Þjóðviljinn - 21.05.1944, Side 4

Sunnimagur 21. mai 1944 — ]>.| Ó4>\ IUINN
I'JÓÐVILJINN — Sunr.u. igur 21. mai 1944
(HÚÐVILJINi)
Dtgefandi: Sameirnngarjlokkur alþýðu — Sósíalirtajlokkurirtn.
Eitstjóri: Sigurður Guðmundssnv..
Stjórnmálantsijóra.': Eirtar Olgeirsson, Sigfús Sigurhjartarson.
Ritstjórnarekritstofa: Austurstrœti 12, simi 2270.
Afgreiosla og auglýsingar: Skólavörðustig 19, sími 218i.
Askriftarverð: I Reykjavík og nágrenni: Kr. 8.00 á mánuði.
Uti á landi: Kr. 5.00 á mánuði.
Pi-entsmiðja: Víkingsprent h.f., Garðastrœti 17.
Góðu landar. jur, sem sýnt hefur dug og með
Sum ykkar kunna ef til vill að Uttu má Öázt sZ, en Danakonung-
„Miklii dæmalEUSÍr! »r hafa fyrir oss Islendingum hing-
Verndarar níðingsskaparins
Það eindæma óþokkabragð hefur verið framið í baráttu þeirri,
sem nú fer fram fyrir stofnun lýðveldis á íslandi, að reynt hefur
verið að saurga minningu beztu frelsisfrömuða þjóðar vorrar með
því að reyna að bendla þá við þann fjandskap, sem fram kemur
gegn sjálfstæðismálinu hjá einstaka klíkum. Það er ritstjóri
Skutuls á ísafirði, Hannibal Valdimarsson, sem fremur þetta
níðingsverk gagnvart dánum brautryðjendum sjálfstæðis vors,
sem ekki geta lengur borið hönd fyrir höfuð sér. í ritstjórnar
grein í Skutli segir hann í greinarlok þessi orð um lýðveldis-
stjórnarskrána: „Stjórnarskrárlappinn er að öllu auðvirðilegri
en uppkastið 1908 og því^ er enn heitið á ísfirðinga að snúast
gegn honum allir sem einn. Mótmælið allir. Setjið kross við nei
á seinni kjörseðlinum. Með því er þó gerð tilraun til að halda
í heiðri minningu Jóns Sigurðssonar og Skúla.
Það mun vart finnast dæmi um rætnari áróður en þennan,
um meira virðingarleysi fyrir sannleikanum en þegar stjórnar-
skrá fyrir frjálst íslenzkt lýðveldi er talin verri en uppkastið
1908, sem átti að gera ísland að ævarandi hluta af danska ríkinu.
En út yfir tekur þó, þegar níðst er á minningu Jóns Sig-
urðssonar og Skúla Thoroddsens og skorað á ísfirðinga að greiða
atkvæði gegn frelsi íslands, til að heiðra minningu þeirra. Líka
var í sömu grein reynt að telja Magnús Torfason andstæðan
lýðveldisstofnuninni.
Magnús Torfason er enn á lífi,- svo hann gat mótmælt lyg-
um Hannibals sjálfur og gerði það.
Jón Sigurðsson gat ekki borið hönd fyrir höfuð sér og á enga
afkomendur, — en íslenzka þjóðin mun svara í nafni þjóðhetju
sinnar, er á hana er ráðist.
Skúli Thoroddsen er og látinn, en kona hans og sonur gátu
varið minningu hans gegn svívirðingu af hendi Alþýðuflokks-
broddsins á ísafirði. Frú Theodóra Thoroddsen gaf út ávarp til
ísfirðinga. Og sonur Skúla, Sigurður Thoroddsen, hreinsaði minn-
ingu föður síns af áburði Hannibals, frammi fyrir allri þjóðinni
í fyrrakvöld og veitti ódrengnum á ísafirði þá ofanígjöf, er hann
verðskuldaði.
En það var ekki nóg með að Hannibal svívirti þjóðhetjur
íslands.
