Þjóðviljinn - 28.04.1944, Qupperneq 5

ÞJÓÐVILJINN — Föstudagur 28. apríl 1944
@tgef*udl: &*m4mmgmrfl*khuT mlþýðv — BMaHstefloklmritM.
Bitstjéri: SigurBur Ouðmundtson.
StjároMiíliritíitjérar: Einmr Qhjárttirm, Sigfút 8igtirkjmriartm».
Mtstjdrnorefcrifgtofa: Austmtbrmti 1Z, tími ÍÍ7&.
Aígreiðsla og auglýsingar: Skálmvöriutiíg 19, tími Sltþ.
SremtataiSja: Yíkingrprent k.f., &mrSarkrœii 17.
kdEátlmrrmrS: I Eeykjarflc og nigrenni: Ir. 6.6« á máaufi.
Bti á landi: Kr. Í H á máuuði.
Kauplækkun - misrétti ■■ konungsvald
Alþýða Islands cr, eins og alþýðustéttir allra landa, að berjast fyrir
bættri lífsafkomu sinni, fyrir jafnrétti og auknum mannréttindum og
fyrir fullkomnu lýðræði í þjóðfélaginu. Verklýðshreyfingin hefur verið
forusta alþýðustéttanna og hið framsæknasta afl þeirra í þeirri baráttu.
Verkamenn, hvaða flokki sem þeir hafa tilheyrt, hafa lengi vel
gert sér þær hugmyndir að hugsanleg væri samvinna við Framsókn um
áhugamál alþýðunnar og að hægt væri að framkvæma það bandalag
milli verkamanna og bænda, sem er óhjákvæmilegur þáttur í samstarfi
vinnandi stétta landsins, með pólitísku samstarfi við Framsóknarflokk-
inn. Ýmsir verkamenn bjuggust við því að þegar Jónas frá Hríflu var
settur úr formennskunni, þá myndi verða horfið frá þeirri afturhalds-
stefnu, sem hann hafði markað í flokknum og með því hindrað sam-
starf verkamanna og bænda fyrir milligöngu stjórnmálaflokkanna.
En það varð annað uppi á teningnum. Sendingar Framsóknarþings-
ins til verkamanna sýna, að það ræður sami Hrifluandinn og fyrr.
Kauplækkun er gerð að skilyrði fyrir lausn dýrtíðarmálanna. „Nið-
urfærsla kaupgjalds“ er eftir sem áður skoðuð sem eitt höfuðráðið til
að lækna dýrtíðarmeinið, sem Framsóknar- og „Bónda“-braskararnir
hafa leitt yfir þjóðina. Allir vita að það var skilyrði Framsóknar um
lækkun kaupgjalds og afurðaverðs í jöfnum hlutföllum (en það þýðir ca.
25% grunnkaupslækkun við verulega dýrtíðarminnkun), sem fyrst og
fremst hindraði myndun vinstri stjórnar 1942—43. Og því skilyrði er
haldið enn, samtímis því sem Framsóknarþingið þvaðrar um vilja til
samstarfs við verkamenn, — auðsjáanlega aðeins í hræsnis- og blekk-
ingaskyni, til þess að reyna að sefa alla þá mörgu sveitamenn, sem
krefjast raunhæfrar umbótastjórnar í landið, er beiti sér fyrir stórfelld-
um framförum og bættri og öruggri lifsafkomu almennings.
©
Samtímis því sem Framsóknarþingið rekur erindi Claessens í kaup-
lækkunarherferð þeirri, er harðsvíruðustu atvinnurekendur undirbúa,
þá rekur það hnefann í andlit verkamanna með kröfum sínum um af-
nám jafnréttis manna við kosningar til Alþingis.
Frá upphafi verklýðshreyfingarinnar hefur ein höfuðkrafa hennar
verið: almennur og jafn kosningaréttur. í 30 ára baráttu fyrir auknu
lýðræði á íslandi, baráttu, sem verkalýðurinn hefur háð af allri orlcu
sinni ásamt öðrum frjalslyndum öflum, hcfur það aunnizt að gera menn
jafna fyrir kosningalögunum, þannig að atkvæðisréttur manna væri
jafn, hvar sem þeir væru busettir. Þetta jafnretti vill Framsokn af-
nema. — Ef hún fengi sitt fram gæti það þýtt að Sósíalistaflokkurinn
og Alþýðuflokkurinn héfðu 4 þingmenn í stað 17 nú, þótt atkvæðamagn
þeirra yrði meira en síðast.
