Þjóðviljinn - 20.09.1947, Blaðsíða 5

Laugardagur 20. sept. 1947
ÞJOÐVlLJINN
51
VERÐUR
9 ®
Eitt af nýsköpunaráfor.m-
um fyrrverandi ríkisstjórnar
var bygging lýsisherzluverk-
smiðju. Nefnd sú er starfaði
að undirbúningi og fram-
kvæmd 'þessa máls hafði
mælt með að slík verksmiðja
yrði byggð á Siglufirði og at-
vinnumálaráðuneytið sam-
þykkt þá ákvörðun. Keypt
var byggingarlóð undir verk-
smiðjuna á Siglufirði. Fest
voru kaup á verulegum hluta
véla þeirra er þarf fyrir verk-
smiðjuna og einnig keypt
nokkuð af nauðsynlegum
rannsóknartækjum vegna fyr-
irhugaðrar rannsóknarstofu í
sambandi við verksmiðjuna.
ast mátti við. Féð lá nefnilega
ekki laust fyrir og lántöku-
heimildin var aldrei notuð
þrátt fyrir það, að samkomu-
lag hafði verið um málið inn-
an ríkisstjórnarinnar, a. m. k.
fyrir kosningar. — Pétur
Magnússon fjármálaráðherra
ihindraði að nauðsynlegt fé
fengist til byggingar verk-
smiðjunnar, enda þótt Ólafur
Thors forsætisráðherra og
flokksbróðir hans væri því
meðmæltur að fara út í þess-
ar framkvæmdir, og hefði
samþykkt þær í ríkisstjórn-
inni.
Pétur Magnússon lét þess
raunar getið að hann hefði
þegar hún væri komin upp
skal ósagt látið. Verið getur
að þeir kjósi heldur að ei'ga
við okkur vinsamleg við-
skipti, því Unilever er ekki
einvaldur í Evrópu lengur.
Og ekki er hægt að ógna
okkur með því að hindra að
við fáum hráefni því hráefn-
ið framleiðum við sjálfir.
Það er óþolandi fyrir okkur
Islendinga að hanga áfram í
nýlenduafstöðu með fram-.
leiðslu okkar, því það er seg-
in saga að þeir, sem. fram-
leiða eingöngu hráefni fá
minnst fyrir sína vinnu.
Bygging' lýsisherzluverk-
smiðju hér á landi er stór-
Þannig var málum komið í
aðalatriðum er núverandi
ríkisstjórn tók við völdum í
byrjun febrúar 1947.
Síðan hefur ekkert miðað
fram á við, nema að greidd
hefur verið umsamin upp-
hæð upp í pantaðar vélar, en
hjá því var eigi hægt að
komast þar sem ríkissjóður
var ábyrgur.
Nú fyrir nokkru hefur
sjávarútvegs- og fjármálaráð-
herra, Jóhann Þ. Jósefsson
iengið mál þetta í héndur
stjórnar Síldarverksmiðja rík-
isins og má gera ráð fyrir að
þar með sé það úr sögunni
fyrst um sinn ásamt öðrum
góðum framfaramálum, sem
þessi ríkisstjórn hefur fley.gt
í þá sömu ruslakistu.
Raunar hafði Jóhann Þ. áð-
ur sýnt, sem formaður Ný-
byggingarráðs að hann var
málinu hlynntur og meira að
segja látið þau orð falla, að
hann mundi ekki stöðva bygg
ingu þessarar verksmiðju
nema mjög til neyddur
Kannski hefur hann nú skipt
um skoðun, eða kannski hef-
ur hann verið til neyddur.
Fyrir atbeina fyrrverandi
aívinnumálaráðherra. Áka
Jakobssonar, var undirbún-
ingur þessa máls hafinn á ár
inu 1945. Vorið 1946 skipaði
hann nefnd er skyldi sjá um
byggingu verksmiðjunnar og
tók nefndin til starfa í júlí
1946. Gefin voru út bráða
birgðalög í júní 1946, sem
heimiiuðu ríkisstjórninni að
taka lán að upphæð 7 millj.
króna til þessara fram-
kvæmda. Þau lög voru síðan
staðfest af alþingi í septem-
ber, sama ár.
Það kom brátt í ljós að
störf bygginganefndarinaar
voru ekki eing auðsótt og bú-
Eftir
eftmrerhfrœðing
haft áhuga fyrir þessu máli
fyrir 20 árum, en engir pen-
ingar til núna, því miður,
ekki hægt að fá lán. Auk
þess væri hér aðeins um heim
ildarlög að ræða og sér væri
ekki kunnugt um að ríkis-
stjórnin hefði tekið neina á-
kvörðun um að framkvæma
þau.
Þetta var í september 1946.