Hann var líka sjálfur með verki sínu að svíkja gerða samn-
inga þingflokkanna um að standa saman í sjálfstæðismálinu og
beita öllum blaðakosti flokkanna til að sameina þjóðina á þess-
ari úrslitastund sjálfstæðismálsins. Þess hefði mátt vænta að
einmitt blað Alþýðuflokksins í Reykjavík hefði átalið hvort-
tveggja í senn, svik Hannibals við samkomulag flokkanna og
níðingsskap hans gagnvart frelsisfrömuðum íslands.
En hvað skeður?
Alþýðublaðið ræðst svívirðilega á Sigurð Thoroddsen fyrir
að vernda föður sinn í gröfinni gegn lygum og óhróðri. — Al-
þýðublaðið gerist verndari níðingsskaparins og svikanna.
Það var alltaf við því að búast úr þeirri átt. Það' er í fullu
samræmi við þá hvíslinga-herferð, sem nokkrir broddar Alþýðu-
blaðsklíkunnar hafa skipulagt undanfarið. Alþýðublaðsklíkan
reynist kvislingseðli sínu trú.
&
En íslenzka þjóðin mun sýna það að hún héldar í heiðri minn-
ingu brautryðjendanna í frelsisbaráttu sinni með því að full-
komna í dag verk þeirra — gera ísland að frjálsu lýðveldi.
hugsa sem svo: „I
aulabárðar halda þeir að við sé-
um, þessir menn sem kvöld eftir
kvöld og hver eftir annan klifa á
þessu sama máli, máli, sem allir
hljóta að vera einhuga og sam-
mála um“. Það er nú að vísu svo,
að langflestir íslendingar standa í
þessu mesta alvörumáli voru sem
einn maður, skilja hvc mikilsvert
það er, að þjóðaratkvæðagreiðsla
sú, sem nú fer í hönd sýni samhug
þjóðarinnar og vita, að því meiri
sem þátttakan verðúr og því
glæsilegri úrslit sem atkvæða
greiðslan sýnir, því betur stönd-
urn vér að vígi gagnvart umheim-
inum og því síður verður réttur
vor, til að ráða sjálfir málum vor-
um, véfengdur eða af oss tekinn
En því verður, á hinn bóginn, held
ur ekki neitað að komið hafa fram
nokkrar hjáróma raddir, til að
draga úr mikilvægi málsins og
leggja jafnvel á móti því að lýð-
veldismálið fái þá lausn, sem stjórn
málaflokkarnir og Alþingi urðu
sammála um. Að vísu hafa þessar
raddir ekki verið háværar, af ótta
við almenningsálitið, þar til nú ný-
verið er atburðir hafa gerzt á ísa-
firði, er ég mun víkja að siðar.
Enn eru aðrir, sem eru það sljóir
fyrir velferð þjóðarinnar og rétti
hennar að þeir telja þess ekki þörf
að ómaka sig á kjörstað og ætla sér
að sitja hjá.
að til, verið umboðsmenn þess
valds, sem oss hefur kúgað og
rænt, einskonar samnafn þeirra,
sem oss hafa illt unnið.
Nú eru aðstæðurnar oss íslend-
ingum svo hliðhoílar, að þetta vald
er máttlaust og má oss ekki fram-
ar vinna mein, né skerða rétt vorn,
en það er eftirtektarvert, að fram
hafa komið erlendis ummæli, þar
sem vald þetta er viðurkennt og
réttur vor véfengdur. Á ég hér við
ummæli sænsku afturhaldsblað-
anna. Ummæli þeirra vega sig þó
sjálf, því þar er aðgerðum íslend
inga helzt líkt við aðgerðir Norð-
manna 1905. Þegar þessir
sænsku íhaldsmenn eru undan
skildir sem með þessu ef til vill
sýna Norðmönnum sinn rétta hug,
er varla til nokkur maður sem gæti
réttlætt það og mælt því bót, ef
Norðmenn hefðu látið undan leggj-
vakir, enda er ég bess vís að haiui
er manna ódómbærastur á það,
hvar í flokki þeir Jón Sigurðsson
og faðir minn, Skúli Thoroddsen.
hefðu skipað sér nú og því allra
manna minnst bær til að fræða
íslenzku þjóðina um það. Hún
eit betur sjálf.
En til ykkar, ísfirðingar, vil ég
beina þessum orðum:
Ef þið viljið smána minningu
Jóns Sigurðssonar og Skúla Thor-
oddsen þá farið að ráðum ritstjór
ans.
