvæði þeirra kom'izt í tæka tíð heim í þeirra sveit, þar
sem þeir eru skráðir á kjörskrá.
Þann tuttugasta og annan þessa mánaðar Suefjast kosmingar
utam kjörstaða. Á laugardaginn geta þeir sem staddir eru í Reykja-
vík em eiga ammarsstaðar heima, kosið hjá borgarfpgeta, það
er fyrsta tækifæri, og bezt er að nota það. Sama dag hefjast
kosmimgar hjá öllum sýslumönnum og hreppsstjórum hvar sem
er á landinu, og þangað ber öllum þeim að leita, sem ekki bú-
ast við að verða heima á kjördag.
Reykjavíkumefnd lýðveldiskosninganna mum opna skrifstofu
á Hótel Heklu til leiðbeiningar og fyrirgreiðslu öllum þéim, sem
kjósa vilja utan kjörstaðar í Reykjavík. Væntanlega verður skrif-
stofan opnuð eigi siðar -en á laugardag.
Nú ríður á að aTlir starfi, að allir geri það sem í þeirra valdi
stendur til þess að gréiða fyrir þeim sem þurfa að kjósa utam kjör-
staðar.. Látið skrifstofumni í té allar upplýsingar, tryggið fullkomna
þátttöku í atkvæðagreiðslumn i. — Verum ailir samtaka um að
segja já.
Um leið og við ákveðum að stofna lýðveldi verðum við að
minnast þess, að okkur ber að tryggja öllum þegnum þjóðfé-
lagsins öryggi; — margháttað öryggi. — Hver maður á að vera
öruggur um að hann fái tækifærí til að vinna og njóta arðs af
yinnu simmi. Það er fyrsta og mesta öryggismálið.
I
Hver maður á að vera öruggur um að hann geti fengið sóma-
samlega íbúð fyrir sig og sína. Það er annað mesta öryggismálið.
En öryggi um vinnu og húsnæði verður ekki skapað nema með
félagslegum ráðstöfunum. Það er hlutverk þjóðfélagsins og bæj-
arfélaganna, að skapa þetta öryggi. Það er hlutverk þjóðfélags-
heildarinnar, en það hlutverk rækja þessir aðilar ekki nema
samtök fólksins sjálfs, verklýðssamtökin, samvinnusamtökin og
önnur hagsmunasamtök hins vinnandi fjölda knýgi þá til þess.
Þessi samtök — bandalag vínnandi stétta — verða að standa að
baki hverri þeirrí ríkisstjórn og bæjar- eða sveitarstjórn sem
framkvæma ætti þessi miklu öryggismál. Þetta ætti hinn vinn-
andi f jöldi að athuga einmitt nú, þegar íslenzka lýðveldið verður
stofnað, því frjáls er sú þjóð ein, sem veitir þegnum sínum ör-
yggi, gegn skorti og hverskonar neyð.
Já, frjáls þjóð, hvað felst í því hugtaki? Stjórnarfarslegt
frelsi, — vissulega. En meira felst í hugtakinu. Fjárhagslegt frelsí
er ekki síður mikílvægt. Sú þjóð, sem er öðrum háð fjárhagslega
er ekki frjáls. En ekki er þetta heldur fullnægjandi. Frjáls er
sú þjóð ein, sem á sjál/fstæða menningu, sjálfstæðar listir, og þarf
ekki að lifa á andlegum bónbjörgum. En undirstaða alls þessa
eru frjálsir einstaklingar, andlega frjálsir -og fjárhagslega frjáls-
ir, en slíkt frelsi er ekki til nema öryggí sé skapað um atvinnu,
húsnæði og aðrar lífsins nauðþurftir.
Þessvegna ber að tala um öryggismálin fyrst, það er undir-
staðan, sem samtök hins vinnandi fjölda verður að leggja, og án
tafar.
Fasistalýðurrnn á Islandi trefur
frain lil þessa reynt að vilia á sér
ÍTeknildir. Hann hefur jxótzt vera
andstæður fasistimum ng kvisling-
-unnm í Evrópu, en nnddáð ser
þvx' meir upp við ameríska aftur-
haldið. Nu er auðseð «-ð honnm
þykir tími til koininn að kasta
grimunni.
