Þjóðviljinn - 14.08.1947, Blaðsíða 3

Fimmtudagur 14. ágúst 1947.
ÞJÓÐVILJINN
3
Þegar við sem runnið liöf-
um langleið æviskeiðsins og
komnir erum á efri ár, stöldrum
við á hinum ýmsu sjónarhólum
og lítum um öxl, þá mun það
oftast vera atvikaspursmál eða
tilviljun hvar auga hugans nem
ur staðar. Það er sagt og mun
rétt vera að þangað leitar aug-
að sem eitthvað er að sjá, eitt-
hvað sem ber af því hversdags-
lega éða gnæfir yfir það ai-
genga.
Af sjónarhólnum mínum í dag
er þao hið gamla og mörgum
kæra höfuðból Hraun í Grinda
vík í Gullbringusýslu sem aug-
að staðnæmist á. En orsök þess
er sú að þennan mánaðardag
fyrir eitthundrað árum er hann
fæddur maðurinn sem iengst
dvaldi þar þeirra karlmanna
sem ég hef þekkt.
Hraun er merkilegur staður,
stórbýli á sinnar sýslu mæli-
kvarða, dálítið afskekkt, sést
naumast frá öðrum bæjum þó
skammt sé á milli, stendur lágt,
aðeins fá fet yfir sjávarmál, þar
er gróðursnautt land þegar út-
fyrir túnið kemur eins og víðast
á Suðurnesjum. Þó er þetta feg
ursti staður Gullbringusýslu, en
sú fegurð liggur fyrst og fremst
í þeirri stórfenglegu umgerð
sem náttúran hefur lagt svo
rausnarlega tii efnið í og smíð-
að svo dásamlega úr gömlu gos-
hrauni, himingnæfandi háfjöli-
um og dimmbláu hafi, oftast
skreyttu hvítfölduðum hol-
skeflum sem aldrei þreytast í
áflogunum við nesin og tang-
ana.
75 ára gamalt ástar-
ævintýri
Það segir sig sjálft að stað-
ur sem Hraun í Grindavík á
mikla sögu, sögu sem fyllt gæti
margar bækur ef hún væri
skráð, þó ekki væri á lang-
dregnu skáldamáli. Á stað eins
og Hrauni, þar sem dvöldu 30—
40 manns að minnsta kosti á
vetrarvertíðum, fólk á öllum
aldri, karlar og konur, gerizt
vitanlega mikill fjöldi ævintýra
sem vert væri að bjarga frá
gleymsku. En ég hugsa nú ekki
hærra en það að minnast í fá-
um orðum og mjög lauslega á
eitt ástar-ævintýri sem gerðist
á Hrauni fyrir nálægt 75 árum.
Þá býr þar gamall búhöldur
og bændaliöfðingi, Jón Jónsson
hreppstjóri og dannebrogsmað-
ur, sem þar hafði þá búið um
langan aldur við hina mestu
rausn og talinn maður ríkur.
Jóni er þannig lýst að nokkuð
væri hann einrænn í háttum,
kallaður sérvitur, en að ýmsu
leyti afburða gáfum gæddur og
svo fundvís á föngin í skauti
Ægis að um hann mynduðust
hinar furðulegustu kynjasögur.
En hvað sem sannleiksgildi
þeirra sagna líður, þær verða
ekki raktar hér, þá er svo mik-
ið víst að Jón á Hrauni bar af
samtímamönnum sínum í
Grindavík um sjósókn og afla-
sæld.
Jón var tvíkvæntur, með fyrri
konu sinni átti hann engin börn,
en með þeirri síðari, Guðbjörgu
I MAGNU
Gísladóttur ættaðri undan Eyja
fjöllum, sem hann sextugur gift
ist þrítugri, átti- hann 2 dætur
er til fullorðinsára komust, Sig-
ríði og Guðbjörgu, en aðeins
önnur þeirra, Sigríður kemur
hér við sögu.
