Þjóðviljinn - 17.09.1946, Blaðsíða 3

Þriðjudagur 17. sept 1946.
ÞJOÐVXLJINN
3
Bækistöð námufélagsins
var í dálitlu sveitaþorpi. Eld
hús og borðstofu leigði fé-
lagið á einum bóndabænum,
og var þar jafnframt skrit'-
stofa félagsins. Starfsmenn
félagsins, sem flestir voru
kvæntir, leigðu hús eða hev-
bergi hér og hvar í þorpinu.
Eg fékk herbergi á símstöð-
inni. Fólkið þar var viðfeld-
ið en kunni ekki annað
mál en finnsku og gat
ég því ekki haft mikið sam-
an við það að sælda. Þorpið
var á heldur fallegum stað.
Á aðra hlið ár og vötn, en á
hina fjaliarani, nokkur
hundruð metra hár, skógi
klæddur hátt upp í hlíðar.
Þorpsbúar lifðu á akuryrkju,
hreindýrarækt, skógarhöggi
og eitthvað af fiskveiðum í
ám og vötnum. Auk þess
höfðu þeir dálítið af kúm og
hestum og lítilsháttar af
kindum, sumir hverjir. —
Hveiti og rúgur var ekki
ræktað. 'I beztu sumrum hefði
það getað heppnazt, en þótti
of stopult. Aftur á móti gekk
vel að rækta bankabygg,
kartöflur og margs konar
kálmeti. Einkennilegust var
tóbaksræktin, en hún var
stunduð til heimilisafnota á
hverjum bæ, eða því sem
næst. Tóbakið þolir ekki næt
urfrost og nær því sjaldan
fullum þroska þarna norður-
frá. Voru því plönturnar
skornar upp hálfþroskaðar
og hengdar til þerris í hús-
um inni. Reyktu menn blöð-
in jafnharðan er þau þorn-
uðu og gulnuðu. Var tóbak
þetta fremur sterkt og reyk-
urinn ramur á bragðið, en
verst var, að svo mikill ó-
daunn fylgdi, að það var tæp
lega nothæft í húsum inni.
Fyrir stríðið var tóbak ódýrt
í Finnlandi, en nú var það
því nær ófáanlegt og þar að
auki bæði dýrt og lélegt. Síg-
arettur, sem höfðu þótt lá-
legar fyrir stríðið, gengu nú
kaupum og sölum við geng-
isverði á svarta markaðinum
og þóttu hið mesta hnoss-
gæti. TJt úr þessum vandræð
um tóku menn svo að rækta
tóhakið heima, og var áætl-
að, að sumarið 1942 hafi
þessi heimarækt numið 2000
tonnum af tóbaki.
I fljótu bragði virtist fátt
í þorpinu minna á, að stríð
væri í landinu. Þó að nokkuð
stór þjóðvegur dægi gegnum
þorpið sást sjaldan til her-
mannabíla og einkennisbúnir
hermenn voru fátíðir gestir.
Aðal hervegimir voru langl-
um austar. Endrum og eins
flugu þýzkar flutiiingavélar
yfir þorpið, en annars var
allt með kyrrum kjörum. En
ef betur var að gáð, þá voru
afleiðingar stríðsins ekki síð
ur tilfínnanlegar hér en ann-
ars staðar, enda þótt vopna-
gnýrinn heyrðist ckki. Marg-
ar fjölskyldur í þorpinu áttu
um sárt að binda af völdum
stríðsins. Nokkrir voru fallu
Tómas Tryggvason fíl. lic.:
r.
I málmaleit á Finnmörk
ir, aðrir teknir til fanga eða
horfnir, og enn aðrir komn-
ir heim sem örkumlamenn.