Síðasti „Bóndinn" gerir það
Ixka svikaiaust.
Þar er grein um einn áf frönáku
kvislingunum, Pucheu, þann er ný
lega var dæmdu-r til -dauða í Al-
gier fyrir þátttöfeu sína í böðul-
verkum xxazista, en Peucheu valdi
m. a. sjálfur fjöMa gMa handa
Þjóðverjum til að myrða.
Þennan maxrn er nú fasiötablað-
ið „Böndiim" a-ð hefja :upp til
skýjanna sem fyriimyndar föður-
landsvin. Gexigur hlaðið svo langt
að það lýsir þva yfir að það óttist
sigur Bandamanna, ef kvislingar
Evröpu eigi að fá iqaHeg mála-
gjöld. Orðrétt segir blað.ið m. a.
þetta:
,,Er það að ófyrírsynju, að menn
horfi með ugg og ótta fram í tím-
ann — til þeirrar stundar er aliir
frjálsir og frelsisunnandi menn
hafa svo lengi þráð — þ. e. sigurs
bandamanna — ef nota á sígurinn
tíl pólitískra hefndarverka. — Hví
líktir kafli mundi það verða í sögu
þjóðanna.
Sjáið marskálkinn hvíthærða,
öldunginn, Petíiin, 85 ára, niður-
beygðaxi — er aðeins spurði um
heiður Frakklands og sæmd þess
og sem lifað hefur harmþrungna
niðurlægingu föðurlands síns, er
hann unni svo heitt, og var svo
stoltur af — manninn er fórnað
hefur stolti sínu og kröftum —
öllu — liðið dýpstu andlegar þján-
ingar — fyrirlitxtín í viðleitni sinni
áð bjarga því sem bjargað varð,
á örlagastund Frakklands — sjáið
þennan mann leiddan upp að vegg
og skotinn af samlöndum sínum
— að launum“.
Hér er ekkí um að villast hvert
stefnt er. Það á að byrja að vekja
samúð með fasistunx og kvisling-
um og verja þá með því, að „þeir
hafi verið andvxgir kommúnist-
um“. Það á að verða sýknunará-
stæða!
Hver er nú þessi Petain, sem
fasistablaðið lýsir af slíkum fjálg-
leik?
Vitanlegt er að Petain á minnst
af því lofi skilið, sem hlaðið hefur
verið á hann eftir síðustu heims-
styrjöld. Hann var vesalmenni í
sinui herstjórn og framkomu þá,
en naut þess að hafa yfir sér menn
eins Og Foch, svo ljóminn af þeim
féll á hann óverðskuldugan. Hefði
Petain fengið að ráða í síðasta
stríði, er máski eins líklegt að
Frakkland hefði gefist upp þá eins
og nú.
Og hvert var hlutverk Petains
fyrir þetta stríð?
Petain var næst æðsti maður
franska herforingjacáðsins. Hann
vann að því alveg foam að síðasta
sfcríði að hindra. ratmverulegan her
húnað Frakldands, því honum var
það meira í tamffl áð tryggja fas-
istunum, senx hann sjálfur tilheyrði
völdin, en »ð fbryggja Frakklaadi
frelsi.
Greinilegast sýndi Petain það
fyrir stríð hver landráðamaður
hann var, þegar Franeo, lærisveimM
hans og vinur, hóf uppreisu á
Spáni með aðstoð Mitlers og Musso
Iini. Fasistískur Spánn var lífs-
hætta fyrir Frakkland. Öryggi
Frakklands 'Og frelsi útheimtí það
að nppréism Francos og yfirráð
Ilitlers á Spáhi yrðu harin xiíður.
Það vissi Betain. En hann sveik
Frakkland, íhjalpaði til þess að
Franco gaiti sigrað og varð svo
sendiherra Fraikka lxjá honum á
eftir.
Þcgar svo frönskú fasístunum
þótti stundin kornin til að svíkja
Fr>xkkland í hendur Hitler, var
landráðamaðurinn Petaín kallaður
til, því þægilegast þótti að fram-
kvæma föðurlandssvikin undir
nafni hans og ekki vantaði -vilj-
ann hjá þessum ofstækisfulla aft-
nrhaldsmanni og kommúnistahat-
ara, til að svíkja Frakkland einu
sxnni enn.