Það er hverjum manni auðséð að verið er að skcra á líftaug lýðræðis
og jafnréttis með þessari pólitík Framsóknar — og verkalýður íslands
mun eðlilega berjast gegn henm með öllu sinu ahrifavaldi, þvi þarna
er barizt um mannréttindi hans, um möguleika hans til þess að, ráða
þessu landi í krafti lýðræðis og almenns kosningaréttar.
9
Framsóknarþingið ríður ekki við einteyming í afturhaldi sínu. Það
vill ekki aðeins lýðræðið feigt. Þingvaldið á líka að minnka svo for-
setavaldið verði meira.
í allri frelsisbaráttu sinni hefur það verið eitt höfuðatriði íslend-
inga að gera Alþingi sterkt og draga völdin í hendur þess, en minnka
konungsvaldið. Nu vill Framsokn lauma konungsvaldmu aítui mn og
draga úr valdi þingsins.
Það eru mörk hnignandi flokks, afturhaldsflokks á þessari
afstöðu: Framsókn vill draga valdið úr höndum þjóðarmeirihlut-
ans og í hendur minnihluta — með einmenningskjördæmum.
Framsókn vill draga valdið úr höndum þings og í hendur forseta.
Framsókn sér fram á minnkandi áhrif sín hjá þjóð og þingi. Þess
vegna á að bjarga valdi Framsóknar með því að skapa nýtt valda-
kerfi í landinu: valdakerfi misréttis og dulklædds konungsvalds
í stað lýðræðis og þingræðis.
Verklýðshreyfingin skilur fyrr en skellur í tönnunum. Ilún mun
ekki láta bjóða sér kauplækkun, misrétti og einræðisvald það, sem
Framsókn óskar eftir að leiða yfir hana.
Kragújevats er helzta borgin í
héraðinu Súmadíja í hjarta Serbíu.
Milli veraldarstríðanna hafði júgó-
slafneski herinn þar bækistöðvar
sínar. Litlar skotfæraverksmiðjur
voru í sjálfri borginni, fyrir utan
hana voru stór birgðahús, her-
mannaskálar, heræfingavellir og
skotsvæði. Af þessum ástæðum
var Kragújevats ein af fyrstu
borgunum, sem Þjóðverjar her-
tóku, þegar júgóslafneski herinn
gafst upp, og höfðu þeir þar fjöl-
mennt setulið. íbúatalan var þá
sextán þúsund.
Olíkt því sem annars staðar átti
sér stað í Júgóslafíu, var lítið um
skæruhernað þar í grenndinni vor-
ið og sumarið 1941. Þó fóru að
berast fréttir í ágústmánuði af
vopnaviðskiptum milli skæruliða
og nazista í nánd við borgina.
Einnig voru framin skcmmdarverk
á eimlestajárnbrautum, sem lágu
til Kragújevats.
Seint í september festu nazist-
ar upp auglýsingar alls staðar í
borginni, þar sem vitnað var í fyr-
irskipanir frá yfirherstjórn Þjóð-
verja til hershöfðingja þeirra í
Serbíu. Kjarni þessara auglýsinga
var um refsiaðgerðir gagnvart
borgarbúum, ef Þjóðverjar voru
drepnir, eða særðir, annað hvort í
viðureign við „glæpamenn“ og
„kommúnista“ í skæruhernaði,
eða „myrtir af ragmennum“. Og
auglýsingarnar tjáðu, að fyrir
hvern drepinn Þjóðverja yrðu
skotnir hundrað Serbar, „þeir sem
hendi væru næstir, valdir af
handahófi“, en fyrir hvern særðan
Þjóðverja yrðu líflátnir fimmtíu
Serbar.
í auglýsingunni voru einnig fyr-
irskipanir viðvíkjandi því, ef ráð-
ist var á Þjóðverja úr launsátri.
Væri skotið á einhvern þeirra úr
serbnesku húsi, hvort sem kúlan
hæfði eða ekki, skyldi drepa alla
karlmenn, sem í húsinu áttu
heima, og voru eldri en fimmtán
ára, en húsið síðan brennt; væru
veggir þess úr steini, bar að
sprengja þá með liandsprengjum
eða dýnamitti.
Sagt var, að fyrirskipanirnar
væru frá Hitler sjálfum.
Allan fyrri hluta októbermán-
aðar voru á sveimi um borgina
fréttir af skærurn og árásum á
setulið Þjóðverja í Súmadíja.
í annarri viku október var mest-
ur hluti setuliðsins í Kragújevats
sendur með alvæpni til nærliggj-
andi bæjar, Gorní Mílanóvats, til
þess að refsa íbúunum þar (2100
að tölu), sem grunaðir voru um
„aðstoð við kommúnista“.
Bærinn var brenndur og jafnað-
ur við • jörðu. Aðeins hin stóra
grísk-kaþólska kirkja stóð eftir ó-
hreyfð, enginn vissi hvprs vegna.
