Þjóðviljinn - 19.01.1947, Síða 5

Þ JÓÐVILJINN
5
Sunnudagur 19. janúar 1947
í . ■ ■■■ ■ — I. '........ .»1.11.1 !«l—
Bjönt Sigíússon háskólabókavöiður:
BOKASAFN ISLANDS
Við viljum vita um merm,
sem vel eru fullorðnir, hvað þeir
eru og hugsum minna um,
hverig næstu áratugir muni
breyta þeim og hlutverki þeirra.
En um toörn þurfum við ekki
aðeins að sjá, hvernig þau eru
í svipinn, heldur ráða framtíð
þeirra og hlutiverk eftir líkum.
Háskólabókasafn er barn á 7.
vetri og var orðið mesta efnis-
barn, þegar ég kom fyrst í þjón-
ustu þess fyrir tæpum tveim ár-
um. Allir menn eiga tvær ættir,
segir máltækið, og eiga fleiri
ættir þó, og merkasta foreldri
Háskólabókasafns mun vera
Prestaskólasafnið, sem á aldar-
afmæli nú að hausti, aðfanga-
bók þess var löggilt 11. sept
1847 og fræðibækur þess skráð-
ar þar. Á árunum 1908—’12,
þegar Landsbókasafnshús var
nýreist og rúmgott, .en háskól-
inn erfði hin fyrri herbergi þess
í Alþingishúsinu, ætluðu háskól-
ans menn að gera það bókasafn
■að sambandsstofnun hans með
því að afhenda því allan bóka-
kost embættismannaskólanna,
sem háskólann mynduðu. Lands-
bókasafn tók þeim tilboðum og
fékk í sína vörzlu allt presta-
skólasafnið og læknaskólasafn,
og fram til 1940 tók það við
toókum, sem læknadeild háskól-
ans eignaðist. Það hefur verið
fært í tal, að Landsbókasafn
skilaði nú háskólanum þessum
bókum öllum eða jafngildi
þeirra, og rynnu þær inn í Há-
skólabókasafnið. Landsbókavörð.
ur neitar. Ekkert veit ég, hvern-
ig dómstólamál um þetta yrði
útkljáð. En það er persónuleg
skoðun mín, að landsbókavörð-
ur hafi hér lög að mæla, sök-
um þess að háskólabókasafns-
hlutverk það, sem safn hans tók
>að sér 1911, sé a. m. k. ekki
formlega niður fallið. í>ó að
meir en 60 ára söfnun Presta-
skólans fram til 1909 hafi ekki
auðgað Háskólabókasafnið og
segja megi nærri hið sama um
hartnær jafnlanga söfnun til
læknadeildarbókasafns fram að
1940, tel ég öll söfn gömlu emb-
ættismannaskólanna til fyrir-
rennara Háskólasafnsins. Laga-
deildarsafn þess er nú mjög
gott á sumum sviðum og ekki
miklu minna að vöxtum en
samsvarandi deild Landsbóka-
safns, sem stendur á öldnum
merg. Guðfræðisafn háskólans
óx stórum við dánargjöf frá
norska prestinum Thormod-
sæter. Bókaflestu gjafir,' sem
heimspekideild hefur þegið
mestan feng úr, voru dánar-
gjafir Finns Jónssonar prófes-
sors og Arvids Johanssonar
sem var fæddur rússneskur þegn
af sænskum ættum og hafði
germönsk málvísindi að ævi-
starfi. Allar háskóladeildir hafa
þegið merkar bókagjafir, þótt ég
nefni ekki fleira. Þegar Háskóla.
bókasafnið var skapað og skírt,
haustið 1940, fékk það í hendur
safn Benedikts Þórarinssonar,
sem var einn hinn ágætasti safn-
andi íslenzkra rita á síðustu
tímum. Það var skírnargjöfin,
sem safn háskólans hlaut. Nú
eru skráð í Háskólabókasafni
47500 bindi, sem bókarnafn er
gefandi, og kver stærri en 16
blaðsáður, en 12—13 þúsund af
minni kverum, sérprentunum og
ýmsu smælki.