Nei, leggið ekki eyra við skoðun
slíkra manna heldur sýnið þ’eim
verðskuldaða fyrirlitnjngu.
Samþykkt stjórnarskrárbreyt-
ingarinnar er jafnveigamikil og
samþykkt sambandsslitanna.
Breytingarnar eru einungis þær,
sem varð að gera svo að stofnun
lýðveldis yrði möguleg. Eftir lýð-
veldisstofnunina má svo deila urn
stjórnarskrána og um liana verða
sízt allir* sammála, þá má þeim
ÁsliildarmýrarsamSiykkt

LJtvarpsávarp, flutt af Sigurði Thor-
oddsen alþingismanni 19. mai 1944
ast að neyta réttar síns þá og slíta
sambandinu við Svíþjóð.
í boðskap sínum til vor lét kon-
Ungur svo um mælt að hann myndi
framvegis sýna oss íslendingum
mildi og efla hag landsins af beztu
Meðan svo er ástatt um nokk- getu. Vér íslendingar þörfnumst
vera það frjálst, sem fyrir alla
muni vilja hafa konung, að beita
sér fyrir því og takist þeim þá að
koma þeirri breytingu sinni á,
ætti ekki að skorta konungsefnin,
því gera má ráð fyrir að á þeim
verði frekar lággengi um það er
styrjöldinni líkur.
En fyrir alla muni notið tæki-
færið sem nú býðst til að vinna
þjóð yðar og sjálfum yður gagn.
Hugsið til þess hvernig yður yrði
innanbrjósts eftir nokkra tugi ára
þegar litlu hnokkarnir, börnin eða
barnabörnin yðar, fara að spyrja
yður um þá merkisdaga þjóðar-
innar, sem þér eruð svo gæfusam-
ur að lifa og þér vissuð ifkeð sjálf-
um yður að þér,hefðuð ekki gert
skyldu yðar þá, heldur brugðist
þjóð yðar.
Hver mælir því nú bót, að til
voru íslendingar 1908 sem vildu
greiða ]>ví atkvæði að Island yrði
óaðskiljanlegur hluti Danaveldis
og afsala með því um aldur og ævi
rétti vorum til sjálfstæðis?
Hve hreyknir mega þeir íslend-
ingar ekki vera, sem þá báru gæfu
til að hafa framsýni og réttsýni til
að hafna þeim kostum?
Ilve mörg konan er mér ekki í
barns minni, sem harmaði það þá
að vera ekki atkvæðisbær og ég efa
ekki, hvar í fylkingu þær kónur
skipa sér núna.
Nú eigið þið íslenzkar konur at-
kvæðisrétt. Látið ekki ykkar eftir
liggja. Þið sem hikandi kunnið að
vera athugið það, að ennþá er
hægt að sjá sig um hönd. Nú gefst
yður tækifærið. Notið það! Eftir
dauðann er of seint að iðrast. Góðu
landar, gerið skyldu yðar! Bregð-
ist ekki ættjörðinni!
Framh. af 2. síðu.
komur á ári hverju, haust og vor,
til að styrkja samheldnina. Það
er óvíða í sögu vorri að félagslund
fólksins kemur skýrar og fagurleg-
ar fram en hún gerir í samþykkt
þessari, og samþykktin er merki-
leg m. a. af þeim sökum. Sam-
þykktin sýnir að Islendingar, þrátt
fyrir sundurlyndisorðið, sem af
þeim hefur farið, gátu verið sam-
taka þegar þeir þurftu að verja
réttindi sín.
Árnesingar hafa ekki farið að
halda þessa samkomu og efna til
þessara samtaka án þess að sér-
stakt tilefni hafi gefizt til þess, og
það má ráða það af samþykktinni
sjálfri, hvert tilefnið var. Það er
fyrst og fremst að fundarmönnum
þykja eigi heitorð konungs við
landsmenn hafa verið haldin svo
sem skyldi. Þess vegna rifja þeir
þau upp, er þeir endurtaka gamla
sáttmála í bréfi sínu, og minna
Alþingi á þau og þar með á að
krefjast efnda á þcim. Þeir gera
samþykkt sína landsréttindunum
^il verndar. Hún er viðnám þeirra
gegn hinu erlenda valdi í landinu.