Um þær mundir er Jóivdanne
brogsmaður á Hrauni kvæntist
síðari konu sinni Guðbjörgu,
fæddist á Járngerðarstöðum í
Grindavík piltur er lilaut nafnið
Hafliði, foreldrar hans vóru
hjónin Margrét og Magnús er
þá bjuggu þar. Hafliði ólst upp
hjá foreldrum sínum á Járn-
gerðarstöðum. Strax í bernsku
hneigðist hugur Hafliða að
sjónum, og þótti hann þegar á
ungum aldri liðtækur háseti í
erfiðu skiprúmi.
Rúmlega tvítugur að aldri réð
ist Hafliði vinnumaður til Jóns
bónda á Hrauni, en þá er lieima
sætan Sigríður gjafvaxta og
tvímælalaust einn álitlegasti
kvenkostur á Suðurnésjum: Hug
ir þeirra Sigríðar og Hafliða
hneigðust brátt saman. en það
fannst vandamönnum damie-
brogsmannsdótturinnar allmiki!
fjarstæða að hún færi að eiga
blásnauðan vinnupiitinn og
lögðu ýmsar hindranir á leið
þeirra. En Sigríður var á al!t
annarri skoðun, hún þverbraut
allar hefðbundnar erfðavenjur í
þessum efnum og gekk í hjóna-
band með Hafliða sínura hvað
sem hver sagði.
Þegar athugað er hve lítill
var réttur og takmarkað frelsi
kvenna hér á landi fyrir þremur
aldarfjórðungum, verður það
ljóst að þetta átak Sigríðar var
meira en venjuleg kona var fær
um að gera.
Blóðnætur eru hverjum bráð-
astar, var eitt sinn mælt og svo
reyndist hér um tengdafólk Haf
liða. Furðulega fljótt náði hann
fullum sáttum við það allt og
vann fyllsta traust þess, og
reyndist dugnaður hans og
manndómur með mörgum ágæt
um- hæfileikum þar áhrifarikt
læknislyf.
Þegar hér er komið sögu var
Jón bóndi svo ellimóður orðinn
að hinn ungi tengdasonur varð
að taka við bústjórn og for-
mennsku og þótti það í mikið
ráðizt af svo ungum manni að
setjast í sæti slíks mikilmennis
sem Jón var, en aldrei hef 'ég
heyrt annars getið en að Hafliði
hafi skipað þennan sess með
sóma og er það full sönnun þess
að hann var enginn miðlungs-
maður.
Hafliði á Hrauni, eins og hann
var venjulega nefndur, var í
meðallagi að vexti, fríður sínum,
ennið hátt, kinnarnar rjóðar,
augun dökkblágrá, vel sett,
lýstu góðlátlegu glaðlyndi og
spilandi fjöri, enda var honum
svo létt um allar hreyfingar að
lengst ævinnar færði hann sig
naumast úr einum stað i annan
öðruvísi en hlaupandi. Þrátt fyr
béudi á Mrtmmi í Grindarík
Aldarminning
ir glaðlvndið og léttleikann var
hann þó þéttur fyrir og hélt
hlut sínum er hann átti áleitni
eða andstöðu að mæta.
Þá skemmtun eina veitti Haf-
liði sér, aðra en lestur bóka og
blaða að hann greip stundum í
spil með piltum sínum á vetrum
í landl. og var þá sem ávait
hrókur alls fagnaðar, en ástríða
varð lionum spilamennskan
Hafliði Magnússon.
aldrei eins og dæmi voru til um
suma menn.
Tóbaks neytti Hafliði ekki, en
vín mun hann aðeins hafa bragð
að í hópi beztu vina en aldrei
svo mikið að á honum sæi.
„Fast þeir sóttu sjóiífti“
Það hef ég engan heyrt efast
um að Hafliði á Hrauni hafi bor
ið manna hæst merki aflamanna
og sægarpa í Grindavík á síð-
ari tugum síðustu aldar og það
allt fram yfir síðustu aldamót..
