Þjóðviljinn - 12.06.1945, Blaðsíða 2

ÞJÓÐVILJINN
Þriðjudagur 12. júni lí)45.
HÁLFAN FÓR ÉG HÓLMANN UM KRING. — Pólitísk ferðasaga II —
Að Höfn í Hornafirðí
( Skarðsfjörður, Almannaskarð og Vestur-Horn. Borgey á miðri
myndinni. (Ljósm. Sv. Guðnas.)
Strax þegar til Hafnar kemur,
legg ég leið mína í Hvamminn,
því að ég veit frá fornu fari, að
þá eru allar vistir þrotnar, ef
ég fæ þar ekki bæði fljótt og
vel í gogginn. Húsbóndann í
Hvamminum þekkir hvert
mannsbarn á Austurlandi, hann
heitir Sigurður Ólafsson, en er
alltaf kallaður Siggi í Bæ, og er
einn hinn allra vaskasti sjó-
þjarkur, sem velzt hefur á vél-
bát við strendur Austurlands.
Eg hygg, að þeir muni fáir, sem
komið hafa á Hornafjörð síðustu
20—30 árin og ekki notið að
neinu leyti gestrisni Sigga og
Bergþóru, konu hans, sem stend-
ur manni sínum sízt að baki að
rausnarskap, þó að þess sé
sjaldnar getið að alþjóðlegri
venju. Nú er Sigurður bilaður
í fótum af löngum stöðum við
stýrið og ekki lengur til sæfara,
en situr í stofu við að hnýta á
tauma og hefur símann við
hendina, því að hann þarf mörgu
að sinna og því mikið að tala
(og bölvar drjúgan). Er ég kem
til stofu, situr Siggi þar og ræð-
ir við silfurhærðan öldung á ní-
ræðisaldri, Þorleif, fyrrum
hreppstjóra í Hólum, þingmann
Austur-Skaftfellinga og héraðs-
höfðingja um langan aldur. Hér
skortir ekki .umræðuefni, og vit-
anlega snúast umræðurnar fyrst
að stríðinu, og eru þar allir á
einu máli, en þegar að innlend-
um stjórnmálum kemur, sést
fljótt, að skoðanir muni skipt-
ast. Þeim finnst kaupgjald verka
manna of hátt 'og halda, að fram-
leiðslan geti ekki undir því ris-
ið, og ’auðvitað skortir mig ekki
piltungsframhleypnina til þess
að koma með athugasemdir við
álit þessara reyndu öðlinga. En
þeir eru ekki einir um þéssa
skoðun og því er vert að víkja
að henni nokkru nánar hér: Það
er á allra vitorði, að kaup verka-
manna er hvergi á landinu hærra
en svo, að þeir geta rétt aðeins
lifað mannsæmandi lífi með
því, að enginn vinnudagur falli
úr árið um kring. Þess munu
engin dæmi, að verkamaður,
sem hefur fyrir fjölskyldu
að sjá, hafi fjárráð fram yf-
ir það, sem hann þarfn-
ast til lífsþarfa. Hann safnar
ekki fjárfúlgum á vöxtu. Meðaii
svo háttar til, er kaupgjaldið
ekki of hátt, því að siðað þjóð-
félag er skyldugt til að skapa
öllum þegnum sínum mannsæm-
andi lífskjör. Þá er það einnig
á allra vitorði, að „þetta land á
✓
ærinn auð, ef menn kynnu að
nota’ hann“. Okkur skortir ekki
landgœði eða auðugan sjó, til
þess að þessum fáu þúsundum
sem ísland hyggja geti liðið
vel í landi sínu. Geti framleiðsl-
an þess vegna ekki risið undir
því- kaupgjaldi, sem verkafólkið
þarfnast til þess að geta lifað
góðu lífi á hverjum tíma, þá er
það vegna þess, að frarhleiðslu-
hœttirnir eru orðnir úreltir,
dauðadæindir. Og framleiðslu-
háttunum megum við breyta og
eiaum ao öreyta efur þörfum
þjóðarinnar. En við megum
aldrei rýra kjör neins hluta
þjóðarinnar svo, að hann geti
ekki lifað heilbrigðu menningar-
lífi. Það virðist vissulega kom-
inn tími til, að allir geri sér það
ljóst, að maðurinn er ekki fædd-
ur til þess eins „að vaka, stríða
og vinna“, og hefur enga ástæðu
til að lofa sinn herra fyrir það
að fá að deyja úr hor, ef hann
aðeins hefur fengið að lifa eftir
hinni fyrr nefndu lífskenningu
fram til þess, er yfir lauk
En nú vill eriginn lengur ann-
an hrella, svo að eftir stutt og
saklaust karp setjumst við al-
sáttir að rjúkandi kaffibollum og
rennum niður þykkum randa-
línssneiðum.
