Þjóðviljinn - 10.11.1946, Qupperneq 3

innudagur, 10. nóv. 1946.
ÞJÖÐVILJINN
3
SUippí og
$korið
Ritstjóri sænska bókmennta-
imaritsins Bonniers litterára
nagasin, G-eorg Svenson, segir ör
ítið frá starfi Máls og menning
ir í ritstjórnargrein í októtoer-
íefti tímarits síns. Honum vex
njög í augum meðlimaf jöldi
Vtáls og menningar og bendir á
ið samsvarandi sænskt félag yrði
ið hafa um 413 000 meðlimi til
oess að ná sömu staerð. Af þvi
iregur hann þá ályktun að „ef
oókmenntaáhugi á íslandi væri
skki meiri en bókmenntaáhug-
inn í Svíþjóð, myndi öll bóka-
útgáfa vera. óhugsanleg, og þar
með myndi lestrar og skriftar-
kunnátta líða undir lok. En því
er sem sagt allt öðruvísi farið.
íslendingar, sem eitt sinn skópu
heimsbókmenntir, bókmenntir
sem enn eru ferskar og lífrænar,
teija skáldskap og bókmenn^a-
túlkun helztu verðmæti sin og
raunar eina tæki sitt til að geta
lagt eitthvað af mörkum í sam-
búð við aðrar þjóðir. íslendingar
telja sér skylt að lesa bækur og
eru hreyknir af því“.
Steins Sfeinair
Það hefur verið hljóðara uin
ljóð Steins Steinars en hann á
skilið. Formið, sem hann notar,
er ef til vil ástæðan, en það
kemur ekfci alltaf heim við þá
bragháttu sem íslendingar eiga
að venjast, og máttur vanans er
mikill.
Form getur verið reglulegt og
óreglulegt án þess kvæðið missi
gildi sitt og jafnvel án þess það
auki gildið, aðalatriðið er hvern
ig listamaðurinn sjálfur heldur á
efninu.
Óreglulegt form er þó frjáls-
ara og ætti að krefjast meira en
hið reglulega, sem getur staðizt
vegna rims og réttrar stuðlasetn-
ingar. Hið óreglulega stenzt eih-
göngu í framsetningu, hugsun og
orðavali.
sér líf, þau eru strit uppávið,
hugsun og vonleysi leitarinnar.
Eins og kvæðin eru leit að nýju
formi, eins er skáldið í stöðugri
leit að einhverju, sem hann veit
ekki hvað er, til hvers og hvar
er að finna:
Eg lief gengið um sólheita sanda
og brimgrýr ókunnra hafa
blandaðist þyti míns blóðs.
Eg hef látið úr höfn ailra landa
og runnið í farveg livers flóðs.
Og á botni hins óræða djúps
hef ég vitund og vilja mimi
grafið
og veit ekki lengur
hvort liafið er ég
eða ég er hafið.
WILFRID GIBSON:
EINA NÆTURSTUND

'r<>

Uton Sinclair var til skemms
ima sá rithöfundur Bandaríkj-
nn sem kunnastur var íslenzkri
ilþýðu. Margar bækur hans hafa
ærið þýddar á íslenzku, m. a.
>irtust nokkrar þeirra sem fram
íaldsögur í Alþýðutolaðinu. Hann
:r nú að kóróna rithöfundarfer-
1 sinn með risavöxnum skáld-
:agnaflokki sem á að fjalla um
leimsstyrjaldirnar og tímabilið
nilli þeirra. Það er saga vorra
bíma í skáldsöguformi, m. a.
foma flestir helztu stjórnmála-
menn og iðjuhöldar síðari tíma
fram í bókunum. Margir gagn-1
rýnendur telja þennan bókaflokk
mesta afrek Upton Sinclairs,
stór.merk þjóðfélagsgagnrýni í
listrænni búningi en menn hafa
áður átt að wenjast hjá Sinclair
Fram til þess hafa komið út sex
bækur í þessum flokki: „World’s
End“ um tímatoilið (1913—1919),
„Between two Worlds (1919—’29)
„Dragons Teeth", (1920—1934),
„Wide is the Gate“ (1934—1937),
„President Agent“ (1937—’38) og
„Dragon Harvest" (1938—1940).