En jafnframt liafa þeir annað til-
efni til samþykktarinnar, atvik,
sem vörðuðu þá sjálfa og hérað
þeirra sérstaklega.
Þeir segja, að um nokkurn tíma
hafi átt sér stað þar í sýslunni laga-
leysi, ofsóknir og griðarof, „ómögu-
legar óreiðir“ þ. e. ofbeldisferðir
heim á heimili manna, og nóglegar
fjárupptektir og manna. Það er
auðséð á þessu, að margt sögulegt
hefur gerzt í Árnessýslu árin næstu
fyrir samþykktina. Þar hafa verið
róstur og vígaferli, ránskapur og
annar ójöfnuður liefur verið hafð-
ur í frammi. En heimildirnar eru
svo fáskrúðugar, að vér kunnum
ekki nú að segja frá neinum ein-
stökum atburðum, sem gerzt hafa
i þessum róstum. Það er nú allt
gleymt, en lýsing samþykktarinn-
ar sýnir, hversu stjórnarfarinu gat
verið hagað hér á landi á þeim tím-
um. Héraðsbúar vildu ekki þola
þetta og úr samþykktinni má lesa
það, hverja þeir töldu eiga sök á
þessu og gegn hverjum þeir beindu
samtökum sínum fyrst og fremst.
Það sjáum vér af því, að fyrsta
atriðið í samtökum þeim er að þeir
segjast ekki vilja hafa neinn léns-
mann yfir sýslunni utan íslenzkan.
Þeir vilja, að valdsmaður héraðs-
ins sé íslenzkur maður, og þeir
bindast samtökum um að taka
menn og vandræðamenn, hafa ver-
ið betur fallnir til annars en að
stjórna löndum og ríkjum og eiga
að halda þar uppi lögum og lands-
rétti, en af þessu sauðahúsi virð-
ast fleiri af umboðsmönnunum,
sem Danakonungur sendi hingaö
af sinni hálfu á síðari liluta 15.
og fyrra hluta lö. aldar, hafa verið.
Samþykktinni var beint gegn slík-
um valdsmönnum. Hún stefnir því
með tfonnum hætti gegn hinu er-
lenda valdi. Hún er liður í sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar.
Það má spyrja,* hvort þessi sam-
þykkt hafi nokkurntíma orðið
annað en orðin tóm, hvort nokkurn
tíma hafi reýnt á samtök Árnes-
inganna í verki og hversu traust
þau hafi reynzt. Iíér eru heimild-
irnar enn svo fáskrúðugar, að vér
getum ekki svarað spurningu þess-
ari mcð öruggri vissu. En ég vil
benda á tvo atburði, sem gerðust
þar í héraðinu eftir að samþykkt-
ekki við neinum útlendum mannilin var gerð. Sex árum eftir fundinn
í þá stöðu. Mér virðist, að með, kom útlendur fógeti konungs, sem
wvvwuv;
★ EFTIR
urn íslending er þess sízt vanþörf,
já alls ekki vanzalaust, ef ekki er
ekki mildi Danakónunga framar
og þökkum fyrir umhyggjuna, en
gripið hvert hugsanlegt tækifæri minna mættí á frændþjóð voia
til að brýna þá og forða þeim frá Færeyinga í þessu sambandi, \ ilji
villu þeirra vegar. Saga okkar sýn-
ir, eins og saga annarra þjóða, sem
frelsisbaráttu hafa háð, að alltaf
hefur verið við tvö öfl að etja. Hið
erlenda vald sem kúga vildi þjóð-
ina og þau innlendu þý, sem beint
eða óbeint studdu þetta vald.
Svo ekki sé lengra leitað, getum
vér íslendingar í þessu sambandi
minnst þjóðfundarins 1851 og upp-
kastsins 1908.
Nú eins og áður hefur bólað á
þessu, þessum tveimur öflum. Vér
höfilm heyrt boðskap Kristjáns
konungs tíunda, þar sem hann fyr-
irmunar oss rétt vorn og vér höf-
um heyrt þær undirtektir sem boð-
skapur konungs og réttlætismál
vort hefur fengið sumstaðar er-
lendis.
Og vér höfum heldur ekki farið
várhluta af þeim innlendu öflum
sem torveldað hafa oss þennan
lokaþátt í frelsisbaráttu vorri.