Hefði Petain verið franskur föð-
urlandsvinur, en ekki einn af þin-
um alþjóðlegu erindrekum fasism-
ans, þá hefði hann lialdið stríðinu
áfram á franskri grund sunnan
MiSjarðarhafsins. Petain hafði yf-
ir voldugum, ósigruðum frönskum
her að segja, þegar liann sveik.
En landráðamaðurinn Pctain
tók sér hvorki Hákon Noregskon-
ung né Churchill til fyrirmyndar,
því Petain liafði ekki áhuga fyrir
Frakklandi, heldur fyrir fjölskyld-
unum 200, auðvaldi Frakkaríkis,
og fyrir því að „brjóta bolsévism-
ann“ á bak aftur og til þess vildi
hann hjálpa Hitler.
Petain var því alls ekki að hugsa
um að „bjarga því, sem bjargað
vai*ð á örlagastund Fi*akklands“,
þvert á móti hann var að fórna
heiðri þess, sæmd og frelsi, til þess
að nokkrir auðkýfingar og fasista-
leiðtogar gætu lialdið auði og völd
unx í skjóli og bandalagi Hitlers.
— Þeir, sem reyndu að bjarga
heiðri og sæmd Frakklands og
gerðu það, voru hinir, sem börð-
ust áfram og sýndu í verki að frels
isandi frönsku þjóðarinnar lifði.
Slíka menn ofsóttu Petain, Puch-
eu & Co. og létu drepa þá tugum
saman.
Og þessa böðla er „Bóndinn“ nú
ekki aðeins að verja, heldur að
hefja þá upp til skýjanna sem dýrl
inga.
Það er sem maður sjái þegar
þetta fyrirlitlega fasistamálgagn
fer að verja Vidkum Quisling, þeg-
ar hann verður hengdur. Það mun
þá líHega ekki skorta á ummæli
eins og þau að Quisling hafi látið
HVí|íkur reginmunur «r «ékikii
þesstrm tveim mönnum?
Þegar Hitler heimtar harðvítug-
ar Gyðingaofsóknir í Danmörku,
hötaT Kristján konumgur að hann
sfculi sjálfur klaiðast Júda-kuflin-
með hinu gula „7“-brenni-
„stjómast ;áf föðurlandsást",
haTin haft viljað gera Noreg stærri
og voldiJigri 'og hann hafi sv® sanxi
atíega verið á móti kormnÚTiist
mm! Þ&® sé því pólitísfeiur dömur
a® •dr.epa svona mann!
ÍDýpst sökkva þessir tfasistar í
„Bóndanuin“ er þeir ganga svo
lamgt að falsa allar sta&eyndir og
rey.níi að draga þá meiin, sem stað-
ið hafa sig méð prýði í haráttíxmxi
við fasismann og setja þá á hekk
méð 'kvislingum. Þannig segir
Bóndirm:
„Tökum þá þjóð er okkur stend
ur uæst Dani. Hugsið ykfeur éf
þáð ættí eftir að ske, að danskir
riiðherrar og hinn virðulegi kon-
ungur þeirra yrðu skotxiir upp við
vegg fyrir hina hetjulegu vörn um
þjóðarverðmæti dönsku þjóðarinn
ar og gegn ofureflinu“.
Hvílíka svívirðingu gerir ekk i
þetta ofstækisblað fasista Kristj-
áni konungi 10., er það nefnir hann
í sömu andránni og Petain. — Er
hér um svo skefjalausa vanþekk-1 þeir velja sér Petain og Pueheu
ingu eða vísvitandi óhróður að að hetjum. Það velur hver þær
ræða? | hetjur, er honum hæfa.
um
marki, og öll hans hirð, af svona
eigi að fara að.
En Petain og fasistar hans fram-
kvæma Gyðingalöggjöf fasismans
í Fi*akklandi eftir fyrirskipunum
Hitlers.
Þegar Þjóðverjar ætla sér að
ráða öllu í Danmörku neitar Krist
ján konungur að beygja sig og kýs
heldur að vera fangi í stjórnlausu
landi en leppur Hitlers.