Þessar bækur hafa birzt í
sænskri þýðingu jafnóðum og
þær komu út, og nú er byrjað að
gefa þær út á dönsku. Hins er
varla að vænta að þær birtist
sem framhaldsögur í Alþýðu-
blaðinu; boðskapur þess blaðs er
ekki lengur i samræmi við stjórn
máiskoðanir Uptons Sinclairs.
Sven Möller Kristensen, dansk
ir bókmenntafræðingur og rit-
tjóri bókmenntatímaritsins
Vthenæum, birti fyrir skömmu
■i-tóm í Land og Folk um íslands
Steinn fer yfir það stig, sem
krefst venjulegra braghátta, en
gýah’ og að hann ,,kann . að
yrkja“ undir venjulegum hátt-
um, þótt hann bregði hinu oftar
fyrir sig. Hann er þroskaður
listamaður, sem verður að skapa
sjálfur og brjóta ný lönd, en
kann að beygja allt undir lög-
mál listarinnar.
Fyrsta kvæðið í SPORUM 1
SANDI heitir BLÓÐ.
Um nótt mér vlð nakið brjóst —
eina næturstund — liann lá;
og síðan á brautu bjóst
er bjarma dagsins sá:
því að ég var aðeins kona, og því
þurfti að sleppa honum burt á ný.
En nú er það aftur annarrar brjóst
sem ástúð honum lér;
og aldrei býst hann á braut þegar ljóst
af birtu dagsins er:
því að þetta er hans móðir, jörðin, og því
þarf hann aldrei í burt á ný.
á íslenzku eftir J. Ó. S. D.
Og blóð þitt streymir blint og
þungt og mótt
á bak við starf þitt, draum þinn,
hugsun þína
í dularfullri þögn. — Og það er
nótt,
sem þúsund aldh- grófu í dögun
sína.
Og veglaus firndin vakir dul og
hljóð
og veit þín örlög römm og galdri
blandin.
Sem eins og hvers þitt unga og
heita blóð
tii einskis skal það streyma á
dreif í sandinn.
Það er stundum eins og skáldið
sé mannkynið, hið takmarkaða,
en sem sér óendanleika alls sem
er í draumi og vöku og kemst
aldrei að marki. Hann ber byrð-
ar þess, en er þó ekki nema
skuggamynd, sem tekur á sig
form, sem engan tilgang hefur.
Blóðið streymir þungt og mótl.
með passion alls mannkynsins.
Þó er hann ekki nema einstak-
lingur, sem endurspeglar tilfinn-
ingar svo margra. Allir, sem við
kynnumst taka sér bústað í huga
okkar, en við höldum áfram að
vera við sjálf. Þrátt fyrir tilgangs
leysd þessara vera, sem hittast
í dagsins önnum, fer allt að sama
marki:
Mín hljóða sorg og hlátur þinn,
sem hlutu sömu gröf.
Hann sameinar það að vera
einstaklingshyggjumaður og hið
gagnstæða.
í sálminum um misheppnaðan
tónsnilling sýnir hann gildi ein-
' staiklingsins:
framandi, þögull, engri minning
háður.
horfin
þú situr hjá líki dáins dags
Oft bregður fyrir sömu hug-
mynd í mismunandi formi.
Hann heldur áfram að kanna
hug sinn, skyggnast lengra inn
í myrkviðinn þangað, sem aðrir
aldrei sjá og jafnvel lengra en j SPOR í SANDI:
hann má leyfá sér. Kvæðin verða j Og veiztu það, að þú ert ekki til,
þá þrungin svartsýnu innsæi og þetta, sem þú sérð, er skuggl
Um kvæði hans rennur blóð.