Um boðskap konungs get ég ver-
ið fáorður, en vík í því sambandi
að þeim reginmisskilning, sem ýms
ir hafa gert sig seka í, að blanda
saman persónunni, Kristjáni kon-
ungi, sem vissulega hefur komið
fram sem karlmenni, í hörmung-
um þeim sem þrjú síðastliðin ár
hafa hrjáð Dani, og konungi þeim
sem sendi oss fyrrnefndan boðskap,
eða konungum þeim sem áður hafa
gert oss boð og sett oss kosti, ó
sæmandi og óviðunandi og undir-
strikað vald sitt til að ræna oss
og kúga með herafla og ofbeldis-
verkum þegar því var að skipta.
þeir finna mildi sinni stað.
Eg læt svo útrætt um boðskap
konungs, en þess er að vænta, að
það sýni sig, að nú eins og áður,
verði erlend íhlutun um málefni
vor til þess eins að þjappa oss bet-
ur saman, og hvetja oss til að
standa fastar á rétti vorum, og
það gerum vér bezt með almennri,
jákvæðri þátttöku í þjóðarat-
kvæðagreiðslunni.
Eins og ég drap á í upphafi hefur
sú skoðun verið látin uppi, bæði á
Isafirði og Akureyri, að rétt væri
að segja já við sambandsslitunum
en greiða atkvæði gegn stjórnar-
skrárbrey tingunni.
Nú í gær birtist fádæma óþokka-
leg ritstjórnargrein, í blaðinu
Skutli á Isafirði, þar sem skorað
er á ísfirðinga að setja, alla sem
einn, kross við nci á kjörseðilinn
um stjórnarskrárbreytinguna og
gera með því tilraun til þess að
halda í heiðri minningu Jóns Sig-
urðssonar og Skúla Thoroddsen.
Ritstjórinn telur stjórnarskrána
vera að öllu leyti auðvirðilegri en
uppkastið 1908, en í því átti að lög-
festa, eins og menn muna að ísland
yrði um aldur og ævi óaðskilj-
anlegur hluti Danaveldis.
Eg ]>arf ekki að ræða það, sem
öllum er ljóst, að ef farið væri al-
mennt að ráðum hans, væri lýð-
veldisstofnun á íslandi úr sögunni
um ófyrirsjáanlegan tíma.
Eg legg mig ekki niður við að
elta ólar við ritstjóra Skutuls eða
gera mér grein fyrir, hvað fyrir
Ólaí Lárusson prófessor
Persónan Kristján tíundi er mað- honum og öðrum kóngsþrælum
Myndin er sýnishom aj tóflum, sem
hafðar vcrða til sýnis víðsvegar um hœ-
inn.
I>œr eru til þcss gcrðar að gcfa hcildar-
yfirlit yfir lcjörsókn í einstökum kjördecm-
um. <r
Út. frá hringnum í miðju, sem umlykur
ísla/id og hefur áletrunina „Lýðveldiskosn-
ingamar 20.—23. maí 1944“ stafar geislum
í allar áttir, en við ytri enda gcislanna
eru nöfn cinstakra kjördœma í réttri röð.
Á milli gdslanna cru rcitir með fjóruni
þverstrikum.
Geislamir eru til þess gerðir að lita þá
jafn óðum og kosningu rniðar áfram, þann-
ig að byrjað er að lita. innst og litað út-
eftir, cjtir þvi sem kjörsóknin vex.
Ilringurinn utan við „Lýðveldiskosning-
arnar 20.-23- maí 1944" túlcnar 50%.
Fyrsta þvcrstrykið 60%, annað þvcrstryk-
ið 70% og þannig ájram 80% og 90,% en
hringurinn innan við nöfn kjördccmanna
táknar 100% þátttöku. Byrjað vcrður að
lita gcisIaiUL þegar kjörsókn í einhvcrju
kjördcemi er komin upp fyrir 50% og
geislarnir lcngjast svo smámsaman eftir þvi
sem kjörsókninni miðar ájram, og markmið-
ið œtti að vera, að allir geislarnir nái
út að 100% hringnum.
