Þjóðviljinn - 30.01.1945, Blaðsíða 3

'Þriðjudagur 30. janúar 1945.
ÞJÓÐVILJINN
Franklin Ðelano Roosevelt
Franklin Delano Roosevelt tók fyrra laugardag við
forsetaembættinu í fjórða sinn. — Er hann nú búinn að vera for-
seti Bandaríkjanna í 12 ár, og er hann fyrsti forseti landsins,
sem hefur setið 3 kjörtímabil í embætti, því að það var orðin
venja, að forsetar biðu sig ekki oftar fram en tvisvar. — En
nú bauð hann sig meir að segja fram í fjórða sinn 7. nóvember
s.l. ^)g vann frækilegan sigur sem kunnugt er.
Kunnugt er, að Roosevelt hefði helzt kosið að bjóða sig
ekki fram oftar, en miklum meiri hluta Bandaríkjaþjóðar þótti
skjótum sigri í stríðinu stefnt í tvísýnu, ef Roosevelt léti af
stjóm, þegar baráttan stendur sem hæst. Sá Roosevelt sér ekki
fært að skorast undan.
Roosevelt er 63 ára gamall í dag, 30. janúar.
Sumir landa hans hafa getið þess til, að hann mundi segja
af sér áður en ' f jórða tímabilið er útrunnið, ef stríðið hefur
áður verið leitt til farsælla lykta bæði í Evrópu og Asíu, sem
varla er ástæða til að efa, og búið verður að stofna hið nýja
þjóðabandalag. — En engu skal hér um það spáð, og er ólíklegt,
að Roosevelt verði búinn að koma öllum áhugamálum sínum
innanlands og utan í framkvæmd löngu áður en hið nýbyrjaða
kjörtímabil er liðið. — Verkefnin, sem bíða hans, eru svo risa-
vaxin, ekki sízt heima fyrir, því að þar er það markmið hans,
að útvega öllum fasta atvinnu og aukin lífsþægindi („60 milljón
new jobs“, segja landar hans, að sé markið í atvinnumálunum).
Grein Budenz er skrifuð rétt fyrir kosningamar í nóvember.
Brezkur samvinnumaður skýr-
ir frá ferð til Sovétríkjanna
Þann 30. janúar síðastliðinn j
voru 62 ár síðan Franklín D. I
Roosevelt fæddist í Hyde Park,
sem er.ættaróðal þessarar grein
ar Rooseveltættarinnar í New j
York-ríki.
Forfeður hans voru hollenzkir
landnemar, sem settust að í
New Amsterdam, löngu áður en
hún var nefnd New York. —
En enskt, þýzkt, franskt og
sænskt blóð rennur í æðum
hans.
Fjölskylda hans var eins ná-
lægt því að vera sveitaaðall og
hægt er í Bandaríkjunum.
Tuttugu og átta ára að aldri
var hann eggjaður til að bjóða
sig fram fyrir Demokrataflokk-
inn í öldungadeildarkosningum
í New York-ríki. Var það í kjör
dæmi, þar sem Demokrati hafði
aðeins einu sinni verið kosinn
á' undanfömum 50 árum.
Roosevelt vann sigur, sum-
part vegna þess álits, sem fjöl-
skylda hans naut í kjördæminu
og vegna þess, hvað kjósendum
leizt vel á þennan unga mann.
— En þetta var líka merki um
þá straumbreytingu, sem 5 ár-
um seinna bar Woodrow Wilson
upp í forsetastólinn.
Barátta Wilsons fyrir Þjóða-
bandalaginu hafði djúptæk á-
hrif á hinn framsækna hluta
almennings í Bandaríkjunum,
þó að bandalagshugmynd hans
hefði mikla galla.
Roosevelt hreifst með af þess
um áhuga.
Á stjórnarárum Wilsons var
hann aðstoðarflotamálaráð-
herra. Öðlaðist hann víðtæka
þekkingu á herafla Bandaríkj-
anna og hermálum í stríðinu.
Hann ráðgerði að hætta af-
skiptum af stjórnmálum eftir
tíu ár. — Á fertugasta ári sínu
veiktist hann skyndilega og
varð máttlaus fyrir neðan mitti.
— Skapgerð hans stóðst þessa
raun.
„Eg get sigrazt á þessu“, sagði
hann við 'félaga sína. — Og
hann gerði það. — Hann hóf
aftur þátttöku í stjórnmálum,

eftir L0UIS 6UDENZ
í New York
varð ríkisstjóri í New York og
svo æðsti maður landsins.
Roosevelt byrjaði aftur af-
skipti af opinberum málum 1928
samkvæmt beiðni Alfreds Smith,
sem þá bauð sig fram
í forsetakosningunum. — Á ráð
stéfnu Demokrataflokksins í
Houston sat Roosevelt í öku-
stól og mælti með Smith sem
frambjóðanda flokksins í for-
setakosningunum.
