Þjóðviljinn - 13.07.1947, Blaðsíða 3

Þjóðviljinn - 13.07.1947, Blaðsíða 3
Sunnudagur 13. júlí 1947 ÞJÓÐVILJINN 3 Bjarni M. Gíslason kynnir Giiðmund G. Hagalín í Danmörku Lesendum Alþýðublaðsins hafa undanfarna miánuði borizt margar greinar um Bjarna M. Gíslason eftir Guðmund Hagaiín, en Bjarni M. Gíslason er íslenzkur maður sem skrifar bækur á dönsku. Hefur mörgum þótt furðu sæta að Hagalín skuli leggja sig svo í líma við að hefja þennan danska höfund upp til skýjanna, en skýring- in er sú að þessir tveir Gislasynir hafa skipt með sér verkum. HagaMn skrifar hól um Bjarna á íslandi, en Bjarni skrifar hól um Haga- lín í Danmörku, og þykir toáðum gott. Siðasta afrek Hagalíns í þessari hólherferð er það, að| hann hefur skrifað grein í Alþýðublaðið, þar sem hann telur Bjarna það til verðugs hróss, að ég hafi skrifað rit- dóm um bók hans Island under Besœtté^sen og Uni- onssagen og talið hana næsta ómerkilega. Er þetta vel til fundið hjá Hagalíni, ekki sízt þar sem ég hef aldrei skrif- að neinn ritdóm um neina bók eftir Bjarna M. Gísla- son. Hitt skal ég fúslega játa að skoðanir mínar um þessa bók eru mjög sam- hljóða því sem HagaMn hef- ur eftir mér. Guðmundur HagaMn lætur mikið af landkynningarstarfi Bjarna M. GMasonar, og er það að vonum, þar sem kynn- ingin er einkum í því fólg- in að hrósa Hagalíni. En þar sem íslendingar eru næsta ófróðir um þessa landkynn- ingu, þann hluta verkaskipt- ingarinnar sem að Dönum snýr, þykir mér rétt að reyna að bæta örlítið úr því. í fyrra birti Bjarni land- kynningargrein í danska tímaritinu Bogrevyen og ber hún eins og vænta mátti heitið Guðmundur G. Haga- lín. Þvá miður er hér ekki rúm til að birta greinina í heild, þar sem Bjarni hefur ekki tarnið sér þann „stutt- orða og þróttmikla stíl“, sem hann telur aðalsmerki Haga- Mns. Þeim lesendum, sem kunna að eiga erfitt með að fylgjast með Bjarna skal á það bent að hann hefur gefið út ljóðabók sem nefnist „Ekko fra Tankens Fastland" (Bergmál frá . megimlandi hugsunarinnar). í upphafi greinarinnár seg- ir að íslenzkir höfundar hafi mjög sótt menntun sína til Danmerkur, en þó hafi nokkrir leitað til Noregs. Meðal þeirra sé Kristmann Guðmundsson, en hann standi þó mjög að bakí öðr- um Noregsfara, Guðmundi Gislasyni Hagahni, sem ein.n íslenzkra höfunda standis.t samkeppni við Hailldór Kilj- an Laxness og Gunnar Gunn- arsson. Ennfremur segir að list Hagalíns sé einkum runnin frá Olav Duun og Hans E. Kinck, svo ekki eru lélegir að henni nautarmir. Þá kemur ævisaga HagaMns á þessa leið: „Guðmundur Hagalín er fæddur árið 1898 á Lokin- hömrurn við Arnai’fjörð. For- eldrarnir seldu bæinn, þegar hann var 14 ára, og síðan fannst honum líkt og hann væri rótlaus. Hann fék'kst við eitt og annað, var sjómaður á sumrin, en sótti skóla á veturna. Hann tók gagn- fræðapróf og hélt áfram í Guðmimdur G. Ilagalín Hann skrifar hól um Bjarna M. Gíslason á íslandi. I Menntaskó-lanum, þar til j hann varð spönsku veikinni að bráð 1918. Hann náði sér þó eftir veikindin, og varð skömmu síðar ritstjóri dag- biaðsins „Fréttir", sem var eitt helzta málgagn íslend- inga í sjálfstæðisbaráttunni.“ (Þessi ritstjóratign Hagaiíns er alger nýlunda, ekki síður en hið mikla gildi blaðsins „Fréttir“ í sjálfstæðisbarátt- unni!) „Síðan hafa fjölhæfni hans og ríkulegar gáfur kom- ið í ljós á mörgum sviðum. Hann hefur verið bókavörð- ur, borgarstjóri(!), forstjóri verksmiðja, samvinnufélaga og útgerðarfyrirtækja, ■ og sem einn af miðstjórnar- mönnum sósíaldemókrata- flokksins á í'slandi hefur hann árum saman verið stoð og stytta flo'kksins í menn- mgarmálum. Árið 1937 var hann skipaður heiðursprófes- sor við háskólann í Reykja- vík.