Auk þess voru þvínær allir
vopnfærir menn í herþjón-
ustu á vígstöðvunum. Auk
kvenfólksins voru varla aðr-
ir eftir heima í þorpinu en
unglingar og aldraðir menn
og svo þeir, sem ófærir þóttu
til herþjónustu vegna sjúk-
dóma eða örkumla. Það er
auðvelt að gera sér í hugar-
lund, hvílíkum erfiðleikum
búskapurinn og framleiðslan
heima fyrir var háð undir
slíkum kringumstæðum. - -
ir menn, sem voru komnir yf
ir herskyldualdur.
Eins og ég drap á nýlega,
þá töluðu flestir þarna norð-
ur frá einungis finnsku, og
gat ég því ekki gert mig skilj
anlegan nema með túlkum.
Eg ferðaðist töluvert um
sumarið og hafði þá auðvitað
alltaf einhvern í förum með
mér, sem kunni bæði sænsku
og finnsku. Kynntist ég því
talsvert venjum bændanna
og lifnaðarháttum þrátt fyr
ir málleysið.
Eg hef oft heyrt því hald-
ið fram, að Finnarnir séu
hús með furuspæni. Á hiu-
um stærri bóndabæjum voru
i
til gestastofur, en annars . " '
var „storstugan", þ. e. a. s.i Það var m!k
setustofan eða skálinn aðal-j 111 fengur fyr
herbergi bæjarins. Lífið í ir útvarpsWust
storstugunni minnti oft endur að heyra'
furðu mikið á lífið í íslenzkul hina snjöllu rit
baðstofunni fyrr á árura. I gerð Slfiurðar
,Storstugan‘ er oft bæði borð Noida,s um
handritamálið,
Þrautseigju og dugnaði Finn-j fremur seintekið fólk, þögult
anna hefur oft verið við-j 0g fáskiptið. Reynsla mín af
brugðið, og vissulega komuj bændunum í Lapplandi var
þessir eiginleikar í góðar,_______________________________
þarfir nú sem svo oft áður.j
Kvenfólkið lá ekki á liðil
Síðari
grein
J sínu, heldur gekk að hvaða i
I erfiðisvinnu sem fyrir korc.j
Sveitastúlkunum norðfinnsku mjög á annan veg. Þeir ,voru
j var ekki heldur fisjað sam-
j an, og bar vaxtarlag þeirra
ljós merki strangrar erfiðis-
vinnu. Lotta sú, sem fylgdi
manni sínum á vígvöllinn,
hefur hlotið frægð í sögu og
söng, en stríðsrómantíkin hef
ur ekki verið eins minnug
þeirra kvenna, sem heima
sátu og önnuðust heimilið, er
mennirnir voru burtu í her-
þjónustu. Hlutskipti þeirra
hefur ekki heldur verið svo
sérstaklega rómantískt, allra
sízt í þeirra eigin augum.
Það hefur verið þrotlaust
erfiði og barátta án hvíldar.
Barátta við nagandi kvíða
og vonleysi. Barátta við
kulda og klæðleysi, hungur
og sjúkdóma.