Eftir kosningar hcr lengd hinna ein-
stöku geisla vitni um það, hve kjörsókn
hcfur vcrið milril hlutfallslega í einstökum
kjördœmum.
llelgi Sigurðsson verkfrœðingur gerði
þennan uppdrátt.
þessu sé gefið nægilega í skyn, að
óöld sú og lagalfeysi, sem við hafði
gengizt þar í sýslunni að undan-
förnu, liafi stafað af útlendum léns-
mönnum.
íslendingar gengu ófúsir undir
konungsvald árið 1262. Þeir vissu
að það var crlent vald og hafa ekki
vænt sér neins góðs af því. Þeir
issu og að konungur hlaut að fela
öðrum mönnum að fara með vald
sitt hér á landi, og þeir gera
snemma þá kröfu, að umboðsmenn
konungsins skuli vera íslenzkir
menn, og á þeirri kröfu var jafn-
an haldið fast síðan, er gamli sátt-
máli var endurnýjaður, og megin-
áherzla á hana lögð. Sagan sýnir
líka að það var ekki gert að ástæðu
lausu. Þetta heitorð konungs var
ekki alltaf haldið. Konungur fól
þrásinnis útlendum mönnum um-
boð sitt héi' á landi, og viðskipti
landsmanna og þessara útlendu
valdsmanna voru tíðum allt ann-
að en vinsamleg og friðsamleg,
enda máttu margir hinna útlendu
umboðsmanna, er konungur sendi
hingað, fremur teljast að vera ræn-
ingjar en verðir laga og réttar. Á
síðari hluta 15. aldar voru oft send-
ir hingað útlendir hirðstjórar. Vér
vitum fátt um flesta þeirra og um
viðskipti þeirra við landsmenn.
Um það bil, sem fundurinn var
haldinn á Áshildarmýri, var maður
að nafni Pétur Truelsson hirðstjóri,
Af honum fara litlar sögur. Þó er
til saga um það, að endalok hans
hafi orðið þau, að menn sjálfs hans
hafi drepið hann, og fyrst hann
var ekki betur þokkaður af sín
um eigin mönnum má fara nærri
um vinsældir hans hjá landsmönn
um. Hann er stundum nefndur
Pétur skytta, og þetta auknefni
hans gefur til kynna hverskonaf
maður þetta hefur verið. Hann
hefur verið hermaður úr málaliði
konungs, sem af einhverjum ástæð-
um hefur komizt til þeirra met-
orða að verða landsstjóri á íslandi.
Slíkir menn, leiguhermenn 15. ald-
ar, sem flestir hafa verið harka-
hét Lénharður, austur í Árnessýslu
og fór þar mcð ránum og grip-
deildum. Landsmenn fóru að hon-
um og drápu hann á Ilrauni í Olf-
usi. Þrjátíu og sjö árum síðar fékk
annar útlendur fógeti og menn
hans, sem líka voru orðnir berir
að ránskap, sömu örlög í Skálholti.
Það var Diðrik af Mynden. Þessir
atburðir báðir sýna, að Arnesingar
áttu bæði dug og djörfung til þess
að verjast ýfirgangi hinna útlendu
embættispianna konungs, að and-
inn frá fundinum á Áshildarmýri
lifði ]>á enn meðal héraðsbúa.
Samþykktin á Áshildarmýri er
allt þetta tímabil. Oss ber ckki
hvað sízt að minnast þessara
manna með þakklæti nú, er vér
erum að slíta síðustu ieifarnar af
þeim tengslum, cem knýtt vóru
1262. Hefðu þeir ekki staðið svona
dyggilega á verðinum er óvíst, að
vér værum komin þangað, sem vér
stöndum nú.
í þessum hópi voru bændurnir
og aimúginn, sem sarnan var kom-
inn á Áshildarmýri vorið 1496.
Síðan þeir gerðu samþykkt sína er
bráðum hálf fimmta öld liðin.
Fundarstaður þeirra er ekki leng-
ur samkomustaður héraðsmanna.
