Þjóðviljinn - 05.10.1946, Síða 5

, Laugardagur 5. október 1946.
ÞJÓÐVILJINN
5
Ræða Biynjólfs Bjarnasonar znenntamálaráðhezra við seíningu Menntaskólans í Reykjavík
Heð hinum nýju fræðslulögum hefst nýtt fíma-
bil s sögu skólans
ujlfíMnj^r
rva.fcM$
Þarf ég að gera ykkur, sem
• hér eruð samankomin, grein
fyrir því, hverja þýðingu þessi
skóli hefur haft fyrir lif ís-
lenzku þjóðarinnar? Nei, þess
gerist engin þörf, enda væri
það mikil saga, — meiri en svo,
að hún yrði sögð á þessari
stundu. Saga íslenzku þjóðar-
innar í hundrað ár og saga
þessa skóla verða ekki sagðar
I tvennu lagi. Það er yfirleitt
fásinna að ætla að greina menn
ingarsöguna frá hinni almennu
sögu þjóðarinnar. Og alveg sér
staklega á það við um sögu
þessa skóla. Samt eru enn til
menn, sem telja sig mikla fram
faramenn, en láta sér fátt um
finnast, að fjármunum skuli
varið til þess að efla þenna
skóla og til þess að byggja nýtt
skólahús. Ætli það væri ekki
nær að byggja skip og verk-
smiðjur, segja þeir. Þessum
mönnum væri hollt að hugsa
nokkuð meira áður en þeir
tala. Og eitthvað hlýtur þeirri
fræðslu að vera ábótavant, sem
slíkir menn hafa fengið um
sögu landsins. Hvar væri Há-
skólinn okkar og íslenzk vís-
indi, ef þessa skóla hefði ekki
notið við? Og hvað um aðrar
menntastofnanir og skólakerfi
okkar í heild sinni? Og hvað
um skip okkar og verksmiðjur?
Hvað um tæknina í samgöngu-
málum okkar, atvinnumál-
um og daglegu lífi? 1 stuttu
máli, hvar væru allar hinar
miklu efnalegu og andlegu
framfarir íslenzku þjóðarinnar
á 20. öldinni? Og hvar væri
sjálfstæði hennar, stórhugur
hennar og reisn í dag, er hún
horfir fram á veginn?
Án tilstyrks þeirra manna,
sem þessi skóli liefur veitt
fræðslu, færi lítið fyrir afrek-
um okkar á öllum þeim sviðum,
sem ég hef nefnt. Vér hefðum
ekki verið , þess megnugir að
reisa nútímaþjóðfélag frá
grunni. Vér værum vesælt
fólk. Vér værum ekki sjálfstæð
þjóð og hefðum heldur engin
skilyrði til þess að vera sjálf-
stæð þjóð.
Skólinn okkar hefur fóstrað
marga ágætustu syni íslands,
sem hæst ber í frelsisbaráttu
landsins. Og þessa daga, á sögu
legri örlagastund, getur skól-
inn verið stoltur af fósturson-
um sínum og dætrum, sem stað
ið hafa á verðinum og sýnt og
sannað, að þau hafa ekki glat-
að þvi, sem gefur lífinu gildi,
— tengslunum við uppruna
sinn, við land sitt og fólk.
Eg ætla að nefna nokkrar
tölur, sem eru táknrænar, ekki
aðeins fyrir þróun skólans,
heldur jafnframt fyrir sögu-
þróun þjóðar vorrar, — fj’rir'
framvinduna í lífi íslendinga.
Árið 1846—1850 voru 50—
60 nemendur í skólanum. Á ár-
unum 1856—1863 á þjóðin svo
í vök að verjast, að nemendum
fækkar allt niður í 30. Árið
1861 komu fimm bænarskrár
frá fundum, sem haldnir höfðu
verið í ýmsum héruðum lands-
ins, þar sem þess er farið á
leit, að breytt verði fyrirkomu
lagi skólans, meðal annars að
inntökuprófið verði afnumið,
vegna þess, hve það hafi milt-
inn kostnað í för með sér að
senda pilta til Reykjavíkur.