Allir íbúarnir, sem ekki tókst að
flýja til skógar, þar sem skæru-
liðarnir héldu sig, voru drepnir.
Þeir voru milli sjö og átta hundr-
uð, þar á meðal fimmtán ára gaml-
ir piltar og stúlkur.
Skæruliðar hagnýttu sér fjar-
veru meirihluta setuliðsins í Kra-
gújevats og réðust á þá sem eftir
voru, drápu tíu nazistahermenn
og særðu tuttugu og sex, eftir því
sem Þjóðverjar tilkynntu síðar.
Bardaginn stóð hinn 14. októ-
ber utan við borgina, og enginn í
Kragújevats vissi beinlínis, hvað
var að gerast. Nokkrir menn höfðu
heyrt skothríð, gátu sér til hvað
Kragújevats, Serbíu 21. okt. 1941
Effir Louís Adamtc — Halldór Sfefánsson ísfenskadí
Föstudagur 28. apríl 1944 — ÞJÓÐVILJINN
á seiði væri, og hvísluðu fréttun-
um að öðrum. íbúarnir voru raun
ar á bandi skæruliða, hvort held-
ur var Partísana eða Sjetnikka —
því um það leyti börðust hvorir
tveggja gegn Þjóðverjum (síðar
gengu Sjetnikkar Mikhajlovitsj á
hönd og börðust gegn Frelsisfylk-
ingunni fremur en Þjóðverjum),
en enginn borgarbúi átti neinn
hlut í að aðstoða skæruliðana.
Mánudaginn 20. október, fyrir
sólaruppkomu, umkringdu alvopn-
aðir þýzkir hermenn borgina Kra-
gújevats, og um níuleytið fóru
þeir að dreifa sér um götur henn-
ar. Þeir fóru inn í hvert einasta
hús, tóku hvern karlmann, milli
fimmtán og fimmtíu ára aldurs,
höndum, stilltu þeirn upp á göt-
unum, fjórum í röð, og létu þá
marséra út á heræfingavellina fyr-
ir utan borgina.
Það var bleikur og kaldur haust-
morgunn.
Enginn af mönnunum eða
drengjunum gat ímyndað sér hvað
til stæði, meðan þeir biðu í röð-
um á götunum, milli vopnaðra
nazista, eða þegar þeir voru rekn-
ir út á heræfingavellina. Þýzku
hermennirnir höguðu sér fremur
vel, þeir voru ekkert hrottafengn-
ir, hrintu mönnum hvorki né
börðu þá. 'Líklega vissi enginn her-
maður né foringi, undir majórs-
tign, hvað í vændum var.
Kragújevats-mennirnir voru
undrandi og reyndu að gera sér í
hugarlund, hvað þetta ætti að
þýða. Ef til vill ætluðu Þjóðverj-
arnir að ganga úr skugga um,
hvort þeir liefðu hin fyrirskipuðu
vegabréf, og refsa þeim, sem
hefðu þau ekki. Mennirnir höfðu
heyrt, að fyrir fáum dögum hefðu
skæruliðar eyðilagt járnbraut ein-
hvers staðar í nágrenninu. Kann-
ski ætluðu Þjóðverjar að neyða
þá til að gera við skemmdirnar,
og vinna eitthvað fleira. Þetta
virtist vera eina skynsamlega á-
lyktunin. Snemma í október höfðu
Þjóðverjar rckið alla verkamenn
á hertekna svæðinu frá störfum,
svo að um þrjú þúsund atvinnu-
leysingjar voru nú í Kragújevats.
Svo einfaldir voru fangarnir, að
enginn hafði minnsta grun um
það, sem koma átti. Flestir hugs-
uðu: Ég hef ekkert brotið af mér,
hvað geta þeir gert mér? ...
Þjóðverjarnir tóku blaðasalana
og bílstjórana á götunum. Þeir
réðust inn í menntaskólann, þar
sem kennsla var hafin, tóku hönd-
um doktor Pantúlikk rektor, og
alla kennara, og þá pilta, sem voru
í fimmta bekk og bekkjum þar
fyrir ofan.
Hermenn ruddust inn í dómsal-
inn, tóku fas,ta dómarana, sak-
borninga, ákærendur, lögfræðinga
og vitni, lögreglumenn og húsvörð-
inn.
Upp og niður allar götur óðu
þeir, söfnuðu saman kaupmönnum
og verzlunarmönnum, eigendum
kaffihúsa og matsölustaða, þjón-
um og öðrum karlmönnum, sem

Louis Adamic er kunnur Bandaríkjahöfunduraf
slóvenskum ættum. Hefur hann ritað margar
bækur, og er kaflinn sem hér birtist í þýðingu
Halldórs Stefánssonar úr síðustu bók Adamics,
er nefnist MY NATIVE LAND (Ættjörð mín).