En Petain beygir sig í hvert
sinn, er Þjóðverjar færa sig upp
á skaftið, — af'því hann er and-
legur samherji þeirra.
Grein eins og þessi grein í „Bónd
anum“, málgagni Hriflu-Jónasar
& Co., sýnir við liverju ísland má
búast af þeim mönnum, þegar á
reynir. Það er engin tilviljun að
tilsoap íueir fiai, Iði l»el?
Miðvikudagur 19. apríl. — ÞJÓÐVILJINN
Gereyðingarstríð Alþýðublaðs-
ins gegn Dagsbrún heldur áfram
af fullum krafti. Þörfin fyrir vara-
lið er þó sýnilega orðin brýn, því
að nú hefur Jón Axel Pétursson
vei*ið kaliaður fram tíl baráttu,
einn hinn óvinsælasti og fylgis-
snauðasti foringi Alþýðuflokksins.
Jón Axel birtir s. 1. laugardag
svo úfna árásargréin um Dagsbrún
að ætla mætti að maðurinn hefði
<l líkþorn á hverri tá.
Séu hin pei'sónulegu ónot hans
til mín (en þeim verður auðvitað
ekki svarað) sniðin af grein hans,
verður ekki annað eftir en vesæl
tilraun til að verja tillögu þá, er
hann kom me| á bæjarstjórnar-
fund í vetur um Dagsbrún, og svo
gamla reseptið: að etja verkalýðs-
félögum saman og sundra þeim.
Það segir sig sjálft, að Jón Ax-
el verður látinn einn um þann eld
að skapa meiing milli einstakra
verklýðsfélaga, svo fjarskylt sem
slíkt háttalag er öllum lögmálum
og hugsjónum verHýðshreyfingar-
innar.
En hér verður lítíllega minnst
á vöi-n Jóns fyrir tíllögu sinni.
Tillaga hans, er hann kom með
á bæjarstjórnarfund, fól það í sér,
að Reykjavíkurbær skyldi semja
við Dagsbrún upp á hlutfallslega
sambærilegt kaup og stéttarbræð-
urnir í Hafnarfirði hefðu.
Þessi tillaga sýndi þrennt:
Fyrst og fremst fól hún í sér ill-
skeytta tilraun til þess að fá því
yfirlýst, að kaup Dagsbrúnar-
manna væri ekki sambærilegt við
kaup stéttarbræðranna í Hafnar-
firði, knésetja þannig Dagsbrún
og sá eitri í sambúð hennar og
Hlífar.
1 öðru lagi sýndi hún, að Jón
Axel vildi láta sér nægja, að kaup
Dagsbrúnarmanna yrði aðeins
sambærilegt við þáverandi kaup
Hlífarmanna, og ekki hærra.
Og í þriðja lagi ætlaði Jón að
neyða Dagsbrún til að semja upp
á kr.. 2,31 á klukkustund í stað
kr. 2,45, eins og samið var um.
Þegar tillaga Jóns er skoðuð nið
ur í kjölinn, verður það Ijóst, að
tilgangur hans var fyrst og fremst
sá, að eyðileggja orðstý Dagsbrún-
ar til þess að skapa sér og öðr-
urn sjálfboðaliðum Vinnuveitenda-
félags íslands betri aðstöðu til á-
rása á Dagsbrún, sem á þeii*ra máli
heitír nú „kommúnistar“.
En Jón Axel er yfirleitt þraut-
reyndur að fljótfærni. Varla hafði
Sigfús Sigui*hjai*tarson bent hon-
um á þann kjánaskap að bera
fram tillögu um kr. 2,31, þegar
Dagsbrún krafðist kr. 2,50, er Jón
bliknaði og blánaði og gerðist nxeð
flutningsmaður að hinni skynsam-
legu tillögu Sigfúsar.
Eg sagði nýlega í grein um fram
koniu Jóns í þessu máli, að hann
hafi viljað leggja til, að bærinn
semdi við Dagsbrún unx kr. 2,31
og að sáttasemjari ríkisins hefði
verið búinn að reikna út, að þetta
„hlutfallslega sambæi*ilega“ jafn-
gilti kr. 2,31 á Hukkustund.