Hafði Grindavík þó mannvali
góðu á að skipa á þeim árum til
sjósóknar og hefur það eflaust
ennþá, mér er það ekki eins
kunnugt í seinni tíð. í þeim
sannmælum góðskáldsins um
Suðurnesjamenn: „fast þeir
sóttu sjóinn“ hafa Grindviking-
ar ávalt átt sinn ríflega bróður
part. Það eitt heyrði ég fundið
að formennsku Hafliða á Hrauni
að sumum hásetum fannst hann
stundum um of þaulsætinn á
sjónum, en trausts og virðing-
ar naut hann alla sína löngu
formennskuævi og aldrei skjátl-
aðist honum stjórnin þó fast
væri sótt og öldur Grindavíkur
oft háreistar.
Full 45 ár var Hafliði for-
maður á Hrauni en á miðri fer-
tugustu og sjöttu vetrarvertíð-
inni kenndi hann nokkurrar van
heilsu, lét hann þá af for-
mennsku en við henni tók Gísli
sonur hans.
Óþarft er að taka það fram
að skólamenntunar naut Hafliði
vitanlega ekki, fremur en ai-
mennt gerðist á þessum árum,
en hann var fús á að afla sér
fróðleiks, bókhneigður, las mik
ið og naut þess vel því hann var
gæddur óvenjulega traustu
minni.
I minningum mínum um það.
fólk er ég hef kynnzt verða þau
Hraunshjón, Sigríður og Hafliðj
ávalt mcðal hinna. merkusf.u
manna, en samlíf þe.irra hjóna'
verður þó ávalt skemmtilegast.i
og fegursti þátturinn úr þeirra
löngu og gæfuríku ævi.
Sigríður réri með bónda
sínum
Aldrei munu konur hafa stund
•
ið sjóróðra í Grindavík svo telj
mdi sé n.ema Sigríður á Hrauni,
íún reri með rnanni sínum á
umrin nokkuð fram eftir æv-
nni, en sjóinn sótti Hafliði
ívern dag árið um kring þegar
/eður leyfði. Fiskiróðrar Sigríð-
ir var mér sagt að hefðu endað
! þann hátt að einn dag er verið
7ar á sjónum með handfæri, þá
com stór hvalur upp á yfirborð
jávarins rétt við síðu bátsins,
n þá var þannig ástatt um Sig-
íði að hún var komin langt á
leið meðgöngutíma eins barns
síns. Þetta varð hennar síðasti
róður. Ekki mun Sigríður hafa
verið margorð um þennan at-
burð, hún var ekki æðrugjörn.
Ungur að árum naut ég þeirr
ar ánægju að hafa náin kynni
af þessum ágætu hjónum, Sig-
ríði og Hafliða. Sá kærleikur,
virðing og traust er þau báru
hvort til annars, öll sín mörgu
sambúðarár og sem aldrei féll
á nokkur skuggi, eru eitt hið
fullkomnasta sinnar tegundar
sem ég hef kynnzt hjá hjónum.
Aldrei gerði Sigríður á
#
Hrauni eldhúsverkin að aðal-
starfi sínu. Ekki var hún heldur
mjög fast bundin við umönnun
barna sinna á meðan þau voru
ung, um þau annaðist að miklu
leyti Guðbjörg móðir hennar á-
samt annarri góðri konu, Hall-
dóru að nafni, er eins og fleiri
vinnuhjú dvaldi lengi á Hrauni
og lézt þar í elli. En synd væri
að segja það að verkaskiptingin
á Hraunsheimilinu væri á þenn
an veg af því að Sigríði hafi
skort ástúð eða umhyggju börn-
um sínum til handa.