Mannfundir hafa ekki verið haldn-
ir þar um langar stundir. Fáir
þckkja hann og engir sýna honum
neina rækt. Fundarmennirnir eru
fyrir löngu gengnir til moldar. Vér
vitum um nöfn aðeins 12 þeirra,
vegna þess að þeir urðu til þess
að se.tja innsigli sín fyrir sam-
þykktarbréfið. Vér vitum ekki með
vissu neina frekari grein á þessum
12 mönnum, að einum undanskyld-
um, Ilalldóri Brynjólfssyni. Hann
var bóndi í Tungufelli í Hruna-
mannahreppi og varð kynsæll mað-
ur. Fjöldi núlifandi Islendinga get-
ur rakið kyn sitt til hans. En þótt
þcir, sem samþykktina gerðu, hafi
gengið veg allrar veraldar, þá lifði
sá andi, sem á samkomu þeirri
ríkti eftir þá, og lifir enn. Þess-
vegna valdi ég mér fund þeirra og
samþykkt að Umtalsefni í kvöld
því samþykkt þeirra á sígilt erindi
til þjóðar vorrar, og ekki sízt um
þessar mundir. Mér þótti rétt að
minna einmitt nú á þessa tjáningu
þjóðarsálar vorrar frá einum af
þeim öldum, sem myrkastar^ eru
taldar og nútímamönnum eru
minnst kunnar. Hún mætti verða
oss hvöt og áminning. Samheldni
þessara manna og samtakavilji,
ást þeirra á frelsinu, persónulegli
frelsi og }>jóðlegu frelsi, getur ver-
ið oss fordæmi verðugt til eftir-
breytni.
Islendingar gengu á sínum tíma
úottur þess, að vilji landsmanna
til þess, að veita hinu erlenda valdi nauðugir undir konungsvald, og í
viðnám, var enn algerlega ólam- rauninn'i munu þeir í hjörtwm sín
aður í lok 15. aldar. Um tímabil-
ið allt frá 1262. er íslendingar
gengu undir konung, og til 1550,
er Jón biskup Arason og synir hans
voru leiddir á höggstokkinn, má
segja, að eitt af því, sem einkenn-
ir það öðru fremur, er hið sífellda
viðnám landsmanna gegn konungs-
valdinu, og mætti gjarnan kenna
þetta tímabil Sögu vorrar við það.
En þetta breyttist, er siðaskiptin
voru gengin í garð. Þá urðu alda-
hvörf i sögu þjóðar vorrar. Oheilla-
vænlegustu tímamótin í henni má
með meiri rétti marka við árið
1550 en við upphaf 15. aldar. Þá
festist það vald í landinu, sem varð
þjóðinni skaðvænlegra en allar
drepsóttir, eldgos og hafísár.
Viðnámsaldirnar létu síðari tím
um eftir mikla arfleifð, sem varð
grundvöllur sjálfstæðisbaráttunnar
á 19. og 20. öld. Frá viðnámstím-
unum eru þjóðréttarskjöl vor kom
in, en þau urðu sá sögulegi og laga
legi grundvöllur, sem Jón Sigurðs-
son byggði réttarkröfur þjóðarinn-
ar á. Fyrir þessa arfleifð er oss
skylt að gjalda forfeðrum vorum
þakkir, þakka þeim tryggð þeirra
við réttindi landsins og viðnám
þeirra gegn ásælni hins erlenda
valds, viðnám, sem var svo öflugt,
að segja má að konungsvaldið næði
aldrei föstum tökum á þjóðinni
um hafa lotið því nauðugir alla tíð
síðan. Segja má, að sjálfstæðisbar-
átta þeirra hafi hafizt upp úr at- :
burðunum 1262. Markið, sem I
landsmenn settu sér i þeirri bar- i
áttu, var jafnan háð því, hverju
þeir á hverri stundu töldu sér fært
að ná og fært að standa undir, ef
það fengist, og það var að sjálf-
sögðu mismunandi eftir öllum at-
vikum. Stundum gat aðeins verið
um vörn að ræða, stundum var
hægt að hefja sókn. En livort sem
um var að ræða vörn eða sókn, þá
beindist baráttgn ávallt gegn hinu
erlenda valdi. Erlenda valdið, sem
drottnaði yfir oss, var tvíþætt.