Smith var valinn forsetaefni
og fékk Roosevelt til að vera
frambjóðanda flokksins í ríkis-
stjórakosningunum í New York. I
★
Hoover, forsetaefni Repúblik
ana, sigraði Smith, sumpart af
því að sá síðarnefndi var ka-
þólskur, en að miklu leyti, af
því, að hann (Hoover) lofaði
látlausri hagsæld. En á forseta-
árum hans skall kreppan á,
og Hoover kunni engin ráð við
henni nema ný gagnslaus lof-
orð og að beita byssum gegn
Frásögn brezka þingmanns-
ins séra G. S. Woods, eins
af meðlimum brezku sam-
vinnumálanefndarinnar, ^
sem fór til Sovétríkjanna
fyrir nokkrum mánuðum.
Þessi heimsókn til Sovétríkjanna
á stríðstímum var mér erfitt ferða-
lag, en úm leið afar upplífgándi.
Þarna er'svo margt að sjá og gera,
allt ei‘ í svo stórum stíl. að maður
getur ekki látið sér detta í hug.
að maður sé orðinn kunnugur Rúss
landi og þessari yndislegu rúss-
nesku þjóð eftir þriggja vikna flýt-
ishéimsókn. — En samt sem áður
langar mig til að skrifa um dálítið
af því, sem ég sá og heyrði.
Við flugum frá Ttíheran til Rakú
og áfram til Stalíngrad og Moskvu.
friðsamlegri kröfugöngu fyrrver
andi hermanna.
Atvinnuleysingjar voru meir
en 17 milljónir, þjóðin var ráð-
þrota, en virtist skyndilega von
vakna, er hún heyrði Roosevelt
ríkisstjóra í New York segja:
„Góð foi-ysta getur sigrazt á
kreppunni.“
Og þjóðin varð ennþá eftir-
væntingarfyllri, þegar hún
hafði kosið þennan mann for-
seta og sá hann hamast við að
gera hverja ráðstöfunina á fæt-
ur annarri til að stöðva hrun
bankanna og koma viðskiptum
á stað aftur.
Atvinnubótalögin, húsabygg-
ingalögin, viðurkenning verk-
lýðssamta'kanna sem óaðskiljan
legan hluta þjóðlífsins, hvatn-
ing til verkamanna að efla sam
tök sín í því skyni að auka
kaupgetuna, — allt þetta og
meira til voru þættir í þeirri
stefnuskrá, sem Roosevelt
i nefndi hinu vinsæla nafni „Ný-
skipting“ („New Deal“).
í lok fyrsta kjörtímabils, árið
1936, var búið að efla velmeg-
unina talsvert, og vissir brask-
arar byrjuðu að ráðast á þjóð-
félagslegar umbætur Roose-
velts. — Þeir stofnuðu svo kall-
að „Frelsisfélag“ og réyndu með
ofsóknum gegn „rauðliðum“ og
óhróðri gegn Roosevelt að koma
Alfred M. Landon, skjólstæð-
Framhald á 5 síðu.
Franklin Delano Roosevelt.
— Frá Moskvu fórum við á járn-
braut til Leníngrads. — Hvar sem
við fórum gat að líta voðalegar
eyðileggingar af völdum stríðsins,
— vafalaust óskaplegri en nokkuð
annað, sem áður hefur þekkzt í
sögunni.
Til dæmis var aðeins eitt hús
uppi standandi í ístrú, sem.er
borg á stærð við Epping í Eng-
landi og stendur i jafnfögru um-
hverfi. — Það var sannarlega sorg-
leg sjón, og sams konar sjón er
'hægt að sjá um allt Rússland. —
Mikið af eyðileggingunum var auð-
sjáanlega framið af ásettu ráði af
tómum vandalisma, svo sem eins
og eyðileggingin á hinni afbui’ða-
fögru höll Katrínar drottningar,
Peteúhof í Púskín, sem er nú rúst-
ir einar, og eyðilegging dómkirkj-
unnar í ístru og margra annarra
sögulega merkilegra húsa.
Leníngrad.-íbúar skýrðu mér frá
hinni atlhyglisverðu sjálfboðavinnu
sem þar er unnin. Allir vinna að
uppbyggingunni um helgar og á
kvöldin. Nemur þessi AÚnna sam-
tals um einni vinnuviku á mann
hvern mánuð. Engri þvingun er
beitt, — Leníngradsbúar sögðu
mér, að þeir gætu ekki hugsað sér
neinn, sem vildi ekki taka þátt
í uppbyggingunni.
Alls staðar í Sóvétríkjunum er
afstaðan til Þjóðverja feiknarlega
einbeitt og á'kveðin. Eg hugsa, að
engin þjóð í heiminum sé jafn-
ákveðin í að láta Þjóðverja bera
fulla ábyrgð á glæpum sínum. Það
er engin hálfvelgja til í Rússum
um það mál. Þar eru ekki til nein-
ir formælendur hinna „góðu Þjóð-
verja“.