Nefnd var skipuð í málið og
ýmislegt lagfært, en ekki var
orðið við þeirri kröfu að af-
nema inntökuprófið.
Á árunum 1877—1904 voru
nemendur fæstir 81, en flestir
127, en á árunum 1904—1946 er
nemendafjöldinn 100—360. Á
bessu ári verða nemendur mikl
um mun fleiri en nokkru sinni
fyrr, eða á 5. hundrað.
Á árunum 1846—’50 eru útskrif
aðir 8—13 stúdentar. Næstu.
árin á eftir fækkar tölu þeirra.
Til ársins 1904 kemst tala út-
skrifaðra stúdenta hæst upp í
22, en árið 1946 útskrifuðust
83 stúdentar frá skólanum.
Árið 1904—1905 er ein stúlka
í skólanum, 1909—1910 eru
þær 12, 1929—1930 38 og árið
1945—1946 eru þær 113.
Saga þjóðarinnar endurspegl
ast í sögu skólans.
Árið 1904, er vér fáum inn-
lendan ráðherra, hefst mikið
framfaratímabil í sögu íslands.
Sama ár fær skólinn nýja reglu
gerð. Það er stærsta breyting-
in, sem gerð hefur verið á skól-
anum allt til þessa dags. Nýtt
skeið hefst í sögu skólans og
sögu þjóðarinnar. Hinn gamli
lærði skóli, þar sem mest á-
herzla var lögð á gömlu málin,
grísku og latínu, verður „hinn
almenni menntaskóli", sem hag
ar fræðslu sinni í samræmi við
ki’öfur hins nýja tírna. Griskan
var afnumin, latínan aðeins
kennd í lærdómsdeild. Nýju
málin voru stórum aukin,
sömuleiðis náttúrufræði og
stærðfræði að mun. Skólanum
var skipt í tvær deildir, þriggja
ára gagnfræðadeild og þriggja
ára lærdómsdeild. Örsteds-
einkunnastiginn var afnuminn
en ný.t fyrirkomulag tekið upp
um einkunnagjafir.
Árið 1919 var stofnuð sér-
stök stærðfi'æðideild. Lærdóms
deildinni var skipt í stærðfræði
deild og máladeild.
Árið 1937 fær skólinn nýja
reglugerð, sem skipti skólan-
um í tveggja ára gagnfraha-
deild og f jögurra ára lærdóms-
deild.
Önnur höfuðbreytingin verð
ur svo árið 1946, samfara mikl
um og stórhuga fyrirætlunum
í atvinnumálum, félagsmálum
og menningarmálum þjóðarinn-
ar.
Nafnið „Hinn almenni mennta
skóli i Reykjavík“, táknar m.
a„ að skólinn á að vera fyrir
allan almenning, æðri sem
lægi’i. Skólagjalda hefur aldrei
verið krafizt af nemendum,
nema á árunum 1927—1934.
Allir, sem höfðu næga hæfi-
leika og dugnað og aðstandend
ur eða styrktarmenn, sem voru
nógu vel efnum búnir, gátu
sótt skólann. Það þurfti að
vísu oft mikið viljaþrek af
hálfu fátækra nemenda og
fórnfýsi af hálfu fátækra for-
eldra þeirra til þess að geta
stundað nám í skólanum. En
margir dugandi æskumenn úr
alþýðustétt brutust samt í gegn
um skólann, þrátt fyrir mikinix
skort á þessa heims gæðum.
Þetta hefur orðið þjóð vorri til
mikillar gæfu. í þessu efni
stöndum vér miklu framar t. d.
Bretum, þar sem flestir
menntaskólar hafa allt til
þessa verið — og eru raunar
enn í dag fyrst og fremst —
og sumir eingöngu — fyrir
börn yfirstéttanna.
Árið 1928 var tekið að tak-
marka aðgang að skólanum
vegna skorts á húsnæði, þann-
ig að aðeins 25 nemendur voru
teknir í 1. bekk.