Skýrir Adamic þar frá innrás Þjóðverja og ítala
í Júgóslavíu og frá baráttu Júgóslava gegn hinum
erlendu kúgurum og innlendu Kvislingunum
Neditsj og Mikhajlovitsj.
þar voru, iðnaðarmönnum og lær-
lingum þeirra.
Þeir tóku höndum alla Gyðinga,
sem enn ekki var búið að hand-
taka. Nóttina áður hafði hljóð-
færaflokkur Sígauna komið ein-
hvers staðar að til borgarinnar.
Þjóðverjar tóku alla þeirra, sem
voru á aldrinum milli fimmtán og
fimmtíu ára, og settu þá í raðir
með borgarbúum.
Þeir tóku alla presta grísk-kaþ-
ólsku kirkjunnar, og hinn eina
rómversk-kaþólska prest, sem í
borginni var, flóttamann frá Slóv-
eníu. Þeir náðu eitthvað um tutt-
ugu öðrum flóttamönnum þaðan.
Þetta hélt áfram allan daginn.
Um kvöldið höfðu Þjóðverjar
safnað saman um sjö þúsund
mönnum á heræfingavellina, öllum
karlmönnum í Kragújevats, milli
fimmtán og fimmtíu ára aldurs.
Þessir sjö þúsund menn urðu
að vera alla nóttina undir beru
lofti. Tvö þýzk herfylki gættu
þeirra með vélbyssum. Nóttin var
köld. Fáum kom dúr á auga. Sum-
ir settust jafnvel ekki, það var svo
kalt.
Hvað átti allt þetta að þýða?
Margir af mönnunum höfðu
gripið með sér brauð, eða eitthvað
ætilegt, þegar þeir fóru að heimau.
Flestir skólapiltanna höfðu hádeg-
isverð sinn með sér. En það var
ekki nægilegur matarforði lianda
sjö þúsund hungruðum mönnum
og drengjum. Flestir fullorðnu
mannanna höfðu á sér peninga.
Sumir allt handbært fé sitt í belti
sínu, eins og siður er í Serbíu.
Aðrir kölluðu tií kvenna sinna,
þegar þeir voru komnir inn í rað-
irnar á götunni, og báðu þær að
færa sér peninga, þeir kynnu að
þurfa að nota þá. Margir fóru án
þess að hafa smakkað vott eða
þurrt. Þeir kusu nefnd og sendu
liana á fund Þjóðverja og fóru
fram á, að þeim væri leyft að senda
menn, í gæzlu vopnaðra hermanna,
til borgarinnar eftir mat. Sumir
hinna yngri, þýzku liðsforingja
voru því eklii mótfallnir, en þeir
sendu . beiðnina til yfirboðara
sinna, og þar var henni synjað.
Nefndin bað um skýringar, en
féltk engar.
Mennirnir fóru að óttast um
sig. Hvað bjó undir þessu?
Það varð kaldara með hverjum
klukkutímanum sem leið. Serbum
var ekki leyft að kveikja elda.
Flestir voru þögulir. „Ég fann sál
ir þeirra teygja sig langt aftur í
skelfingu hinnar liðnu sögu, sem
nú var að endurtaka sig“, skrifaði
Slóveni einn, sem var sjónarvott-
ur að þessu, í frásögn sína, sem
barst mér í hendur ári síðar.
„Drengirnir og ungu mennirnir
höguðu sér eins og feður þeirra.
Þeir voru þögulir og hugsandi,
lostnir áhrifum harmleiks. júgó-
slavnesku þjóðarinnar“.
Um sólarupprás, þriðjudaginn
21. október, vaknaði í liugum allra
spurningin: Hvað œtla þeir að gera
við okkur?
„Skamrnt þar frá, sem ég var“,
heldur skýrsla sjónarvottar áfram,
„var komin á einhver ókyrrð í
liði Þjóðverja. Eftir stundarkorn
skildi ég, hvað um var að vera.
Það hafði verið óskað eftir sjálf-
boðaliðum, til að brytja okknr
niður, í hefndarskyni fyrir hina
tíu dauðu Þjóðverja og tuttugu
og sex særðu. Enginn gaf sig fram.