Skoðun Rússa er sú, að geti
Þjóðverji sannað, að hann hafi bar
izt gegn nazistum, beri að rétta
honum bróðurhönd. En fyrst munu
þeir rannsaka sannanir hans lit í
æsar. Og þeir líta á það, sem á-
kveðið mál, að milljónir Þjóðverja
verði að hjálpa til við uppbygging-
una í Sovétríkjunum. Þeir skoða
það sem einfalt réttlæti, sem ekki
sé hægt að koma með neinar mót-
bárur á móti. Eg held, að þjóðar-
'búskap þeirra sé þannig farið, að
þessi stefna valdi engum erfiðleik-
um í atvinnumálum. Það verður
samt nóg vinna til handa hverj-
um vinnufærum Rússa.
Við ferðuðumst mjög víða um
landið, heimsóttum margar borg-
ir, bæi og þorp, kkoðuðum iðjuver,
sveitabúskap og menntastofnanir
og einnig mörg hinna eyddu hér-
aða, sem nú hafa verið frelsuð.
— Það var ánægjulegt að sjá,
livað bæði iðnaðarverkamenn og
samyrkjubændur unnu af miklu
feiknarkappi að því að birgja hin-
ar hugprúðu hersveitir sínar upp
að öllum náuðsynjum, ákveðnir í
. því. að þær skyldu ekki þurfa að
eiga neitt á liættu vegna birgða-
■ skorts. Rauði hérinn hefur for-
gangsrétt. i— Nei, það er engin
hætta á, að rauða herinn skort.i
neinar þær birgðir, sem hann 'á
að fá frá þeim.
- - - .7'
Það var fallegt að sjá verkamenn
ög bændur frá ýmsurrt þjóðum og
kynþáttum vinna sanian eins ög
bræður og stefna að' einu marki.
ekki aðeins að losa sitt eigið land
og alla Evrópu við fasismann,
lieldur koma upp iðnaði og akur-
. yrkju, sem geti tryggt öllum alls
nægtir og menningarlíf.
Það var augljóst af viðtali okk-
ar við fjölda Rússa, að þeir báru
hlýjan hug til Bretlands og Banda-
ríkjanna og ATar vel kunnugt unx
þátt okkar í stríðinu. Bæði opin-
berlega og í einkaviðtölum var oft
látið þakklæti í Ijós fyrir hjálp og
samvinnu þessara landa.
Allir voru nákunnugir 20 ára
'sáttmálanum milli Bretlands og
Sovétríkjanna og létu mikinn á-
huga í ljós fyrir, að hann yrði
grundvöllur undir sambúð þessara
landa eftir stríðið, og ég er sann-
færður um að hann verður það að
svo miklu leyti sem það er komið
undir sovétþjóðinni og sovétstjórn-
inni.
Samvinnufélögin eru að gera
miklar áætlanir um endurskipu-
lagningu og aukna starfsemi fannst
okkur mikið til um lífskraft og
fjör hreyfingarinnar. — Samvinnu-
félögin starfa með allt öðrum hætti
en þau brezku, en ég get fullvrt,
að tíkki er um að ræða neinar „fyr-
irskipanir“ frá æðri stöðum. — Eg
kynnti mér skipulag þeirra mjög
nákvæmlega, og er það skoðun
mín, að þau séu algerlega lýðræð-
isleg og undir stjórn almennings
sjálfs. Leiðtogar hreyfingarinnar
virtust mér afar duglegir og vel
menntaðir karlar og konur, með
mikla ábyrgðartilfinningu og á-
hugasamir samvinnumenn.
Rússneska þjóðin hefur þjáðst
mjög á stríðsárunum vegna skorts
á nauðsynjavörum. Föt eru slitin
og mikið af þeim úr lélegu efni.
Mestallri franxleiðslugetu landsins
á þessu sviði hefur auðvitað verið
beint að því að klæða rauða her-
inn, sem er framúrskarandi vel út
búinn. — Þjóðverjar eyðilögðu mik
ið af vefnaðarvöruverksmiðjunum.
Þrátt fyrir matvæla og klæða-
skort er sovétþjóðin full af lífsfjöri,
sem vekur bæði undrun og aðdá-
un aðkonxumanna. Þetta fólk nýt-
ur sannarlega lífsins. Því finnst
það vera þátttakandi í þjóðará-
ætlun. Það er næstum barnalega
hanxingjusamt og mannlegt. Ollum
stéttamisnxun og öðrum tálmunúm
hefur verið rutt úr vegi þess. Braut
þess er hrein, og það trúir á fram-
tíðina. , .
Mjög sjaldan í sö.gu mannkyns-
ins er hægt að segja, að sköpunar-
niættinunx liafi verið gefinn laus
táiímur, að liæfileikar manna hafi
fengið að njóta sín fullkomlega.
Þetta átti sér ,stað á Ítalíu á end-
urfæðiugartímabilinu. — Skoðun
mín er, að sarns konar leysing xir
læðingi hafi farið fram i Rússlándi
og hvergi annars staðar í heinxin-
um í svo stórum stíl eða með svo
glæsilegum fyriiheitum.
Ef hægt er að tengja reynslu og
hugsjónatrú brezku þjóðarinnar
við trú og raunsæi rússnesku þjóð-
arinnar, mun verða hægt að binda
endi á þ.etta langa, hörmulega
tímabil skorts og stríðs og byrja
íi.vja öld öruggs friðar.
Þessi tvö lönd verða að vinna
saman.