“ (Eins og öhum er kunn- ugt er háskólinn alsaklaus af þeirri rausn; Hagalín er einkaprófessor Haraldar Guðmundssonar). Þá lýsir Bjarni M. Gísla- son upphafinu á rithöfundar- ferli Guðmundar Hagalíns og heldur áfram á þessa leið: „Rithöfundarferill hans er í rauninni eins og pýramídi, sem að neðan er gerður úr litlum, þéttum steinum, en hækkar upp í strýtu stórra granítbjarga." (Traustleg bygging það!) „Og nú tekur hann til að vella þessum björgum, sem eru hið eigin- lega aðalatriði myndarinnar, á sinn stað. Árið 1933 kemur út fyrsta mikla skáldsagan hans, „Kristrún f rá (!) Hamravík“, en annar hluti hennar (hann sendi frá sér aðra bók inn í milli) kom út 1935“ (Þessi annar hluti er þvi miður ókunnur meðjöllu á íslandi, þótt ekki bed að efa frásögn hins mikla: land- kynnis). Bjarni heldur síðan áfram að lýsa bókum Hagalíns einni af annarri. Hann segist sjálfur hafa skrifað ritdóm um Kristrúnu í Hamravík og þá væntanlega 'um annað bindið líka, ennfremur um Virka daga og Sögu Eldeyjar- Hjalta, Þá segir hann að Blítt lætur veröldin sé „sér- stætt hstaverk“, sem fjalli um „dreng, kú og unga létt- lynda stúlku,“ Förunautar sé „úrvalsgott smásagnasafn11 ! og Móðir ísland „sannur skáldskapur11. Og þar með er komið að glæsilegasta afreki Hagalíns, Konunginum á Kálfskinni. „Varla höfðu blöðin skýrt frá bókinni „Móðir ísland“, i þegar ný skáldsaga eftir Hagalín, „Konungurinn á Kálfskinni“, kom í búðar- gluggana í Reykjavík. Það er risaskáldsaga, meira en 500 þéttprentaðar síður, og ef til vill sérstæðasta verk íslenzkra nútímabókmennta“ (Það er nokkuð til í þvíl). „Hún lýsir alveg sérstöku þjóðfélagi, elliheimili, þar sem gamli hákarlamaðurinn Eiríkur Athaníusson og margir aðrir séi-vitringar reyna að endurheimta glatað- ar tálvonir áður en lífið fjar- ar út. í þessari bók beitir Hagalín allri sinni laðandi kímni og síhu broshýra háði, sem hleypir innvortis ólgu í lesandann.(!) Það sem fyrst og fremst gefur bókinni gildi er þó ekki stíllinn og hinar skemmtilegu týpur, heldur sú vizka sem dylst í brosi skáldsins bak við söguna(!). Hagalín er ekki skáld, sem hleður bókum sínum undir á- kveðna stétt (!); skáldgyðja hans»starfar á langtum hreyf- anlegri hátt, og þess vegna veiit maður aldrlei hvað í vændum er, þegar hann opn- ar nýja bók eftir hann. Samt er eitthvað óumbreytanlegt í list hans, og í þessari bók birtist það sem veraldarvizka, dulin í brosi Don Quijot- es(!)“ Enn er hlaupið yfir kafla, þar sem segir að Hagalín sé Björnspn íslands! „Sem stendur eru miklar deilur um Hagalín á Is- landi(!), og kommúnistar ráðást á hann af miklu ofur- kappi.(!) Ástæðan er sú, að hann hefur risið gegn gam- alli og úreltri klíku marxist- ískra kreddumanna, sem vilja gera skáldskapinn að stjórn- málalegu einkaleyfi óháðu list (!).... Hagalíni hefur skilizt, að stjórnmálalegt mat á skáldskap setur svikið vöru merki á bókmenntirnar. (!) Auk þess stuðlar shk gagn- rýni að því að rugla og eyði- Mggja ung, ósjálfstæð skáld, þar sem það er hið órjúfan- lega lögmál Mfsins, að á með- an hið persónulega þróast frjálst með manninum, vex skaphöfnin og hugmyndaflug- ið, en þegar maður fær hug- sjónakerfi á heilann, skrepp- ur hann saman og fer að sníkja af stéttinni til þess að Bjarni M. Gíslason Hann skrifar hól um Guðmund G. Hagalín i Danmörku. öðlast þannig ef til vill tekjur um stundarsakir, verðlaun og viðgang, svo sem 'það getur fengizt með húrra- og bravó- hrópum flokksbróðurins!