Jón er mjög sár yfir því, að nokk
ur forystumaður verkalýðssamtak
anna skuli tefla fram rökum sátta-
semjara sem sínum rökum, og
.FlullufD wm. BugDiuia M
Framh. af 2. síðu.
Guðmundssonar útvegsbónda í
Kaplaskjóli, var hjá honum eitt
neitar því ákveðið, að tillagan unx ar'
„sambærilegt kaup“ hafi jafngilt
kr. 2,31. (I þessu kemur fram á
skemmtilegfm hátt eitt af andleg-
um sjúkdómseinkennum Alþýðu-
flokksforingjanna: að nota sér
aldrei rök andstæðinga eða t. d.
sáttasemjara, heldur stíma alltaf
beint á vegginn).
En þarna er þessi ódrepandi
fljótfærni aftur að elta Jón.
Það var nefnilega alls ekki
sáttasemjarinn, Jónatan Hallvarðs
son, sem fyrstur reiknaði þetta
út, heldur hinn frægi stærðfræð-
ingur Emil Jónsson frá Hafnar-
firði, flokksbróðir Jóns Axels. Og
meir en það. 011 sáttanefndin á-
samt sáttasemjara sannprófaði út-
reikning Emils og ályktaði hann
réttan.
Og nú var aðeins tvennt til:
Annaðhvort hefur Enxil og sátta
nefndin reiknað skakkt, eða að
það er óhagganlega staðfest, að
Jón Axel ætlaði Dagsbrún að
senxja upp á kr. 2,31 í stað kr.
2,45, eins og samið var.
Eg vona, að lesendum Alþýðu-
blaðsins veitist sii skemmtun að
sjá Jón reikna þetta dæmi á töfl-
unni.
Þá endurtekur Jón Axel brand-
ara Alþýðublaðsins um að Dags-
brún hafi „svikið“ verkamenn með
Framh á 8 tíðu
Mstaða Bandamanna til frönsku þjðð-
frelsisnefndarlnnar *
Eftir Walter Lippmann
Eftir langa umhugsun virðist
nú fastráðið, að við eigum að
skipta við frönsku þjóðfrelsis-
nefndina, sem de Gaulle er for-
seti fyrir, sem ríkisstjórn
Frakklands.
Þessi ákvörðun er sú eina
mögulega. Nefndin er í raun-
inni ríkisstjórn næststærsta ný-
lenduveldis í heiminum. Hún
ræður nú yfir öllum frönskum
löndum, sem ekki eru á valdi
óvinanna. Hxxn hefur til um-
ráða töluverðan her, sem mun
koma sér vel í innrásinni á
meginlandið, og hún er án efa
miðdepill og miðstjórn hinnar
skipulögðu mótspyrnuhreyfing-
ar innan Frakklands, sem við
munum þurfa mjög á að halda,
þegar landganga hermanna okk
ar er hafin.
Það er augljóst mál að ein-
hver verður að stjórna Frakk
landi jafnskjótt og Þjóðverjar
hafa verið flæmdir burt úr
hverjum stað. Eisenhower hers-
höfðingi getur ekki stjórnað
Frakklandi. Okkur gæti vissu-
lega ekki dottið í hug að skipta
við Petain, Laval eða gamla
þjóðþingið, sem afsalaði sér
völdum í hendur valdaræningj-
anna í Vichy. Það er jafnaug-
ljóst, að það væri alveg út í
bláinn að tala um að láta
frönsku þjóðina kjósa sér sína
eigin stjórn, ef einhverjum er
ekki veittur réttur og vald tií
að fyrirskipa kosningar, prenta
kjörseðlana, skrá kjósendur og
telja atkvæðin.
*
Þetta voru í sjálfu sér nógar
ástæður til að skipta við þjóð-
frelsisnefndina í sambandi við
innrásaráætlanirnar. En þetta
eru alls ekki einu ástæðurnar.