Húsnæði safnsins í háskólan-
um býður mikil vaxtarskilyrði
Kjallari er þar, sem lagður verð-
ur undir safnið að þessu ári og
getur rúmað allt að því eins
margar bækur og þegar eru til
í hillum þess, og meira kjallara-
rúm, sem er undir lestrarsal
safnsins; mætti fá til bóka-
geymslu síðar. Þarna er því eng-
in fyrirstaða á, að safnið megi
þrefaldast eða verða nærri eins
stórt og Landsbókasafn er nú.
Reksturskostnaður á svo stóru
háskólasérsafni er annað mál.
Auk háskólasafns þessa eru
smábókasöfn ýmissa fræðistofn-
ana orðin háskólanum mjög
tengd eða verða það óhjákvæmi-
lega innan skamms. Til stend-
ur að sameina skráningu þeirra
og miðstjórn á einum stað, sem
virðist helzt munu verða í Há-
skólabókasafni, þótt Landsbóka-
safn kæmi þar einnig til greina
samkvæmt þvi áliti, sem ég lét
áðan í ljós, að formlega gæti
Landsbókasafnið enn talizt sam-
bandsstofnun háskólans, þótt all-
ir viti, að sem stendur er ekki
samband. Um þetta miðstöðvar-
skipulag, sem varðar mjög há-
skólann og starfsl. hans, en getur
gagnað hvaða fræðimönnum sem
er, ræði ég hér ekki meir, með-
an ósamið er um framkvæmdar-
atriði, enda er háskólabókasafni
ekki séð fyrir svo miklum
starfskröftunrþ að því sé kapps-
mál að hlaupa á undan tíman-
um og taka á sig skyldurnar
fyrr en þarf. Eg skal aðeins telja
söfnin, sem koma þarna á einr)
eða annan hátt til greina. Fyrst
er það safn væntanlegrar rann-
sóknarstöðvar á Keldum. Hún
liggur undir Læknadeild og hef-
ur sem stendur allmiklar bæk-
ur geymdar í háskólasafninu.
Rannsóknarstöð Læknadeildar
við Landspítalann hefur og
ágætt safn bóka um meinafræði
og Jækningar. Þá hafa . allar
starfsdeildir Atvinnudeildarinnar
við Háskólann sitt sérsafnið
hver, og fyrirhuguð skipulags-
breyting á notkun þeirra getur
orðið afdrifarík, þegar stundir
líða Þjóðmenjasafn er verið að
reisa hjá háskólanum. Það á
talsvert af bókum. Þar verður
einnig Náttúrugripasafn Jslands
til húsa, og starfsmenn þess
munu nú þegar fá vinnuherbergi
eitt í háskólahúsinu, svo að
bókasamvinna liggur nærri.
Þekkingarsvið þeirra stofnana,
sem nú voru taldar, eru einnig
þekkingarsvið stofnana, sem fjær
standa háskólanum, og vantar
mikið á, að ég sjái út yfir þá
skipulagsþróun, sem virðist
þarna vera að hefjast. Þess skal
og minnzt, að lestrarnotkun
í Háskólabókasafni er almenn-
ingi jafnfrjáls og í Landsbóka-
safni.
Stofnanir þær; sem ég taldi,
eru eða verða flestar liðir í
lýðræðiskerfi háskólans og hafa
því aðstöðu til að ráða nokkru
um þróun Háskólabókasafnsins,
bæði eftir þeirri stjórnarleið,
sem liggur gegnum háskólaráð
til safnsins, og eftir leiðum
bókaöflunar og fjárhagsúrræða.