Þá fengu vélbyssuskytturnar iyr-
irskipun um að framkvæma mann-
drápin. Ég sá einn undirforingja
neita blákalt að hlýðnast skipun-
inni. „Ég get ekki gert þetta“, sagði
hann við yfirboðara sinn. „Þetta
er ekki hernaður. Gerið við mig,
það sem yður sýnist“. Ég kann
þýzku vel, og heyrði, hvað hann
sagði. Þetta var hið cina, sem skeði
þennan dag, er talizt gat til sóma
fyrii' Þjóðverja. Yfirforinginn skip-
aði að grípa manninn og færa hann
burt. Ég geri ráð fyrir, að þeir hafi
skotið hann.
Vélbyssuskytturnar tóku sér
stöðu meðfram skotsvæðinu. Þjóð-
verjar fóru að skipta okkur í fjöru-
tíu manna hópa.
Ætla þeir virkilega —? Það virt-
ist óhugsandi. En ég var hræddur
við að halda áfram spurningunni
jafnvel í huganum.
Serbar fóru að livíslast á. Þeir
ræddu um það, livort unnt væri að
ryðjast á fylkingu Þjóðverja og
brjótast út úr hringnum. En hverj-
ir vildu byrja? í hvaða átt skyldi
stefna? Það var sýnilega vonlaus
tilraun. Alls staðar voru þýzkir her-
menn með sprengjur í höndum, en
leitað hafði verið á okkur að vopn-
um.
„Það sem þó öllu fremur hindr-
aði athafnir okkar var, að nærri
því hver karlmaður þarna átti ung-
an son í hópnum. Við hugsuðum:
„Vissulega drepa þeir ekki okkur
alla“. Nú voru menn ekki lengur í
neinum vafa unx, að við höfðum
vcrið fluttir hingað út af lxinum tíu
drepnu og tuttugu og sex særðu
Þjóðverjum. En það þýddi, sam-
kvæmt auglýstunx aðvörunum naz-
istanna, að þeir mundu drepa 2300
af okkur, kringunx einix þriðja af
þessum sjö þúsundum, seixi hér
voru saman komnar. Það var íxógu
hræðileg tilhugsuix, en ef við reyixd-
um að brjótast út úr hringnunx,
gat svo farið, að þeir slátruðu okk-
ui' öllunx. ... “
Fjörutíu manna hóparnir mars-
éruðu franx. Ilópur eftir hóp. Einn
þeirra sanxan stóð af skólapiltum
eingöngu. Dr. Pantúlikk, rektor
þeirra og kennari, hljóp á eftir
þeim, til að fylgjast nxeð þeinx, til
að marséra fram með þeim. „Ef
þið ætlið að di'epa þá“, hrópaði
hann, „þá takið mig líka. Ég vil
verða drepinn með þeinx“.
Síðan byrjuðu hryðjuverkin.
„Hinn hx'æðilegi, hræðilegi söng-
ur vélbyssnanna“, skrifar sjónar-
votturinn. „Mér fannst það hlyti
að vera miklu óttalegra að hlusta
á hanxx, en vera drepinn. Nokkr-
um sinnunx yar mér skipað í hóp,
sem átti að skjóta. En í hvert
skipti var ég skilinn eftir, eins og
af tilviljun. Guð nxá vita, hvort
svo var. Ef'til vill var það gert
til þess, að ég kynni frá tíðindum
að segja.
Hershöfðinginn, sem undirrítaði
fyrirskipunina unx þessi hryðju-
verk (sennilega eftir að hafa ráð-
fært sig við yfirherstjórn Þjóð-
verja) var Fritz Zimmermann
ofursti. Foringinn ,sem franx-
kvæmdi fyrirskipunina, hinn eig-
ixxlegi slátrari, var majór.
Hinunx skelfilegu ógnum þessa
atburðar verður ekki lýst nxeð orð-
unx. Það kann að vei'a, að menn
hugsi, að þeir geti ímyndað sér
þær, eix það er ekki rétt. Það get-
ur enginn. Öll liugsun um að
reyna að bi'jótast út úr hring hinna
vopnuðu hermanna nxeð beruixi
höndunum var fyrir löngu dauð.
Margir okkar, sem enn ekki hafði
verið skipað fram, féllu í ónxegin.
Sumir hinna þýzku hermanna lágu
einnig í yfirliði.
Þegar ég raknaði við, var ég
svo máttfarinn, að ég gat varla
staðið. En ég hélt mér uppréttum.
Ég get ekki skýrt það, vegna
hvers ég gerði það. Ég sagði í sí-
fellu við sjálfan mig: „Ó, guð, ó,
guð, ó, guð“. Og svo: „Það má
ekki líða yfir mig aftur. Ég verð
að standa á fótunum“.
Allt í einu spurði einhver: „Fær
héimurinn að vita um þetta?“
„Hann hlytur“, svaraði ungur
maður, prófessor í sögu.
„En hvenær?“ spurði annar.