“ (Það mun vera þetta sem kallast „Ekko fra Tankens Fastland"). „Að nokkru leyti er það hið mikla skáld Halldór Lax- ness, sem hefur gert það að verkum að ýmsir litlir rit- vélapots-heildsalar hafa beygt sig í aulalegri undir- gefni fyrir stéttinni (!), þar sem þeir hafa haldið að Lax- ness væri sv'ona vinsælt skáld, af því að hann er kommúnisti. Eftirætur hans háfa aldrei tekið eftir því, að hann hefur í skáldsögum sín- um að miklu leyti losað sig við heimspeki öreigans og hefur í stað hins þjóðfélags- lega og pólitíska fyrst og fremst áhuga á mannssálinni og samskiptum hennar við veruleikann.C!) Það er þetta sem gerir hann að skáldi, og það er þetta, en ekki komm- únistaþvaður hans, sem skap- ar honum samhug margra annarra en flokksbræðra hans(!). „Guðmundur Iiagalín telst einnig — eins og fyrr er get- ið — til þess tímabils, þegar verkamannavandamálið fór að láta á sér bera í öllum stéttum þjóðfélagsins(!), og þar sem hann er sjálfur sósí- aldemókrati skyldi maður ætla, að hann freistaðist til að gera skáldsögur sínar að móljr í þjóðfélagslegra og fjánhagslegra skoðana. En hann er of mikið skáld til þess.(!) Að jBrennumönnum' undanskildum brýzt mynd lífsins (ileturbreyting Bjarna M. Gíslasonar) ávah gegnum mýnd tímans í list hans. Meira að segja í jafn tíma- bundinni bók og „Móðir ís- land“ rekst maður á eitthvað, sem bendir til undirstöðuatr- iða mannlifsins. Aðalpersón- an, Guðrún Gísladóttir, er í- mynd þeirrar innri reisingar, sem á áð béra — ekki aðeins ísland — heldur okkur öll burt frá niðurrifsöflum styrjaldarinríar(!)“ (En í- mynd hvers er kötturinn?) „Hún er ekki notuð sem fyr- irmynd eða hið andstæða, heldur blátt áfram sem manneskja, sem bendir á á- byrgð okkar í því lífi, sem við verðum að lifá, ög. þeirri tilveru, sem við verðum að þola(!). „Auðvitað er hægt að benda á ýmsar veilur í bck- um Hagahns. Til dæmis finnst mér hann of oft högg-va sundur orðin með þankastrikumf!), þegar hann reynir að ná hljómáhrifum talmólsins. Ennfremur eru sarntöl persónanna stundum of langdregin. Annars er Hagalín öðrum fremur lista- maður sem hefur tök á að láta lesandann gruna að það sé eitthvað hinum megin við púnktinn(!). Stíll hans er stuttorður og þróttmikill eins og í íslendingasögum.C.) Setningarnar geta orðið svo samanþjappaðar og heil- steyptar, að skáldsagan leysr ist í rauninni upp og verði að leikriti. Hann þreytir aldrei lesandann með löngum rökræðum, og hafnar. hverj- um votti af illkvittinni smó- munasemi fyrir hljóðláta kímni, sem vætlar fram milli lmanna.“ (Mikið af glæsileik Hagalíns felst þannig „milli línanna11, „hinum megin við punktinn“ og „bak við sög- una“). „Margar af bókum Haga- l'íns hafa verið þýddar á mál ýmissa stórþjóða, en í Dan- mörku er hann ókunnur mað- ur.“ (Eftir því sem bezt er vitað var þýdd eftir hann ein smásaga á hollenzku fyrir tuttugu ái’um). „En vonandi verður þess ekki langt að ibíða að hafizt verði handa um að þýða bækur hans á dönsfcu. Hann er maður sem vert er að kynnast. Einn þeirra, sem lemur hliðið með kylfu til þess að krefjast virðingar fyrir persónulegu lífi mannanna.(!)“ Þannig lýkur þessari land- kynningargrein Bjarna M. Gíslasonar. Hún er líkleg til að vekja nökkra furðu á ís- landi. Og eflaust yrðu Danir ekki síður hissa, ef greinar Hagalíns um Bjarna væru þýddar á dönsku. M. K.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.