Það er eins og kvæðið og skáld-
ið sé samtvinnað, kvæðin eiga
klukkuna. Hann lýkur miklu lofs
orði á bókina og segir að Lax-
ness hafí enn einu sinni sýnt að
hann sé einn af mestu rithöfund
um Norðurlanda. Það er athyglis
vert að í ritdómnum er Is-
landsklukkan að mörgu leyti tal-
in minna á Candide eftir Volt-
aire, en .elbs og kunnugt er hef.
ur Laxness nýverið þýtt þá bók
á íslenzku (Birtingur í Lista-
mannaþingi Helgafells). Það
hefði verið fróðlegt ef Sven
Möller Kristensen hefði fært rök
fyrir þessum samanburði sínum.
Án efa í æðra ljósi
expert og virtuose,
mun Herrann hærra setja
eitt hjarta músíkalskt.
verða draumkennd eða sóttheit
og tilveran virðist vera á
„örvænum flótta undan sjálfri
sér“.
Eins og í draumi er tíminn ekk’
til hjá honum. Mennirnir, jörð-
in, allt sem við sjáum er óákveð-
ið, eins og skuggi, sem flöktir
um vegg eða myndir, sem hreyf-
ast.
tveir menn
langfarin leið
spor í sandi
fuglar, sem þenja
sinn væng yfir úthöfin breið
Þetta tímaleysi nær yfir alla
veröld.
Þú ert veikur og einn
\ og vitund þín svífur
\ um svimandi víddir hins óræða
Veraldarvegurinn og allt sem
glóir er einskisvirði. Þess vegna
skyggnist hann æ meir í huga
sér. Það er því einkennileg til ■
vera, sem kvæðin spegla og um
le.ið tilvera okkar allra, sem lifum
og skynjum, elskum og hötum.
Mannfólk, sem kemur og fer, sem
sem við þekkjum og þekkir okk-
ur, en er okkur ókunnugt í raun
og veru, þvi að við getum ekki
einu' sinni kyniist okku.r sj-álfum
til fulls. Þannig togast allt á um
skáldið: hversdagsleiki,' ádeila,
ástríða, tómleiki, tilgangsleysi:
Um djúp þíns hugar flýgur
svartur fugl,
hins liðna.
FERÐ ÁN FYRIRHEITS:
Ó, þú og ég sem urðum aldrei til
eitt andartak sem skuggi flökti
um vegg
birtist sú mynd, sem okkur ætluð
var.
Hann leikur sér að þes-sari hug
mynd, mótar hana og fágar. Ver-
öldin er myndlaus veröld, sem
I við þekkjum í raun og veru ekk:,
þótt við byggjum hana og við
komum alltaf aftur að þeim stað,
sem við lögðum uppfrá. „Og ein-
hverra orsaka vegna að endingu
landi var náð“, en ,;ermdið
löngu var gleymt“!
Hann byggir upp kvæðin í
hring eða þríhyrning. En uppúr
þessum óveruleika og þjáningu,
frá hinu óræða djúpi og okkur
sjálfum sem myndlausum verum,
geims sýnir skáldið allt í einu aðra
örvænum flótta á
undan sér
sjálfri.
hlið tilverunnar, sem gengur í
fötum úr Álafossdúk og verzlar
. ... , . , „„ við British Petroleum Compan
Langt úti myrkrinu liggurðu og vlu u
hlustar.
á linattanna eilífa söng.
Og annarleg rödd mun í eyra
þér segja
þú sjálfur ert einn af þeim.
Tími, sem mælist ekki með
vog, málbandi né stundaklukku:
— áttlaus veröld yfir draum
þinn ris —
— sólin rís og hnígur —
— sandur rennur gegmum
barnsins greip —
—slóðin sem þú raktir er
og mönnum, sem fá leyfi til að
ganga uppréttir um hábjartan
dag eða þjóðstjóm, sem tapar,
sínu stríði og lögum, sem banna
fólkinu að draga andann. Þar
kemur hann sjálfur fram sem
hæddur, svívirtur, kvalinn og
kúgaður og finnst hann be,-a
byrðar og fyrirlitningu allra:
Eg var soltinn og klæðlaus o?
orti í Alþýðublaðið
og allur heimurinn fyrirleit
blaðið og mig.
Framh. á 7. gíðu.