Þjóðviljinn - 13.03.1945, Blaðsíða 3

I>riðjudagur 13. marz 1945.
ÞJÓÐ VILJINN
3
Menntasbólaleíkmrí tin;
„Kappar og vopnK
eftír Geörge B, Shaw
; Lárus Sígurbförossoö
Úr þriðja þœtti: Frú Petkoff, Sergius, Louka, Bluntsclili, Petkoff,
Raina.
Leíkstjórí
Tímatal og| öskulög
Þýðing skólaleikjanna fyrir
íslenzka leikmenningu verður
aldrei of metin. Lengi vel var
allt okkar leiklistarlíf í þeim
fólgið og síðan fjölbreytt leik-
listarlíf þróaðist hér í Reykja-
vík og annarsstaðar á landinu
hafa þeir, auk þess að vera einn
liður þess, gegnt merkilegu hlut
verki með því að veita verð-
andi leikurumþjálfunogæfingu
og er allsendis óvíst, að við ætt-
um svo marga góða leikara og
raun er á, ef skólaleikirnir
hefðu ekki verið.
Skólaleikimir eru nú ætlaðir
til að veita leikhúsgestum
skemmtilega kvöldstund og afla
fjár í sjóði nemenda. Þeir hafa
síðustu áratugina fyrst og
fremst verið gamanleikir, ,.far-
sar“, þar sem ekki hefur reynt
um of á leikhæfni eða drama-
tískan skilning nemendanna
En í ár hafa nemendur
brugðið nokkuð út af venju í
vali sínu á skólaleiknum. í stað
hins venjulega gamanleiks, hafa
þeir valið leikrit, sem að vísu er
gamansamt, jafnvel spreng-
hlægilegt, en þó með sterkum
þjóðfélagslegum undirtón, og
gerir því vissulega meiri kröf-
ur til leikhæfni þeirra en aðr-
ir skólaleikir hafa gert.
*
Leikrit það, sem þeir sýna
nú, er eitt fyrsta og jafnframt
eitt vinsælasta leikrit öndvegi--
leikritahöf. okkar tíma, George
B. Shaw. Það nefnist í þýðingu
„Kappar og vopn, andróman-
tískur gamanleikur í þrem þátt-
um“. — Þar er snjöll ádeila a
hemaðarstefnuna (militarisn,-
ann) og aðdáun hennar á titla-
togi, skrautbúningum og heið-
ursmerkjum, á þá lygi, að ævi
hermannsins sé dýrlegt hlut-
skipti án tillits til þess, hver
sé málstaður hans, að það sé i
hetjuskapur og dyggð að drepa I
aðra menn, ef það er einungis |
gert í stríði. En jafnfrámt ei j
]pað hressandi gamanleikur.
þrunginn þeirri fyndni, uem
Shaw er frægur fyrir: hnittin
tilsvör og kómisk atriði, varla
sú setning sögð 1 öllu leikritinu,
sem kemur manni ekki til að
hlæja. Og gamanleikur er það
fyrst og fremst í uppfærslu nem
endanna, eins og við mátti bú-
ast.
Þó að sýning þessa leiks
reyni meira á hæfni nemend-
anna en þeir skólaleikir, sem
sýndir hafa verið síðustu ár,
er óhætt að fullyrða, að yfir-
leitt hefur þeim tekizt betur r.ú
en endrapær. Heildarsvipur
leiksins er mjög góður eftir
þeim mælikvarða sem hægt er
að ‘leggja á hann, enda þótt
stundum bjáti á í staðsetning
um og framsetningu. Einstöku
sinnum er leikurinn það heil
steyptur og eðlflegur að maður
gæti haldið að hér væri um
vana og þjálfaða leikara að
ræða. Hraði leiksins er eðlileg-
ur án tafa og hiks, sem oft
hefur áberandi lýtt skólaleik-
ina. t
*
Veigamesta hlutverk leiksins
er tvímælalaust hlutverk Ein-
ars Pálssonar, sem leikur Sviss-
ann Bluntschli. Einah leikur
þennan kærulausa, léttlynda en
þó alvörugefna atvinnuhei-
mann, sem tekur öllu með jafn
aðargeði, hvort heldur hann er
skoraður á hólm eða fær mik-
inn arf, frjálst og óþvingað og
virðist síður en svo kunna illa
við sig á leiksviðinu. Einar hef-
ur getið sér góðan orðstír í
tveim. síðustu skólaleikjum, en
hér er hann 1 essinu sínu, og
óhætt virðist að fullyrða, að
hann sé efni í afbragðsleikara
Verðandi ástmey hans, Rainu,
leikur ungfrú Hulda Valtýsdótt
ir. Leikur hennar er eðlilegur
og hvílir yfir honum 'sá kven-
legi yndisþokki, sem hlutverk-
inu hæfir, og beztu atriði leiks-
ins er að finna í samleik þeirra
Einars. Móður hennar, Katrínu,
konu höfuðsmannsins, leikur
ungfrú Elín Guðmundsdóttir og
fer vel með hlutverk sitt, þó að
hún geri nokkuð mikið úr því
stundum, en það ætti að vera
auðvelt að laga. Brandur Þor-
steinsson skapar skemmtilega
typu úr Petkoff höfuðsmanni.
svo að maður kemst í gott skap
einungis við að horfa á hanu.
Sergius Saranoff höfuðsmann,
fulltrúa uppskafningsháttarins
og tildursskaparins leikur
Stefán Hilmarsson og fer ágæt-
lega með hlutverk sitt. Nicola,
vinnumann hjá Petkoff hjónun-
um, sem dreymir um að eign-
ast verzlun í höfuðborginni,
leikur Bragi Guðmundsson.