Erfið reynsla mun kenna okk-
ur, ef við erum ekki svo glögg-
skyggn að sjá það fyrir, að
Bretland og Bandaríkin geta
ekki komið sér niður á. fram-
kvæmanlega stefnu í Evrópu-
málum á stríðsárunum né lok-
ið við stríðið á viðunandi hátt
án þess að hafa Frakkland með
í ráðum. Fjarvera Frakklands
frá ráðstefnum okkar veldur
miklu um að stjórnarstéfna
Breta og Bandaríkjamanna við
Miðjarðarhaf, á Balkan og í Pól
landi er stöðugt að verða óraun
hæfari og áhrifaminni.
Dómgreind okkar hefur
sljóvgast af því að við höfum
ekki getað komið auga á, að
Frakkland de Gaulles er á-
þreifanlegt dæmi um þann
anda, sem nú ríkir í Evrópu.
Þar sem við gátum ekki virt
rétt frönsku þjóðfrelsishreyfing
una, reyndist okkur ókleift að
meta réttilega samskonar hreyf
ingar í öðrum löndum. Það er
ekki það versta, að við höfum
haft samvinnu við Darlana og
litla kónga sökum bráðabirgða
hernaðarnauðsynja, heldur hitt,
að við höfum ekki séð lengra
fram i tíniann og ekki búið
okkur undir þann tíma, þegar
við munum þurfa að hafa sam-
vinnu við þá menn. sem munu
hafa hin raunverulegu völd.
þegar óvinirnir bugast, af því
að þeir hafa veitt óvinunum
raunverulega mótspyrnu.
*
Þegar þýzka ríkið hrvnur
saman, verður Frakkland öflug
asta veldi Evrópu utan Sovét-
ríkjanna. Það væri óskaplegt
glappaskot að halda, að hægt
sé að endurreisa Vestur-
Evrópu, að halda aga í Þýzka-
landi að koma á góðri sam-
vinnu við Sovétríkin, ef Frakk-
land er ekki öflugur og fús sam
herji okkar. Frakkland er hom
steinn í hverju því samkomu-
lagi. sem Bretland og Banda-
ríkin koma á í Evrópu Herir
Breta og Bandaríkjamanna
munu hverfa burt úr Evrópu.
Engin sú lausn vandamála Ev-
rópu, sem við stingum upp á,
getur staðizt gegn mótspyrnu
Frakka, og án fulls stuðnings
Frakka getur engin lausn orð-
ið raunhæf.
Af þessari ástæðu þörfnumst
við nú franskrar bráðabirgða-
stjórnar, ekki aðeins til að
stjórna innanlandsmálum
Frakklands, þegar við höfum
náð fótfestu þar, heldur til að
bera nú sinn hluta af ábyrgð-
inni og til að gangast nú undir
nauðsynlegar skuldbindingar
vegna skipulagningar Evrópu,
þegar stríðinu er lokið. Við
megum ekki gera það óskap-
lega glappaskot að semja við
Þýzkaland og Ítalíu, án þess
að víst sé, að við njótum stuðn-
ings Frakklands, því að Frakk-
land situr eftir, þegar við för-
um.
Frökkum sjálfum ber skylda
til að aðstoða við sköpun úr-
slitaákvarðananna í málefnum
Evrópu, sökum þjóðarhagsmuna
sinna. Það er skylda þeirra að
gera allar mögulegar ráðstaf-
anir til að gera það eins öruggt
og hægt er, að þjóðfrelsisnefnd
in geti í rauninni játað skuld-
bindingum í nafni Frakklands.
Úr því að þjóðfrelsisnefndin
er raunveruleg (de facto) rík-
isstjórn, og úr því að ekki er
hægt að mynda neina fulllög-
lega stjórn fyrr en franskir
kjósendur hafa gengið til kosn-
inga, hvað á þá að gera á með-
an? Frakkland verður að láta
nú til sín heyra um þau stjórn
mál, sem snerta framtíð þess
sjálfs og Evrópu. Frakkar geta
ekki kosið nú, af því að landið
er hernumið. En þjóðfrelsis-
nefndin getur samþykkt áætl-
un, þar sem sagt er, hvenær
og hvernig hxin ætli sér að fyr-
irskipa kosningar í þeim til-
gangi að skapa fullvalda þing.