Sérhvér þessara stofnana getur
t. d. aflað bóka af eigin ramm-
leik með skiptum við systur-
stofnanir erlendis og öðru móti
og áskilið sér nánar tiltekinn
forgangsnotkunarrétt af þeim
orsökum. Margt hjálpast að til
Síðari grein
þess, að umgetnar stofnanir
geti með rökum hugsað sé:r
Háskólabókasafnið sem sitt s.afn
og kjósi því að setja miðstöð
bókasamvinnunnar þar. En ég
vil, eins og ég sagði í fyrra
erindinu, engu spá um framtíð
Landsbókasafns eins fyrir sig
og þess vegna ekki fortaka fyr-
ir, að stofnunum þessum verði
betur borgið með því að kormð
sé upp slíkri miðstöð þar. Það
mál mun verða rætt við lands-
bókavörð og aðra aðila á þessu
ári.
Eg hef rætt um nánustu lík-
ur fyrir starfsaukningu Háskóla-
bókasafns, ef þar verður miðstöð
smábókasafna. Það eru ekki spá-
dómar. En ég get bætt spádóm-
um við, ef einhverjir vildu
heyra. Nú er mælt, að blindur
er hver í sjálfs sök, og þetta er
það safn, sem ég vinn við. Engu
að síður trúi ég því, að ég sé
þarna dómbær. Sannfæring mín
er þessi og var ekki ný, þegar
ég. kom óvænt að safninu fyrir
tveim árum, en hefur styrkzt
síðan, einkum við kynni af er-
lendum söfnum í sumar, sem
leið. Eg 'segi: íslendingum verð-
ur um megn og því meir sem.
lengur líður að efla og starf-
rækja tvö vísindaleg söfn í
Reykjavík. Háskólinn getur ekki
lagzt niður, og á meðan getur
hann ekki séð af bókasafni sínu
í óviðkomandi hendur. Þetta er
liðum ljóst. En bókasafnið gæti
runnið inn í stærri heild, sem
væri sambandsstofnun háskólans
með fyrirkomulagi, sem yrði
fyrst samningsmál við háskólann
og síðan löggjafarmál. Svo
framarlega sem Landsbókasafn
hallar sér ekki til upphafs síns
að vera alþýðubókasafn eða
safnast til feðra sinna, er sam-
eining þess og Háskólabóka-
safnsins örlaganauðsyn beggja
safnanna. Þarna kemur ekki
máli við, hvað ég eða aðrir ein-
staklingar vilja í hjarta sínu
Einstaklingar geta tafið, flýtt.
fyrir, ráðið aðferðum og skilmál-
um, en framtíðarnauðsynin ein
ræður niðurstöðu; heimtar sam-
eining. Þetta er spádómur minn.
og ég er ekki að spá fyrir öðru
en við blasir frá dyrum Háskóla-
safns — og sameinaða safnsins,
sem ætti að eiga glæsta framtíð
fyrir.
Ekki er um að efast, að þrír
landsbókaverðir hinir síðustu
hafa hugsað þetta mál rækilega.
Fátt er of vandlega hugað. Og
fjarri er mér að stofna til kapp-
deilu um einstök framkvæmdar-
atriði málsins, meðan hjá verður
komizt. En úr því að ég hef
orðið í kvöld og veit, að lands-
bókaverði muni veitt orðjð,
hvenær sem er á sama vett-
vangi, leyfi ég mér að skora hér
með á hann að fresta ekki lengi
að kveða upp fyrir alþjóð rök-
stutt nei sitt eða já við sam-
einingarhugmyndinni.
Rökin gegn sameiningu eru
nærtæk og allmörg sem stendur
og munu nægja til að fresta
henni eitthvað. En léttvæg verða
þau að lokum, og skal ég láta
þær rökræður bíða í kvöld, en
víkja að þeirri framkvæmdarhlið
einni, sem vandráðnust er, en
það er safnstaður og húsa-
kynni.
Um það leyti sem háskólahús-
ið var reist, hreyfði Guðmundur
Finnbogason landsbókavörður
því í viðtölum og síðar á nokk-
urra manna fundi og i blaði, að
framtíðarstaður Landsbókasafns
ætti að vera á lóð háskólans við
Suðurgötu sunnan við Hring-
braut.