Þetta hlaut að miða að því
að slíta skólann úr tengslum
við alþýðuna. Til þess að stand
ast inntökupróf skólans þurfti
mikið og rándýrt undirbúnings
nám, þar sem börn hinna efn-
aðri stóðu margfalt betur að
vígi en hin, sem minni höfðxx
efnin. Eg tel, að hamingja
þjóðarinnar sé mjög undir því
komin, að allir ungir Islending-
ar, sem til þess hafa dug og
þroska, hafi jafnan aðgang að
þessum skóla, og raunar öllum
öðrum menntastofnunum lands
ins. Þetta er takmarkið með
hinum nýju fræðslulögum og
þetta er takmai’kið með þeim
áætlunum, sem gerðar hafa
verið um bygging nýrra skóla-
húsa, sem nauðsynlegt er að
komizt í framkvæmd til þess
að hin nýja skólalöggjöf geti
orðið að veruleika og náð til-
ga,ngi sínum. Og eixn þarf nxeira
til, að allir standi jafnt að vígi
til að afla sér þekkingar. Til
þess þarf meðal annars kerfi
námsstyrkja, svo fullkomið og
svo örugglega tryggt með lög-
gjöf, að enginn. æskumaour
þurfi sakir efnaskorts, að
liverfa frá námi, sem hann er
hæfur til.
Það þarf mikið átak til þess
að ná þe’ssu marki, en framtíð
þjóðarinnar er undir því kom-
in, að það takist.
Með liinum nýju fræðslulög-
um hefst nýtt tímabil í sögu
skólans. Það er því rétt á þess
um tímamótum, að gera sér
nokkra grein fyrir helztu atrið
um hins nýja skólakerfis, sem
þessi skóli verður svo veiga-
mikill þáttur í.
Skólarnir eiga að vera ein
samfelld heild, þ. e. taka við
hver af öðrum, námsáætlun
þeirra samræmd þannig, að
einn taki við þar sem öðrum
sleppir. Nemendur geta þannig
flutzt milli skóla og haldið á-
fram á námsbraut sinni af einu
stigi á annað, án sérstakra
inntökuprófa, og án þeirra
tafa, sem stafa af ósamræmi
í námsáætlunum og námsefni
hinna ýmsu skóla. Þetta miðar
mjög að því að jafna aðstöðu
nemenda, t. d. eftir því hvort
þeir búa í sveit eða kaupstað
og eins að draga úr aðstöðu-
mun þeirra vegna efnahags,
auk þess sem skólarnir í heild
sinni hljóta að skila betri ár-
sngri.
Skólaskyldan lengist um eitt
ár, til 15 ára aldurs, en þó er
i.eimilt að lengja hana enn um
eitt ár, til 16 ára aldurs.
Skólastigin verða 4: Barna-
skólastig, gagnfræðastig,
menntaskóla- og sérskólastig
og háskólastig.
I því skyni, að gera skólana
þannig úr gildi, að þeir búi nem
endurna sem bezt undir það
lífsstarf, sem hver og einn er
hæfur til, verður skólum gagn-
fræðastigsins skipt í 2 deildir:
Bóknámsdeild og verknáms-
deild.
Eftir tveggja ára gagnfræða
nám er tekið miðskólapróf.
Próf þetta skal vera samræmt
xm land allt og skal vera til
leiðbeiningar um framlialds-
nám. Hver sá nemandi, sem
lýkur slíku landsprófi úr bók-
námsdeild með tiltekinni lág-
markseinkunn, hefur rétt til
þess að setjast í menntaskóla,
þann bekk, sem nú er 3. bekk-
ur, en verður 1. bekkur eftir
hinum nýju lögum. Þetta próf
var háð í fyrsta skipti í vor
samkvæmt bráðabii’gðareglu-
gerð.
I þetta skipti hefur mjög
skort á, að ýmsir gagnfræða-
skólar hefðu skilyrði til þess að
\ C'ta nemendum sínum nægi-
legan undirbúning undir þetta
'próf. Fyrir þá sök hefur nokkr
um nemendum, sem ekki stóð-
ust prófið, verið leyft að endur
taka það, en slíkt fyirkomulag
mun ekki verða til frambúðar.
Með hinni nýju skólalöggjöf
eru menntaskólanum í Revkja-
vík sett lög í fyrsta skipti. Til
þessa hefur hann starfað sam-
kvæmt reglugerð. Samkvæmt
hinum nýju lögum verður
menntaskólinn fjögurra ára
skóli, sem svarar til lærdóms-
deildar nú. Gagnfræðadeildir
menntaskólanna leggjast niður.