„Fréttir hann það-svo snemma, að
það konxi okkur að gagni?“
„Iíann hlýtur“, svaraði ungi
pi'ófessorinn aftur.
Síðan var hann og hinir báðir
reknir fram á blóðvöllinn.
Söngur vélbyssnanna brauzt út
á fárra nxínútna fresti. Fjörutíu ...
fjörutíu .... fjörutíu.....Yfir
hundrað menntaskólapiltar voru
drepnir, tólf prófessorar, fyrir ut-
an rektor þeirra, um þrjátíu aðrir
kennarar, sjö prestar liinnar grísk-
kaþólsku kirkju, fjórir dómarar
... og þúsundir annarra manna.
Morðununx var haldið áfranx í
tvær, þi'jár klukkustundir. Ég veit
ekki hversu lengi. Við fréttum síð-
ar, að liðsforingi einn hefði til-
kynnt majórnum, þegar nákvæm-
lega 2300 höfðu verið drepnir.
Majórinn sínxaði eitthvað, ef til
vill til Zimmermanns ofursta og
skipaði síðan, að blóðbaðið skyldi
halda áfram. Eftir það munu þeir
hafa hætt að telja.
Enginn veit nákvæmlega, hve
margir voru myrtir. Það upplýsist
ef til vill aldrei. Sunxir segja 3400,
aðrir yfir 4000. Bor'garstjórinn
sagði, að 60% af karlmönnum
boi'garinnar hefðu velið drepnir.
Það mun vera unx 4500.
' Sex hundruð gislar voru teknir,
til þess að þeir væru við hendina í
franxtíðinni, ef fleiri Þjóðverjar
yrðu drepnir eða særðir. Þeim var
skipað að grafa djúpar grafir og
jarða þar hina dauðu. Þeii' unnu
að því dag og nótt frá miðviku-
degi til sunnudags.
Þegar ég konx til sjálfs nxíix aft-
ui' í Kragújevats, óskaði ég þess,
áð ég hefði verið einn af þeim,
senx voru drepnir. Grátur og kvein
heyrðust út úr hverju húsi í borg-
inni — engar hai'mastunur og
sorgarlxljóð eru eins átakanleg og
þau sem stíga upp frá hjörtum
Balkanbúa. Ekkert heimili var tiÍ,
sem ekki hafði misst fleiri én einn
mann eða dreng, sunxar fjölskyld-
ur áttu á bak að sjá fjórum, fimm,
sex —
Alla vikuna sást vai'la nokkur
mannvera á götununx. Hin ósjálf-
ráða löngun til að lifa, hyað sem
á gengur, sem lagin er í brjóst
hverjum nianni, var löixiuð. Eng-
inn opnaði verzlunarbúð, nxat-
sölustað eða kaffihús. Karlnxenn
sáust varla. Ilver einasta kona,
sem ég sá, bar sorgarklæðí.
Það er gizkað á að mennii'nix',
sem myrtir voru, hafi haft á sér
þrjár til fjórar milljónir dínara.
Þjóðverjar stálu öllunx þeim pen-
ingum. Síðan — augsýnilega af
þessu fé —- gáfu foringjar í þýzka
setuliðinu í Kragújeváts 250.000
dínara til fátækra í borginni.
1 næstu viku var fest upp á hús-
veggina tilkynning þess efnis, að
„2300 kommúnistar og glæpamenn
og fylgismenn þeirra“ hefðu verið
skotnir af setuliðinu í Kragúje-
vats. Þetta var sú tala, seni hefði
verið „rétt“, ef þeir hefðu drepið
hundrað fyrir einn dauðan og
fimmtíu fyrir hvern særðan Þjóð-
verja, eins og hótað var í tilskip-
uninni.
Aðstandendum var neitað um
leyfi til að leita að líkunx ættingja
sinna og jarða þau ein sér, eðá
viðhafa nokkra greftrunarsiði.
Þeir, senx fóru fram á slíkt, fengu
það svar, að „kommúnistar, glæpa-
nxenn og fylgismenn þeirra“ ættu
ekki skilið að vera jarðaðir eins
og nxönnunx sænxdi.
Meðal fórnardýranna voru
nokkrir Slóvenar, sem reknir
höfðu verið í xitlegð til Serbíu.
Við söknum tólf þeirra. Þrenxur
dögum eftir að hryðjuverkin .voru
fi-amin veittu Þjóðverjar tveinxur
hinna di'epnu heinxfararleyfi . . . “
Bismarck greifi, „járnkanslar-
inn“, sagði einu sinni: „Land, sem
tekur af mér eignir mínar, er ekki
lengur föðu'rlánd mitt“.