Annars virtust íbúar þorps
ins ekki líða matarskort
þetta sumar. Er það jafnan
styrkur sveitanna, ekki sízt
þeirra afskekktustu, undir
svona hringumstæðum, að
þar býr fólkið að sínu og hef
ur að bíta og brenna svo
framarlega sem hægt er að
halda bústofninum við líf og
akurreininni grænni. Finnski
matarskammturinn hrökk
hvergi nærri tif einn saman,
og í bæjum og kauptúnum
var þröngt fyrir dyrum hjá ólíkt betri reyktur, en reykt
•mörgum. | an mat varð ég aldrei var
yfirleitt gestrisnir, glaðlynd-
ir og skrafhrejTir, og á ferð
um mínum voru þeir jafnan
boðnir og búnir að láta í té
alla þá hjálp og leiðbeining-
ar, sem á þurfti að halda og
í þeirra valdi stóð. Á ferðum
okkar þurftum við sjaldan
að taka mat með okkur,
nema þá helzt sykur, sem
var sjaldgæf vara. Annars
fengum við mat á bæjunura,
fábreytilegan að vísu, en góð
an og nærandi. Venjulegasti
maturinn var mjólk, bæði ný
mjólk og hleypt mjólk, sem
samsvarar skyrinu hér
heima, en er þó af nokkuð
annarri gerð og dálítið öðru
vísi á bragð. Brauðið var að-
allega byggbrauð. Það var
gott á bragðið en heldur
kraftlítil fæða. Auk þess var
mikið borðað af kjöti og
fiski. Hreindýrakjötið er oft
ast vindþurrkað að haustinu
og soðið í súpu. Þannig verk
að hreindýrakjöt þarfnast
langrar suðu og verður þó
alltaf heldur seigt undir
tönn. Fiskurinn er oftast
saltaður og borðaður hrár
með brauði. Þótti mér salt-
fiskur þessi fremur ólystug
fæða, einkum ef heitt var í
veðri, og mundi hann vera
Verkamannáeklan kom sér
við, og virtist mér sú matar-
auðvitað . bagalega fynr j verkun óþekkt meðal bænd-
málmleitina. Mælingar þess- j anna þarna norðurfi’á.
ar höfðu staðið yfir í nokk-j Kaffi var ekki til. I stað
ur ár og voru skipulagðarj þess notuðu menn korn, sem
fyrir tvo vinnuflokka, meðjvar brennt og malað og að
12—15 manns i hvorum öðru leyti tilbúið eins og
flokki. Það vinnulið, sem við i venjulegt kaffi. Drykkur
höfðum á að skipa, var langt þessi var góður við þorsta, en
frá því að vera hið ákjósan-
legasta: Unglingar innan
herskyldualdurs, menn sega
Jekki dugðu til herþjónusiu
, vegna einhverrs heilsubrests
I annað hvort á sál eða lík-
minnti annars ekki mikið á
kaffi, nema að litnum til.
Eins og við er að búast í
skógríku landi, voru öll hús
úr timbri. Ibúðarhús voru
venjulega þakin með báru-
stofa og eldhús og jafnframt
því svefnherbergi, setustofa
og vinnuherbergi, allrar f jöi-
skyldunnar. Eg vil nú stutf-
lega lýsa einum bóndabai
með þeim orðum, sem ég hrip
aði niður í dagbók mína á
einu ferðalaginu:
„I Jeesiojörvi beiddumst
við gistingar hjá bóndanum
Siirtola. Það er f jörlegur og
þróttmikill karl, 50—60 ára
að aldri. Fjölskyldan er stór,'
börnin 8—10, þar á meðal 4
synir í herþjónustu. Bóndi
var ræðinn mjög, en því mið-
ur skildi ég ekki eitt einasta
orð af því sem hann sagði.
Það var því ekki hægt að
segja, að samræðurnar trufl-
uðu mig, og hafði ég því
betra tækifæri til þess að
litast um. Húsið var fremur
stórt, á að giska 15 m. langt
og 8 m. breitt, með geymslu-
lofti. Þegar inn var komið,
var það einkum storstugan,
sem vakti athygli mína.