Gervi hans er prýðilegt, en
framsetning hans er ekki góð,
þvogluleg og óskýr. Úr því
þyrfti að bæta. Louku, þjón-
ustustúlku Petkoffhjónanna,
sem sér gegnum allan svikavef
heldra fólksins,. en dreymir þó
um að verða ein af því (henni
tekst það á endanum) leikur
ungfrú Snjólaug SVeinsdóttir
af sannfæringu og festu. en það
dregur úr hlutverki hennar,
sem í rauninni er eina alvarlega
TEFROKRON OLOG-
ISKAR STUDIER PÁ IS- |
LAND. Þjórsárdalur och
dess Förödelse. Av Sigurd-
ur Thorarinson. — Akadem-
isk Avhandling.
I.
Tefrokronologi er nýtt orð í máli
vísindanna og merkir tímatal, sem
styðst við öskulög eða eldfjalla-
sand í jörðu. Þetta viðfangsefni
hefur Sigurður Þórarinsson, jarð-
fræðingur, valið sér fyrstur manna
og ritað um bók þá, er að ofan
getur, en hún er doktorsritgerð
hans.
Svo er mál með vexti, að í sögu
jarðarinnar er tímasetning örðug,
enda, allmjög á reiki, og hafa fræði
menn því leitað ýmissa úrræða til
þess að finna henni fastan stað.
Það er eitt þessara ráða að telja
árlög í jökulleir, og hafa menn
komizt með því móti um 15000 ár
a'ftur í tímann. Annað er það að
telja árahringa í risafurum og öð->
um stórviðum vestur í Ameríku, en
sum þessi tré voru til fyrir Krists-
burð. Þá hafa menn rannsakað
plöntufrjó, sem geymzt hefur í mýr j
um eða öðrum jarðvegi, en það )
helzt óskemmt um óralangan ald- I
ur. Allar þessar aðferðir tengja |
menn svo við tímatal mannkyns-
sögunnar svo langt sem það nær,
og nota þær, eina eða fleiri, eftir 1
því sem unnt er eða bezt hentar
á hverjum stað. Á þennan hátt hef-
ur tekizt að afla mcrkilegrar
'fræðslu ekki aðeins um áratal og
alda, heldur og um loftslag og gróð
hlutverk leiksins að meginá •
herzla ér lögð á hina gaman-
sömu hlið leiksins. Rússneskan
foringja, smáhlutverk, leikur
Magpús Ágústsson.
Leikstjórinn, Lárus Sigur-
bjömsson, á rpiklar þakkir skil-
ið fyrir að hafa þýtt þennan
leik og fært hann á svið. Hann
hefur augsýnilega lagt mikla
vinnu í leikinn og hann er hon
um og nemendunum að öllu
leyti til sóma.
Á. S.
urfar fyrri tíða, þar sem fornald-
arfræðin á óðul sín.
II.
Sigurður Þórarinsson stundaði
háskólanám í Stokkhólmi. Þar
komst hann snemma í kynni við
hinar nýju tímatalsrannsóknir, því
að svo bar við, að í hópi kennara
hans voru nokkrir helztu frömuð-
ir þeirra, heimsfrægir menn. Lærði
Sigurður frjógreiningu til hlýiar og
hugðist að nota hana síðar meir
hér heima. En á sumrin kom hann
oftast út, ferðaðist um landið og
safnaði sér efniviði til vetrarins,
meðal annars frjóvi. — Eitt árið
unnu þeir saman að jarðvegsrann-
sóknum, Hákon Bjarnason og
hann. Varð þeim þá ljóst, að nota
mætti öskulögin í íslenzkum jarð-
vegi til ýmissa ákvarðana um ald-
ur hans og afstöðu, einkum hin
hvítu eða ljósgráu kjg, sem hér eru
víðast í jörðu, eitt eða tvö. —
Iíéldu þeir nú athugunum sínum á-
fram næstu árin og skýrðu frá
þeim í ræðu og riti. — Arið 1939
var gerður hingað mikill leiðang-
ur fornleifafræðinga á Norðurlönd-
um til þess að rannsaka bæjarrúst-
irnar í Þjórsárdal, og ha'fði Matt-
hías Þórðarson þar mestar for-
sagnir. Sigurður var ráðunautur
leiðangursmanna um jarðfræði, og
fékk hann nú forkunnargott tæki-
færi til þess að gefa sig við ösku'-
rannsóknum sínum, enda lét hann
það ekki ónotað. llélt hann utan
um haustið með mikil rannsóknar-
efni. cr hann vann úr til hlítar.
Síðan ætíaði hann að hverfa heim
næsta vor. að minnsta kosti um
sinn, cn þá lokuðust leiðirnar. cins
og kunnugt er.
Þess skal getið, að ekki ætlaði
Sigurður í upphafi að semja dokt-
orsritgerð sína um þetta öskutíma-
tal, heldur um jöklana á Islandi,
eðli þeirra, sögu og áhrif á þjóð-
ina. Var hann komin vel á veg
með rannsóknir og rit um þetta,
en varð að hætta í bráð'vegna þess
að uppdrættir og aðrar Iieimildir,
er hann þurfti nauðsynlega. feng-
ust hvorki héðan að heiman né frá
Framhald á 5. síðu.
Nicola (Bragi Guðmundsson) og Louka (Snjólaug Sveinsdóttir).