★
í Hornafirði er náttúrufegurð
fádæma mikil og, ef Húsavík er
ein undanskilin, hef ég ekkert
sjávarþorp á íslandi augum lit-
ið, sem mér þyki þriflegra og
fegurra. Hér er aðalverstöðin
austanlands á vetrum, eins og
öllum er kunnugt. Aðalverbúð-
irnar eru þrjár: Mikligarður,
stór samfelld brakkabygging
inni á Höfn, en hinar tvær eru
í eyjunum: Mikley og Álaugar-
ey. Allar þessar verbúðir eru
eign Kaupfélags Austur-Skaft-
fellinga, og leigir það öllum að-
komubátunum (að einum und-
anskildum) verbúðir yfir ver-
tíðina. Heyrði ég á sjómönnum
og útgerðarmönnum, að þeim
fannst þeir þ\irfa að sæta ofur-
kjörum með leigu á húsnæði
þessu, og stafar það vitanlega
af einokunaraðstöðu K. A. S. K.
Enn fremur mátti greina hjá
þeim megna gremju yfir fyrir-
komulaginu á nýtingu lifrar-
innar og seinagangi á greiðslu
hennar. Þá munu fáir eða engir
fá eins átakanlega að kenna á
okri á þeirri síld, sem kaupa
þarf til beitu, eins og þeir, sem
veiði stunda frá Hornafirði.
Mun síðar vikið nánar að því ó-
heyrilega milliliðabraski, sem
legið hefur eins og drápsklvf á
íslenzkum sjávarútvegi og stað-
ið honum mjög fyrir þrifum.
Helztu stórtíðindin, sem rædd
voru manna á meðal þess-
ar klukkustundir, sem ég dvald-
ist á Hornafirði, voru þau, að
daginn áður, 1. maí, hafði for-
maðurinn á einum bátnum ver-
ið rekinn úr skiprúmi fyrir' að
draga rauðan fána að hún á
bátnum, sjálfan hátíðisdag
verkalýðsins. Mér þótti þetta
furðu sæta og spurðist því fyr-
ir um það nánar og komst að
raun um, að formaðurinn var
ungur kunningi minn, Ármann
Sigurðsson frá Norðfirði. „En
hvaða „nazisti“ var þetta, sem
vogaði sér að reka hann fyrir
slíkar „sakir“? spurði ég, því að
satt að segja, datt mér ekki í
hug, að aðrir hefðu kjark í sér
til að sýna svo óhjúpaða andúð
frjálsum samtökum alþýðunn-
ar nú á dögum, jafnvel þó að
þeir hafi hug á því. En mér var
sagt, að hann væri nú ekki „naz-
isti“, að því er bezt væri vitað,
og hefði meira að segja setið
tvö Alþýðusambandsþing. Þetta
er lærdómsríkt atvik, þótt lítið
sé, og sýnir okkur hvort tveggja,
að það er ennþá grunnt .á at-
vinnukúguninni, þó að hennar
hafi ekki gætt t$l muna nú' síð-
ustu árin, vegna þess, að eftir-
spurnin eftir vinnuafli hefur
oftast verið meiri en framboðið,
en það sýnir alþýðunni einnig,
að hún þarf að vera vandari í
vali á fulltrúum sínum og for-
ystumönnum en hún oft hefur
verið hingað til. Og það er von
mín, að allt ókúgað og frjáls-
huga alþýðufólk sýni þeim
mönnum, sem þannig lítilsvirða
hátíðisdag þess og samtök, verð-
uga fyrirlitningu og leiti ekki á
náðir þeirra með atvinnu að ó-
þörfu.