Þetta er geysistór sal-
ur, 8 sinnum 8 m. að innan-
máli og á að gizka þriggja
m. hár undir loft. I horninu
næst eldhúsdyrunum stend-
ur gríðarstór arinn, hálfur
þriðji meter á hvorn veg,
hlaðinn úr límdu grjóti og
hvítmálaður. Er arinn þessi
fyrst og fremst til upphitun-
ar í skálanum, en jafnframfc
notaður til bökunar. I horn-
inu við forstofudyrnar stend-
ur hefilbekkur en ýmis kon-
ar trésmíðaáhöld hanga á
veggnum yfir honum. Tvær
sængur eru í stofunni, og er
önnur þeirra tvílyft. Við
einn vegginn stendur langur
trébekkur. ' Milli tveggja
glugga stendur borð vvð
vegg og tveir stólar. Þegar
við komum inn í stofuna, sat
tengdadóttir bóndans við
hannyrðir, en ein dærtanna
spann á rokk úr venjulegum
ullarkembum. Innanstokks
var allt hreint og þokkalegt,
og vitnaði um góða hirðu
og reglusemi. Bóndinn hafði
sjálfur húsað bæ sinn. Vegg-
irnir voru úr einföldurn
höggnum trjóbolum og mosa
á milli til þéttunar. Voru þeir!H,eigj Hjörvar flutti Þá og ferða
heflaðir aðeins að innan- j pætti frá utanför sinni, en pá
verðu Og ómálaðil’ en glug-g-; heyrði ég ekki, cnda var þeirra
því að þar seg
ir Nordal það, sem allir lands-
menn vildu sagt hafa í því máli.
— Söngurinn á mánudagskvöld-
ið var ekki nógu góður. Konan,
sem þá söng, virtist hafa litla
söngkunnéttu til að bera fram
yfir það sem almennt gerist um
fólk, sem iðkar söng sér til
dægrastyttingar í heknaihúsum.
Útvarpið hefur gert nokkuð að
því að fá lítt þjálfað söngfólk til
að skemmta á mánudagskvöldum,
og eykur það að vísu fjölbreytn
ina, en gæta verður þess að
ganga ekki of langt í því efni.
í rauninni þarf enn meiri kunn-
áttu og þjálfun til að syngja í
útvarp svo að vel fari en í sal.
í þættinum „þýtt og endursagt“
flutti Emil Björnsson cand.
'theol, ritgerð eftir danskan guð-
fræðing um þörf nýrrar siðbótar.
Erindi þetta var vafalaust at-
hyglisverð og kærkomin nýjung
fyrir þá, sem áhuga hafa á trú-
arefnum, og mætti koma meira
af slíku. Margt var réttilega at-
hugað um félagslega afstöðu
kirkjunnar, en hinar guðfrrsði-
legu hugleiðingar voru torskild-
ari leikmanni. Verður hér ckki
lagt orð í belg um það, hvort
telja beri, að maðurinn réttlætist
af verkum sínum, trú sinni eða
einungis fyrir náð, slikt er fyrir
kennimenn og kirkjugesti að
stytta sér stundir við. Flutning-
ur Emils var skörulegur, en í
hraðara lagi. — Á miðvikudags-
kvöldið flutti Jón Magnússon
fréttastjóri fróðlegt erindi um
skólamál á hernámssvæðum vest
urveldanna í Þýzkalandi. — Þá
lauk Páll Skúlason ritstjóri við
að lesa framhaldssöguna Mr.
Bindle. Því miður hlustaði ég
ekki á söguna svo í samhengi, að
ég geti vel um hana dæmt, en
hef þó hugmynd um, að hún sé
allgóð á köflum. — Föstudags-
kvöldið var helgað sextugsafmæii
Sigurðar Nordals og var vel til
dagskrárinnar vandað. Hrifnast-
ur varð ég af sögu Nordals, Ferð
inni, sem aldrei var farin. Það
er klassísk saga bæði að stíl og
gæðum og var mjög vel
lesin af Andrési Björnssyni. — Á
laugardagskvöldið las Kolbeinn
Högnason frumsamda sveitasögu.
, ama, og svo nokkrir aldrao- járni eða þakhellum, en úti-
ar og gluggakarmar voru
hvítmálaðir. Andspænis and-
dyrinu var eldhúsið. I hinura
enda hússins var svefnher-
fcergi og gestaherbergi, rar-ð
Framh. á 6. síðv.
ekki getið í hinni prentuðu dag-
skrá. Ætti útvarpið að hafa fyr-
ir reglu að tilkynna blöður.um
breytingar,
dagskránni.
sem gerðar eru á
G. Á<