Hefðu sósíalistar í fyrrver-
andi ríkisstjórn haft aðstöðu
til að fylgja þessu máli eftir
hefði verksmiðjan verið kom-
in upp haustið 1948. — Á-
stæðan til þess að svo verður
ekki er tregða íslenzkra
stjórnarvalda, sérstaklega
þeirra, sem f jármálavöldin
höfðu og hafa. Það er þó
hart, að jafnframt því, sem
ríkisstjórnin stynur undan
gjaldeyrisskorti skuli fyrir-
tækin, sem skapa aukinn
gjaldeyri vera hindruð.
Ef til vill veldur hræðsla
þeirra við brezka feitmetis-
hringinn Unilever, því það
er ljóst að svo gæti farið að
við yrðum að treysta ein-
göngu á Austur-Evrópu sem
markað fyrir herta feiti.
Markaður er einnig nægur í
löndum eins og Tékkóslóvak-
íu, Póllandi, Finnlandi og
Rússlandi. Það skal þó sagt
að hingað til hefur þessi auð-
hringur ekki gert neitt til að
hindra okkur í að byggja
herzluverksmiðju. — Þar er
eingöngu innlendu afturhaldi
um að kenna. Hvort Unilever
gerði tilraunir til að ná völd-
um yfir slíkri verksmiðju,|
merkt framfaramál. Þar er
ekki eingöngu um að ræða
að framleiða herta feiti sem
hráefni í smjörlíki og bökun-
arfeiti, heldur eru- möguleik-
ar á miklu fjölbreyttari fram
leiðslu. iMeð byggingu slíkr-
ar verksmiðju væri lagður
grundvöllur að fjölþættum
nýjum iðnaði til vinnslu úr
íslenzku síldarlýsi og hval-
lýsi. Hert feiti er ennþá hrá-
efni eða millistig milli hrá-
efnis og fullunninnar vöru.
Það ber því að stefna að enn
frekari vinnslu úr iýsinu
þannig að við framleiddum
sjálfir smörlíki, bökunar- og
steikarfeiti, sápur og þvotta-
duft o. s. frv. til útflutnings;
Margar fleiri tegundir fram-
leiðslu gæti verið um að
ræða, t. d. má nefna að Ame-
ríkumenn gera nú mikið að
því að framleiða úr sjódýra-
feiti svokallaðar ,,neo-fats“
með því að eima feitisýrurnar
og aðgreina þær þannig í
mismunandi hópa, sem síðan
eru notaðir í ýmsum iðnaði,
eftir því, hver samsetning
þeirra er. T. d. má þannig
fá hæfilegt hráefni bæði í
máfningarolíur og sápur.
Hertar feitisýrur eru notaðar
í gúmmíframleiðslu, fitu-
alkohól í ýmiskonar þvotta-
efni o. s. frv.
Nú á stríðsárunum hafa
Norðmenn byrjað á að nota
„polímeríserað“ síldarlýsi í
stað olívu-olíu við niðursuðu
á síld og brisling í dósir og
gefet mæta vel. Þessi fram-
leiðsla á heima í sambandi
ILISSABON
eftir éeff
Þessa stundina sit ég hugsi
á bekk undir skuggsælum lauf-
göngum á Avenida da Libertad.
1 gær gekk ég í stokkhólmsku
haustkyljunni og skalf. Nú hef
ég farið úr frakkanum og skipt
á cheviotsfötunum ’ og þunnri
léreftsskyrtu og sumarbuxum.
Allt er þetta hóflaust og þó
þægilegt tímaskekkjufyrir-
bæði. Flygildið hefur á einu
dægri fært rás tíma míns aftur
á bak, og gefið mér enn á ný
hitasæl sumarkvöld árið 1946.
Eg er mjög einmana, mjög
framandi. Andspænis mér ólgar
götulífið, þrengist gegnum
augu og eyi'u; lítill tötradreng-
ur í hriktandi kerru aftan í
hraðbrokkandi gráurn asna,
tveir gamlir menn í togi brúns
asna öldnum á svip, öskrandi
þvaga af bílum, berfættir blaða
drengir hlaupa fram og aftur
með blaðabúntin sín, hinar há-
róma falsettur þeirra stíga og
hljóðna í hinum taugaæsandi
þúsundfalda klið götunnar, og
andlit þeirra eru háalvarleg,
eins og þeir væru að selja ríkis-
leyndarmál en ekki skamma
fréttablöð. En ungi maðurinn
við hóteldyrnar selur bæði meyj
ar og málgögn; oft og einatt
réttir hann lítinn miða að
manni meo nafni og heimilis-
fangi ungfrúar. Þetta og hitt.
Eg varð blátt áfram dálítið
vandræðalégur þegar hann full
vissaði: „Þér skuluð fá mynd-
arstúlku", og brosti undirfurðu
lega. Skóburstarar með þunga
kassa í ól um öxlina hlykkja
sig á hné við fætur manns.