Þessi tillaga var vitanlega [
grundvöllur að órjúfandi sam-
b.andi háskóla og safnsins, og
hún er það enn. Þegar ég nefni
hér eða annarsstaðar sameining-
artillögu Guðmundar Finnboga-
sonar, ó ég við þessa hugmynd
hans um að byggja yfir Lands-
bókasafnið hjá háskólanum. —
Ilelzt vildi hann, að það yrði
sambygging við bakólmu há-
skólahússins og hefði framhlið
að Suðurgötu, sem þar er rétt-
ar nefnd Melavegur. í þeirri
bakálmu er nú bókasafn háskól-
ans, og með einum dyrum út i
nýbygginguna væri unnt að
sameina söfnin án þess, að
nokkur rúmmetri af húsnæði
Háskólabókasafnsins yrði bóka-
safninu ónothæfur og til annarra
þarfa tekinn. Flestir kostir erU
caeagris 5 ivi::;: -:.
á þessum stað, og hann mun
hafa nokkurt fylgi viturra
manna. Eg er engan veginn mót-
fallinn þessari aðferð og bygg-
ingarhugmynd, en ekki er þetta
eina húsbyggingarleiðin, sem
athuga þarf við sameiningu.
Nýtt hús, sem einsamalt gæti
rúmað hið sameinaða safn, verð-
ur ef til vill reist án meiri kostn-
aðar, og þá væri enginn vandi
fyrir háskólann að nota til fulls
á annan hátt það rúm; sem í
húsi hans kynni að. losna. Má
á það minna, að ekki urðu
vandræði fyrir háskólann um
1912 að nota sér til fulls bóka-
geymslur Landsbókasafns í Al-
þingishúsinu, og enginn óttast,
að hið glæsilega safnhús á
Arnarhóli yrði ekki notað vel,
til stjórnarráðsþarfa eða þvílíks
við skjalasafnsins hlið, þótt
Landsbókasafn færi þaðan.
í fyrra erindi lýsti ég því,
Framh. á 7. stðtí

KviKnwr IDIR
Nýja Bíó:
Dagbókin hennar
Universal Pictures
Leikstjóri: Charles Barton
Það er ósköp lítið varið f
þessa mynd. Hún fjallar um
unga stúlku, sem er að eðlisfari
mjög rómantísk og öll af vilja
gerð að sýna í verki, hversu
takmarkalaust hún gæti elskað,
bara ef hún fengi tækifæri til
þess. En ýmissa hluta vegna eru
karlmenn ekkert sérlega gefnir
fyrir að veita henni slik tæki-
færi og leitar hún þá huggunar
í dagbók sinni, skrifar í hana
hástemmdar lýsingar á ímynduð-
um ástarævintýrum. Margir
karlmenn eru bendlaðir við þess
ar lýsingar, og þegar dagbókin
skyndilega kemst í hendur ó-
viðkomandi fólks, ætlar allt um
koll að keyra, hneykslismál fylla
blöðin og minnstu munar að
hamingjusömustu hjónabönd
fari veg allrar veraldar. Auðvit-
að lagast þó allt að lokum.
Peggy Ryan leikur ungu stúlk-
una. Hún gerir þarna hvorki
að dansa né syngja og hefði þess
vegna ekki átt að taka að sér
hlutverkið. Jon Hall leikur einn
gífurlegan kaupsýslufork. Venju-
lega er hann fremur klæðlítill í
kvikmyndum, og má það því
heita saga til næsta bæjar, að
þarna er hann ávallt í öllum
fötum. Og hann leikur sæmilega
(sem raunar líka má heita heita
saga til næsta bæjar). Louise
Allbritton leikur konu hans bara
allvel. Og svo er þarna óþolandi
leikari, sem heitir WiHiam W.
Terry. Hann leikur góðvin ungu
stúlkunnar.
Það má hlæja að einstökum
atriðum myndarinnar, en fá eru
þau atriði. Alan Mowbray kemur
snöggvast fram þrisvar eða fjór-
um sinnum í hlutverki kvik-
myndaleikara, sem er haldinn
sjálfsánægju á háu stigi. Þá ef
gaman.
ii: !:: .Í.I'HÍ V!f ■■ J. Á.