Weiss hershöfðingi sagði í loka-
ræðu sinni,' sem sækjandi í Puch-
eumálinu í Algier: „Fanginn trúði
á sigxu’ Þjóðverja og hataði franska
lýðveldið. Hánn safnaði að sér
fjárplógsmönnum og iðjuhöldum
og háttsettunx foringjum í hern-
unx. Þeir urðu leiguþý útlendrar
yfirdrottnunarhyggju. Þeir héldu,
að Frakkland væri glatað og naz-
istar mundu endurreisa Evrópu“.
Síðustu orðin, senx liinn mikli,
franski sósíalistaforingi, Jaures,
sagði á síðasta fundi sínum 28.
júlí 1914, rétt áður en hann var
myrtur, voru þessi: „Heimsveldis-
hyggjan ber í séi' stríð eins og
skýin bera storm“.
í Þýzkalandi hefur „Gute
Hoffnung‘‘-námahringux'inn aukið
höfuðstól sinn af eigin efnum úr
80 nxilljóndnx upp í 104 milljónir
marka.
Rockling-Buderus-stálsmiðjumar
liafa þrefaldað höfuðstól sinn nxeð
vai-asjóðum. Þetta félag er ná-
tengt ríkisstjórninni. Eigandinn
ér líerra llockiing, meðlimui' í
skotfæranefrid ríkisins.
Viðtal við Jakob ÁrRason, ritstjora
The R’and Daily Mail: „Frá
stríðsbyrjun hefur þróunin orðið
hraðari í áttina til færri, en vold-
ugri félaga (á sviði vefnaðarvöru,
leðurs, rafnxagns, trésnxíða og snxá-
sölu)“. Stórir hringir hafa eflzt „á
’kostnað veri' stæði'a félaga“.
★
Fyrirsögn í íhaldstímaritinu
Trutli 6. ágúst 1943: „Ilin kom-
andi barátta unx gúmmarkaðina“.
★
Chase National bakinn í New
York, senx er talinn sá stærsti í
heinxi, var kærð.ur fyrir brot á lög-
um gegii viðskiptunx við óvinina
12. janúar síðastliðinn.
★
„Ilvar, sénx þessi öfl finnast, er
það okkar vcrk að berjast gegn
þeim“, sagði Henry Wallace vara-
forseti Bandaríkjanna. „Þessi sam-
tök, sexíi drottna yfir heimsveld-
um auðsixis, hafa sölsað undir sig
fullveldi þjóðárinnai' í milliríkja-
viðskiptunx. í rauninni liefur miklu
af efnahagslegum viðskiptunx okk-
ar við umheinxinn verið stjórnað
af fámennunx hópi, sem leitast við
að skipta íiiðxxr auðlindunx og
mörkuðuxn heimsins, í þeinx til-
gangi að ráða yfir framleiðslu,
verðlagi, dreifingu og sjálfu hjarta-
jblóði heimsviðskiptanna“.
Framh. af 2. síðu.
drepnar þangað til í fyrra að
bæjarstjórnin lét byggja örfáar
íbúðir og nú er í ráði að bær-
inn láti byggja 20 íbúðir á
þessu ári.
Á Akureyri, einkum Oddeyri,
er byggt mikið af einnar hæð-
ar húsum og hefur það í för með
sér aukinn kostnað fyrir bæinn
hvað snertir gatnagerð, leiðsl-
ur allar o. fl., og bærinn þenst
meira út.
Við sósíalistar höfum barizt
fyrir því að tekin yrði upp ný
stefna í byggingarmálum og
byggðar verði stærri byggingar
og sambyggingar og horfið frá
því að byggja svo mikið af litl-
um húsum, þar sem hinn aukm
kostnaður vegna raf-, vatns- og
gatnagei’ðar kemur aftur niður
á íbúunum í auknum útsvörum,
en þjóðstjórnarflokkarnir hafa
ráðið þessari stefnu í bygginga-
málum, þar til nú nýlega að
þeir virðast hafa látið eitthvað
af henni.
SKÓLAMÁL
— Byggður var nýr gagn-
Knattspyoan —
Framh.af 3. síðu
hitaveituskurð, og færður til skúr
sem ckki virðist nauðsynlegur þar
lengur. Og svo auðvitað að bei'a
svolítið ofan í hann og jafna. Ég
fór franx á þetta í fyrra, en svar-
ið varð: „Það þýðir ekki að nefna
þetta. Það fæst ekki leyfi til þess“.