Gulir sporvagnar með mann-
dyngju eins og sæi í mauraþúfu
hangandi aftaní skrölta fram
hjá. Og á gangstéttunum renn-
ur manngr'úinn í linnulausum
straum, skítugir betlaradreng-
ir útmynntir og striðhærðir,
glaðværðir hlutamiðasalar,
skrautklæddar dömur með þunn
an stríðsfarða, • gljástroknir
herrar og fyrst og fremst kon-
ur með allt frá þvottapokum og
grænkáls- og fiskkörfum á
höfðinu. Það er blátt áfram ó-
trúlegt hversu tígurlega og
þokkasælt hinar suðrænu kon-
ur bera hina fáránlegustu hluti
á höfði sér. Þær koma í móti
manni með tígulegu fasi eins
við herzluverksmiðju og þarf
mjög lítið af vélum til þess
aukalega. Ýmislegt fleira
mætti telja, en af þessu er
ljóst að um mjög fjölbreytta
framleiðslu gæti verið að
ræða. Við þurfum að byrja
strax og fylgjast með í binni
öru þróun í feitiiðnaðinum
og einnig verður að gera ráð
fyrir eigin rannsóknarstarf-
sem í sambandi við þennan
iðnað, svo að við getum sí-
fellt bætt framleiðsluvörurn-
ar og fundið nýjar leiðir, sem
aðeins fást með eigin tilraun-
um og reynslu.
og hispursmeyjar, beinar í baki
og réttar í hálsi, -méðan þær
jafnvega viðarkumbl eða tröll-
stóra troðfulla körfu á hvirfl-
inum án þess nokkru sinni að
grípa hendi til byrðarinnar.
Milli höfuðs og byrðar hafa
þær þófa, litla kringlu vel þóf-
aða, hún er kölluð „sagra.“
(Kom það negra í Dakar í koll
er bar saumavél á höfðinu en
það er önnur saga).
Það er mjög sérkennilegt að
steypast svo að segja kollhnýs
inn í gerókunnugt umhverfi, í
spánýjan heim, sem maður hef
ur kannski lesið um eitthverju
sinni en rétt grunuð fyrir hálf-
um mánuði að maður myndi
bregða sér til. Hamingjan góða.
Það hefðu þurft að vera fjórt-
án mánuðir, ég hefði þurft að
afla mér þekkingar á portu-
gölsku. Eg hefði þurft að fá
nasasjón af portpgalskri sögu.
Eg hefði þurft, -— þurft
.... Æjá. Það er allt jafnfrá-
leitt á fjórtán dögum, og hér
sit ég á bekk í Lissabon með
rétta og slétta skólalandafræði
þekkingu, og þúsundir torráð-
inna manna stika fram hjá mér
og hvorutveggja mig og þá úti-
lokar vanþekking frá samskipt-
um.
Rökkrið kemur, dillandi fugla
söngur berst úr laufskrúðinu
yfir bekknum og blandast götu
kliðnum. Vissulega er þetta ynd
islegt sumarkvöld — og það er
yndislegum sumarmorgni að
mæta daginn eftir, þegar ég
stíg út á avenidan (strætið),
sem er laugað í brennandi sól-
skini. Það liggur flæði af sól og
ljósi hvarvetna um styttur og
húsahliðar. Þetta er aðdáanlega
fögur borg. Um það bil er ég
er staddur á götuhorni og sé
hvernig húsafylkingarnar tildra
sér upp hundruð metra háar
hæðir þrep af þrepi, og bygg-
ingarnar hafa næstum allar
sitt sérstaka svipmót. Hér verð
ur vissulega einskis samhæfis
vart, glæsilegar kirkjur gnæfa
upp úr þyrpingum af misháum
íbúðarhúsum, skyndilega blas-
ir kölkuð mjög hvítglansandi
bygging við manni og næsta
augnablik verður manni svip-
sýnt um þröngbýla grennd með
gömlum niðurníddum húsum.
Sólin bakar Cais Sodré fiski-
höfnina. Þaðan leggur megnan
óþef langleiðis, er brátt verður
svo hlutlægur að maður ætti að
geta sneitt hann með hníf.
Kyndug blanda af rottum, fisk-
úrgangi, og grænmeti, dýra-
taði og svitadaun manna. Yfir
því öllu saman grúfir kliður af
háværum uppvægum röddum,
af hlátrum og sköllum. Á velli
einum innan járngrindna flykkj
ast konur á öllum aldri, gildar
og grannar, glæsitróður og
kerlingaskuplur allar hafa þær
canastras — stórar flatar fisk-
körfur meðferðis og gegnum
Framhald á 7. síðu, ,