Sigríður var kona í stærra
lagði á líkamsvöxt, þrekmikil,
góðl. og staðfesta voru hennar
sterkustu einkenni. Svo virðist
sem henni léti betur útivinna en
innisetur, og af því að hún var
mikill dýravinur leiddi það eins
og af sjálfu sér að skepnuhirð-
ing varð hennar aðalstarf megin
hluta ársins. Enda hefur það
lengi verið venja á Suðurlandi,
að þar sem bæði var sóttur sjór
og stundaður landbúnaður þá
önnuðust konur fénaðarhirðingu
á meðan karlar unnu sjávarverk
in. En segin saga var það að
þegar Hafliði hafi lokið sjávar
verkum, og þegar landlegur
voru, gekk hann 'að hirðinga-
verkunum með Sigríði, en að
þeim loknum og þegar í bæinn
var komíð, tók Sigríður rokkinn
sinn eða prjóna eða aðra handa
vinnu, en Hafliði bókina og las
upphátt fyrir bæði og aðra þá
er vildu hlýða. Af framansögðu
er það ljóst að þegar Hafliði
var ekki á sjónum voru þesa
varla dæmi að þau hjónin sæust
öðruvísi en bæði á einum og
sama staðnum.
Aldrei bjuggu þa,u Sign'ður og
Hafliði nema á hálfu Hrauni,
þar var alltaf tvíbýli frá því 6g
man fyrst eftir og er þa-ð enn-
þá. Lengst af var heimili þeirra
stórt, um og yfir 20 manns að
minnstakosti á vetrarvertíðuro.
Það var skemmtilegt að heir.i
sækja Hrauns-hjónin og eiga
samræður með þeim; konan va:
eigi síður en bóndinn góðum vits
munum gædd, minnug og fróð, í •
þeim efnum sem öðrum studdu
þau hvort annað, enda áttu þau.
ávalt gnægðir umræðuefna til
skemmtunar, fróðleiks og upp-
byggingar.
Bezta lýsingu og saimasta
mynd af Hafliða finnst mér vera
að finna í tveimur formannavís
um sem ortar voru um hann.
skömmu fyrir síðustu aldamót
af hagyrðing einum er í Grinda
vík dvaldi á þeim árum. Að
vísu orti sá maður um alla þá-
verandi formenn Grindavíkur,
en vísurnar um Hafliða eru þess
ar:
Sínum knör af kappsemi,
korða börinn heppnasti
( Hrauns úr vör hann Hafiiði
halda gjörir með liði.
Aflamaður mesti þar,
menntir hraður ástundar.
Innist glaður alstaðar
að sér laðar þjóðirnar.
Sigríður og Hafliði eignuðust.
7 börn sem náðu fullorðins-
*
aldri, 3 syni og fjórar dætur,
eitt barn misstu þau ungt. Bör:i
in sem upp komust voru þessi,
talin eftir aldursröð ofan frá,
synirnir sér og svo dæturnar.
Synir: Jón, Gísli og Magnús.
Dætur. Þóra, Engilbertína,
Margrét og Kristín. Af þessur.i
7 systkinum eru nú aðeins 4
á lífi: Gísli og Magnús, bændur
á ættaróðali sínu, Hrauni. Mar-
grét húsfreyja á Stærribæ,
Grímsnesi Árness. og Kristí::.,
gift kona, býr á Barónsstíg 24
í Reykjavík.
Það má með sanni segja ur.a
Sigríði og Hafliða að þau höfc .i
barnalán í bezta lagi. Ráðvand-
ara sómafólki hef ég ek> i
kynnzt.
Nú þegar við minnumsí ald-
ar afmælis Hafliða á Hrauni,
veit ég að við öll sem höfðum
kynni af honum í lifanda lííi
sendum honum og Sigríði hug-
heilar þakklætiskveðjur í gegn-
um tjaldið ógagnsæja og hlökk
um til samfunctenna við þau á
ókunna landinu.
Mætti landi voru auðnast að
fóstra mörg hjón þeim Iík.
Reykjavik, 14. ágúst 1947.
Elías Guðmundsson.