Þótt landsmenn í fyrstu aðeins ját-
uðust undir Noregskonung per-
sónulega, þá fór þó svo, að önnur
uorsk stjórnarvöld, svo sem rík-
isráðið, og séinna dönsk stjórnar-
völd, ríkisráð, ráðherrar og ríkis-
þing. tóku sér vald yfir málum vor-
um, og meðan þau höfðu þau völd
lutum vér erlendri þjóð. Þessi völd
heimtum vér úr hiindum hinna er-
lendu stjórnarvalda að mestu leyti
á árunum 1874—1918, en þó ekki
öll. Meðan sambandslögin voru í
gildi voru utanrikismálin í hönd-
um danskra stjórnarvalda, og í
þeim málum lutum vér því stjórn-
arvöldum dönsku þjóðarinnar.
Afstaða konungsvaldsins var að
lögum önnur en afstaða hinna
norsku og dönsku stjórnarvalda.
Að lögum fór konungurinn með
vald sitt í islenzkum málum, sem
handhafi íslenzks stjórnar^alds,
ekki sem konungur Noregs eða
Danmerkur. En þó mun aidrei
neinn íslendingur hafa verið í
vafa um, að í reyndinni væri kon-
ungsvaldið erlent stjórnarvald, og
sú skoðun hefur mótað afstöðu ís-
lendinga til konungsvaldsins á öll-
um öldum. Enginn konungur hef-
ur nokkru sinni verið eða getað
verið neitt sameiningarmerki þjóð-
ar vorrár, eins og konungar hafa
oft verið öðrum þjóðum og eru
enn. Til þessa hafa þær eðlilegu
orsakir legið, að allir konungarnir
hafa verið erlendir menn. Þeir hafa
ekki tilheyrt þjóð vorri heldur ann-
arri þjóð. Þessvegna hafa þeir all-
ir verið útlendingar í augum vor
Islendinga og vald þeirra erlent
vald.
Nú er að því komið, að nema
úr lögum síðustu leifarnar af valdi
danskra stjórnarvalda í íslenzkum •
málum, og nú er komið að því, að
taka upp nýtt stjórnarform, lýð-
veldi í stað konungsstjórnar. ís-
land hefur liaft konungsstjórn í
nærri sjö aldir, og það verður að
segja hverja sögu eins og hún geng-
ur, konungdóminum hefur aldrei
á öllum þeim langa tíma tekizt að
verða hjartfólginn þjóðinni. Er á-
stæða til að ætla, að honum muni
takast það í framtíðinni? Er
reynslutíminn, 682 ár, ekki orðinn
nógu langur? Er ástæða lil að
halda þeirri árangurslausu tilraun
lengur áfram?
Þessar spurningar verða lagðar
fyrir þjóðina um næstu helgi. og í
tilefni af þeirri atkvæðagreiðslu
hafa bændurnir, sem gerðu Áshild-
armýrarsamþykktina orðsendingu
að flytja yður, íslenzku kjósendur.
Hún er þessi: Sýnið þér nú, íslend-
ingar, sömu samheldni og vér gerð-
um. Standið öll saman sem einn
maður. Vér fylgdumst allir til að
verja réttindi vor. Sækið þér öll
jafn einhuga, yður sjálfum og niðj-
um vðar til handa, þann rétt. sem
guð hefur ætlað hverri frjálsbor-
inni þjóð.
Hdnnibal setur met
Framh. af 1. síðu.
Þessu næst verður leitað samþykk-
is og viðurkenningar erlendra ríkja
á lýðveldinu (til þessa hefur nefni-
lega gleymzt að gera það). Hinar
sameinuðu þjóðir hljóta vegna
framkomunnar við konung Dana,
sem eru í fylkingu og fóstbræðra-
lagi sameinuðu þjóðanna, að svara
þeirri beiðni með því afí kalla
sendiherra sína heim. Rússar við-
urkenna lýðveldið vegna framtíð-
ardrauma sinna um Malta Atlanz-
hafsins og verður því sendiherra
Rússa kyrr í Reykjavík þótt hin-
ir fari. Þannig verður Island við-
skila við öll nágrannalönd sín í
Evrópu. En hvað gera þá Banda-
ríkin? Þau bregðast ekki samein-
uðu þjóðunum. Þau viðurkenna
ekki lýðveldið.en þau kallaþóekki
sendiherra sinn heim. Bandaríkin
hafa nefnilega tekið að sér her-
vernd íslands. Hana verða þeir að
framkvæma, ekki sízt vegna þess
að ella væri eyvirkið mikilvæga í
raun réttri afhent Rússum“.