Skuldbinding slíkrar áætlunax
mundi gefa skuldbindingum
þjóðfrelsisnefndarinnar mikið
gildi. Það er augljóst, að ef de
Gaulle hershöfðingi og sam-
starfsmenn hans eru skuld-
bundnir til að halda kosningar
jafnskjótt og hægt er, munu
þeir ekki taka nú neina þá
afstöðu í nafni Frakklands, sem
þeir hafa ekki gildar ástæður
til að halda, að franska þjóðin
samþykki.
Loforð um kosningar fljótt
og á ákveðnum tíma og með
ákveðnum. hætti er þessvegna
vissasta ráðið til að gera það,
sem Frakkland og bandamenn
þess þarfnast, — að gefa Frakk
landi strax sæti á ráðstefnum
stórveldanna. Og í raunirmi hef
ur de Gaulle og þjóðfrelsisnefnd
in lagt til, að kosningar verði
haldnar fljótt, meira að segja
án tafar er til Frakklands kem
ur! Það er ráðgjafarþingið í
Algier, sem hefur ekki ennþá
viljað fallast á áætlun um skjót
ar kosningar, og virðist það
stafa af líkum ástæðum og deil
an í bandaríska þinginu um
atkvæðisrétt hermanna.
En við getum treyst því, að
Frakkar munu samþykkja á-
ætlun um tafarlausar konsing-
ar, þegar þeir hafa komið auga
á að staða þeirra í heiminum
og möguleikar þeirra til að
veimda hagsmuni Frakklands
FÆ 120 KR. í ÁRSLAUN
— EIGNAST KOFFORT.
Þaðan réðist ég til sr. Björns
Þorleifssonar, sem var prestur að
Dvergasteini við Seyðisfjörð. Hjá
honnnx var ég 1 ár og fékk 120 kr.
í árskaup — og þótti mikið í þá
daga.
Þá var ég orðinn svo ríkur, að
ég átti koffortsræfil, sem reyndar
vantaði lamirnar á svo ég vai*ð að
binda lokið aftur.
Þaðan fór ég að Skálanesi við
Seyðisfjörð til Guðmundar bróð-
ur míns og var hjá honum í 3 ár.
Á þeim árum gerðist ég formað-
ur á bát sem hann átti.
KAUPI JÖRÐ
— FER AÐ BÚA.
Frá honum fór ég um vorið
1895 til Vopnafjarðar, hafði keypt
hálfa jörðina Hámundarstaði —
að mestu leyti í skuld — og þar
hef ég búið síðan og stundað jöfn-
um höndum landbúskap og sjó,
fengið mestan fisk 100 skippund
á 3ja manna árabát yfir sumar-
vertíð.
— Hvei’nig voru vegirnir í þá
daga?
— Þá voru engir lagðir vegir
þar nema tveir stuttir spottar út
frá kaupstaðnum í Vopnafirði og
mestur hluti þeiri*a var ruðuingur.
— Byggingar?
— Það voru yfirleitt engar
byggingar þá aðrar en toi’fbæir.
Þau „hús“ sem voru úr tinxbri
voi’u frammihús þar sem gestum
var boðið inn á sumrin, en þau
síðan notuð til geymslu á vetrum.
— Vei-kfæri?
— Þá voi-u engar vélar notaðar.
Verkfærin voru páll og reka, en ég
hygg að víðast hvar hafi þá verið
lagt niður að nota hrossherðablað
til þess að moka með fjósið.
— Hvernig er það nú?
— Eins og ég sagði áðan álít ég
að íslenzkir bændur hafi aldrei
verið fjárhagslega eins vel stæðir
og nú, surnir orðnir ríkir og véla-
notkun hefur fæi’zt í vöxt, nú á
búnaðarfélagið dráttarvél og enn-
fremur eru notaðar nokkrar sláttu-
vélar í sveitinui, en vélamar koma
eklci að notum vegna strjálbýlis-
ins. Nútíma þœgindi jást ekki í
sveitum nema með því að jœra
byggðina saman.
FYRIR 30 ÁRUM FANN
ÍSLENZKUR BÓNDI
NAUÐSYN OG t»ÝÐ-
INGU SAMYRKJUBÚA.
— Er langt síðan þú komst á
þá skoðun, að nauðsynlegt væri
að færa byggðina saman?