★
í Hornafirði og umhverfis
hann eru landgæði mikil, frjó-
samar og fagrar sveitir liggja
að honum og ræktunarmögu-
leikar nær ótakmarkaðir. Muhu
þar áreiðanlega rísa upp fögur
og stór byggðahverfi, þegar far-
ið verður að stunda landbúnað
á Islandi með svipuðu móti og
tíðkast í öðrum menningarlönd-
um nú á dögum, en búið að
leggja niður strjálbýlis- og rán-
yrkjuhættina, sem við höfum
búið við frá landnámstíð. Hér
eru mestu kynstur af alls konar
fuglum og egg í hverjum hólma,
silungs- og kolaveiði oft talsverð
og yfirleitt ákaflega fjölþættir
afkomumöguleikar. Fólkið er
þægilegt og frjálslegt í viðmóti.
Stundu fyrir miðnætti er ég
kominn um borð í sköktbát á
leið út í Álaugarey. Sökum þess,
hve margir bátanna hafast við í
eyjum úti um vertíðina, eru
skjöktbátar jafnnauðsynleg far-
artæki hér á þeim tíma eins og
gondólar á „götum“ Feneyja.
Okkur ber ört út ,,ræsið“ undan
straumi, á vinstri hönd er lang-
ur stauragarður, sem lagður.
hefur verið frá landi og út í
svonefnda Standey til bess að
auka straum í ræsinu, svo að
það haldist nægilega djúpt fyrir
bátana, sem eiga þessa einu leið
inn á Höfn. Brátt erum við
komnir að síðunni á m.b. „Hólms
berg“, sem liggur við bryggju í
Álaugarey. „Hólmsberg“ er rúm
legá 60 tonna bátur, sem Ríkis-
j skip leigir til flutninga fyrir
Austfjörðum yfir vertíðina. Nú
er það að leggja af stað austur.
Ekki verður því á blessaðan bát-
inn logið, að hann sé hentugur
til farþegaflutninga, enda ekki
til þess ætlaður, að sögn, en þó
hinn eini farkostur, sem Aust-
firðingar eiga völ á oft vikum
eða mánuðum saman um þetta
leyti árs. Get ég varla annað séð,
en Austfirðingum sé nauðugur
einn kostur að segja sig úr lög-
um við hið íslenzka ríki*og
stofna sitt eigið (sem þá yrði
annað Austurríki), ef okkar ást-
kæru landstjórn ekki þóknast.
að sýna þeim örlítið ljósar en
verið hefur, að hún telji sig
hafa sömu skyldur við þá og
aðra þegna þessarar þjóðar.
Veðrið er eins og það getur
fegurst orðið á vorkvöldum hér
um slóðir. Skarðsfjörður blasir
við sem risavaxinn spegill með
smáum móðublettum, eyjunum,
en austan hans sker Almanna-
skarð sigð úr heiðbláum vor-
himninum. Nokkur æðarhjón
synda fram og aftur lænuna með
lágu kvaki og út við sandana
stíga öldur á land og síga á ný
til upphafs síns með hljóðum
ekka, annars alger kyrrð, kyrrð.
Og þegar vélin fer í gang, finnst
manni sem einhver hafi framið
óheyrileg helgispjöll með óþarfa
háreysti í sönghöll, þar sem von
er á heimsfrægum söngvara
fram á sviðið, og allir standa á
öndinni af eftirvæntingu. Og
mann langar til að hrópa: Þögn!
★
En vélinni hefur verið sagt að
ganga, og hún snýst, hvað sem
hver segir, og Hólmsberg skríð-
ur frá bryggju. Farþegar eru
fjöldamargir, og engin von um
„koju“ fyrir þá alla. En ég nýt
þess, að ekki fjarskyldari maður
en faðir minn er hæstráðandi
þes$a skips. Eg þekki orðið van-
mátt minn í skiptum við þá
römmu kerlingu Rán og ætla
ekki að storka henni með því
að vera ofan þil.ja út úr Ósnum
og austur með söndum, en fer
strax niður í káetu og hyggst að
freista hennar með því að fara
úr öllum þeim fötum, sem ég
taldi mér leyfilegt í augsýn
einnar mannlegrar stúlku, sem
þarna dvaldist með mér (ásamt
fleirum), og sting mér síðan í
„koju“ föður míns. En ekkert
tjóaði; ég varð að greiða henni
sinn skatt með einu uppkasti,
en'sofnaði síðan og vaknaði ekki
fyrr en kl. 6 að morgni hinn 3.
maí, og vorum við þá að leggja
að bryggju á Djúpavogi.
Meira.
Frá Höfn í Hornafirði. Langa sambyggingin er Mikliga: ður. Skriðjöklar í baksýn.
(Ljósm. Sveinn Guönasou)
Eftir Einar B'raga Sigurðsson