Ég endurtek svar mitt hcr: Ég
trúi þessu ekki. Ég trúi því ekki,
að yfirvöld bæjarins vilji ekki
reyna að fá það bezta út úr þeinx
vandræðum sem við erum í þar
sem þetta kostar tiltölulega mjög
lítið. Það má líka nxinna á það,
að iþi'óttanxenn fengu skýlaus fyr-
ii’heit unx það, að þegar þessi völl-
ur yrði tekinn undir byggingar þá
fengjum við annan tilbúinn til
notkunar. Ég trúi því ekki að þess-
ir nxenn, senx svo oft hafa sýnt
okkur velvilja, daufheyrist við
þessum sanngjörnu áskorunum.
Meðan ég lief það ekki hrein-
lega yfirlýst, að yfirvöld bæjarins
neiti þessu, þá ásaka ég þá ágætu
menn, Gunnar Thoroddsen, Jens
Guðbjörnsson og Erlend Péturs-'
son, sem í vallarstjórn eru, fyrir
það, að hafa ekki rekið málið nxeð
þeinx áhuga og krafti, sem til þarf,
og þeim ber.
Samsöngtsr Karla
feórs Rgyfefavífetir
Karlakór Reykjavíkur heldur
samsögu í Gamla Bíó n. k.
sunnudag klukkan 13,15. Er
þetta 4. samsöngur kórsins að
þessu sinni og hefur hann ailt-
af sungið fyrir fullu húsi og á-
gætar undirtektir.
Einsöngvarar að þessu sinni eru
Einar Ólafsson og Ilaraldur Kristj-
ánsson. Undirleik annast Fritz
Weisshappel.
Aðgöngumiðar eru seldir í Bóka-
verzlun Sigfúsar Eynxundssonar.
Karlakór Reykjavíkur hefur
alltaf átt vinsældum að fagna
meðal bæjarbúa.
fræðaskóli í fyrra, Gagnfræða-
skóli Akureyrar og fór kennsla
þar fram í vetur. — Iðn-
skóli Akureyrar hefur notið
þess húsnæðis einnig. Húsið er
enn ekki að öllu leyti fullbúið,
en það er mjög myndarleg
bygging og almenn ánægja með
bygginguna.
Skólastjóri gagnfræðaskólans
er Þorsteinn M. Jónsson, fyrr-
verandi alþm. og er óhætt að
segja að hanxl hafi átt mikinn
þátt í því að skólabyggingin
komst í framkvæmd, því skóla-
byggingai’málið mætti allmik-
illi andúð meðal afturhaldssöm
ustu manna Framsóknar og
Sjálfstæðisflokksins.
ÍÞRÓTTAMÁL
— íþróttamál?
— íþróttahús er í smíðum og
hefur verið það lengi. Það er
rétt hjá sundlaug bæjarins.
íþróttamenn og íþróttavinir á
Akureyri eru mjög óánægðir
með það hve lengi hefur verið
legið á framkvæmdum í þessu
máli.
VERKAMAÐURINN — ELZTA
VERKLÝÐSBLAÐ LANDSINS
— VERÐUR STÆKKAÐUR
— Þú hefur alllengi verið rit-
stjóri Vei’kamannsins, fara á-
hrif hans ekki vaxandi?
— Eg hef haft ritstjói’n
Verkamannsins um 10 ára
skeið. Hann er mjög mikið les-
inn í bænum og síðan ég tók
við ritstjórn hans hefur út-
breiðsla hans aldrei aukizt eins
mikið og á s.l. ári og fer út-
breiðslan stöðugt vaxandi.
Við höfum á prjónunum að
stækka blaðið, en það hefur
ekki komizt í framkvæmd enn-
þá, en þess verður vonandi ekki
langt að bíða. Útgefandi blaðs-
ins er Sósíalistafélag Akureyr-
ar,
— Hvað er í fréttum af Sós-
íalistafélaginu?
— Áhrif Sósíalistaflokksins
fai’a nú sívaxandi fylrst og
fremst meðal vei’kalýðsstéttar-
innar.
VERKLÝÐS SAMTÖKIN HAFA
EFLZT MJÖG
—Hvað er í fréttum af verk-
lýðssamtökunum síðan samein-
ingin varð?
— V erklýðssamtökin hafa
eflzt mjög mikið síðan verka-
menn sameinuðust innan Verka
mannafélags Akureyrarkaup-
staðar í fyrravetur. Vandamál
sem nú bíður úrlausnar er að
koma upp sameiginlegri skrif-
stofu fyrir Alþýðusambandsfé-
lögin á Akureyri og myndar-
legt alþýðu- og vei’klýðshús.
Verklýðsfélögin eiga að vísu
hús, Verklýðshúsið svokallaða,
en það er svo langt frá því að
það fullnægi þörfinni.
Með sameiningunni hefur
verkalýður Akureyrar öðlazt
nýjan þrótt og sóknarmátt í
baráttunni fyrir réttindum
verklýðsstéttarinnar.
J. B.