— Já, það er. ekki ný liugmynd
hjá mér. Það er enginn nýtízku
bolsévismi, eða livað það nú er
kallað.
Þegar ég- hafði búið á Hámund-
arstöðum í 15 ár og jafnframt rek-
ið árabátaútgerð með starfsfólki
af Suðui’landi, því þá höfðu Aust-
firðin^ar nóg að gera, fór ég að
hugsa um hve erfitt það væi’i að
munu eflast mjög mikið með hver hokraði út af fyrir sig og
skjótu og einlægu samþykki. hversu það væri hagkvæmara og
léttara, að menn hefðu meiri sam-
tök um búskapinn.
Þá fékk ég þá flugu í kollinn,
að þarna væri tilvalinn staður fyr-
ir þox-p. Þai’na hagar svo til, að
þar er hallalítið, gi’jótlaust land
ea. 3x7 km. að flatarmáli. Hug-
rnynd mín var sú, að þarna gætu
búið 6 bændur, jafnvel fleiri, og
hefðu þeir nokkui’skonar sam-
vinnurekstur, þaunig að 3 stund-
uðu landbúnað en 3 sjó. Arðinum
af búinu skyldi skipt samkvæmt
þeirri vinnu sem hver legði fram,
en að öðru leyti yrði honum skipt
án tillits til þess hvað hver hefði
lagt fram af stofnfé til búsins,
nema allir áttu að fá vexti af því
sem þeir höfðu lagt fram. Byggja
skyldi stói’t lnis, þar sem hvei*
bóndi átti að fá stóra stofu til
íbúða^ fyrir konu og börn. Enn-
fremur skyldi vera skóli í húsinu,
þar sem börn þessára bænda
fengju nauðsynlega fræðslu.
Komst ég það langt að gera laus-
legan uppdrátt að fyrirhuguðu
húsi. Hafa skyldi sameiginlegt
mötuneyti. ’ Konunum skyldi
greitt kaup fyrir allt sem þær
ynnu í þágu búsins fram yfir
barnagæzlu og þjónustu.
Nauðsynlegt var að einn yrði
nokkurskonar framkvæmdastjóri
út á við til innkaupa o. þ. h. og
skyldi hann kosinn af bændunum.
Ég j’æddi þessa hugmynd mína
við marga rnenn, en úr fram-
kvæmdum varð aldrei vegna þess
að menn óttuðust nábúakrit.
FRAMFÆRSLUBÚ.
— Ég fékk einnig aðra liug-
mynd um aukna samvinnu, í
fyrra skiptið sem ég var í hrepps-
nefndinni.
Ég lagði fram tillögu um það í
hreppsnefndinni að lireppurinn
keypti jörð í sveitinni og ræki
hana sem franxfærslubújörð.
Skykli safna þangað öllurn hrepps-
ómögurn og þeir látnir vinna þar
eftir getu.
Þar skyldi einnig reistur skóli
fyrir börn þessa fólks, sem fengju
þar fi’æðslu til 14 ára aldurs og
framhaldsskóla til 18 ára aldurs
og hefðu þau að þeim tíma liðnum
svipaða menntun og Flensborgar-
skólinn veitti í þá daga.
Unglingarnir áttu að læra að
vinna fyrir framfæri sinu til 16
ára aldurs, en tvö síðustu árin
átti ;ið greiða þeirn kaiip, svo að
þeir hefðu eitthvert fé handa á
milli. þegar þegar þeir færu út í
lífíð.
Tillaga þessi mætti mótspyrnu
í hreppsnefndinni og varð því
ekkert úr framkvæmdum.
Síðar ’hafa menn fallizt á að
þetta hefði verið rétt.
ÞAÐ ER IIART AÐ
MENN ÞURFI AÐ HAFA
ÁHYGGJUR AF ELLINNI.
— Geturðu ekki sagt mér eitt-
hvað fleira sögulegt?
— Jú, auðvitað gæti ég sagt
þér sitthvað fleix’a, en nú er nóg
komið að sinni.
— Ætlarðu ekki að skrifa ævi-
sögu þína?
— Ekki hef ég nú byrjað á því
ennþá, en ég get ekki neitað því
Framh. á 8 sfífu.