Auk máladeildar og stærðfræði
deildar er heimilt að stofna
fleiri deildir, og samkvæmt lög
unum er heimilt að stofna nýj
an menntaskóla í sveit.
Á þessu ári hefur ekki reyixzt
unnt að skilja gagnfræðaskóla-
deildirnar frá menntaskólanum.
Hvort það reynist ldeift á
næsta ári, fer eftir því, hversu
úr rætist um húsnæði. En allir
þeir, sem hlut eiga að máli,
hafa mikinn hug á, að það
megi takazt.
En til þess að skóliixn geti
rækt til fullnustu það hlutverk,
sem honum er ætlað með hinni
nýju skólalöggjöf, þarf mikið
átak í húsnæðismálum skól-
anna. Það þarf í fyrsta lagi að
koma upp nægilegu húsnæði
fyrir gagnfræðaskólana og í
öðru lagi þarf menntaskóliixn
sjálfur að fá nýtt og fullkom-
ið hús.
Rektor hefur nú gert svo
ljósa grein fyrir húsnæoisþörf
skólans, að þar hef ég engu
við r.j bæta.
Etimum gömlu nemendum
þxcsa skóla finnst það nú samt
Framhald á 7. síðu
Morguriblaðið segir í gær
að það sé betra fyrir Islend-
inga að láta Bandaríki Norð-
ur-Ameríku reka Keflavíkur
flugvöllinn en að íslendingar
geri það sjálfir, taki í sína
þjónustu þá erlendu starfs-
menn sem þörf er á og fái
síðan greiðslu frá þeim vél-
um sem völlinn nota. Það er
að vísu aðeins ,,formsatriði“
hvort gert er segir Morgun-
blaðið, en fyrri kosturinn er
þó þœgilegri fyrir íslendinga.
Samkvæmt þessari nýju
speki má vænta að „Sjálf
stœðis“flokkurinn stingi brátt
upp á því að erlendu stór-
veldi verði falið að reka höfn
ina i Reykjavík og „halda
uppi á eigin kostnað, beinlín-
is eða á eigin ábyrgð, þeirri
starfsemi, þeim tækjum og
því starfsliði, sem nauðsyn-
legt kann að vera til slíkra
afnota“, eins og segir í Nýja
sáttmála. Því nœst er einsœtt
að halda þannig áfram á öll-
um þeim sviðum, þar sem Is-
lendingar hafa einhver sam-
skipti við erlendar þjóðir, að
því undanskildu að óþarfi er
að gera slikan samning um
utanríkisráðuneytið meðan
það er undir stjórn Ólafs
Thors.
Þegar þetta er komið í
kring getur „Sjálfstæðis“-
flokkurinn haldið því fram
með fullum rétti að sjálf-
stœði íslands sé aðeins „forms
atriði“ sem sjálfsagt sé að
„semja“ um. Með því hefur
,,Sjálfstœðis“flokkurinn vœnt
arilega kornið hugsjónum sin
um í framkvœmd og getur
lagt st '"f sín riður með góðri
samvizku.
Fréttaburður forheimskun-
arblaðannct er oftast með
miklum c 'æmum. Fréttir
þeirra eru oft upplognar, fals
aðar og einhliða í þeirri von
að þær geti haft áhrif á trú-
gjarna lesendur. í gœr birt-
ist ein slík frétt á fyrstu síðu
Morgunblaðsins. I henni seg-
ir að samkvæmt eirikaskeyti
frá Kaumnannahöfn sé „sagt“
í Lundúnum að Rússar hafi
.,hugsað“ til herstöðva á ís-
landi. Merkilen frétt a tarna!
'Að sjálfsöaðu hefur láðst að
qeta þess hver hafi „sagt“
þetta í Lundúnum og hvem-
ig sá hinn sami hafi fengið
vitneskju um hvað Rússar
„hugsa“, en alltaf má gera
ráð fyrir hví að einhverjir
sem lesa Morgunblaðið trúi
þvi sem þeir sjá á prenti og
þá er tilganginum náð.