Þjóðviljinn - 12.10.1947, Blaðsíða 5

Sunnudagur 12. október-1947.
WOÐVlLJINN
Auders Tycho:
CHARLIE CHAPLIN
Chaplin í sínu góðkunna gerfi
Milljónir manna vita ekki
hver Rankin öldungadeildar-
þingmaður er og það eru ekki
allir, sem þekkja Truman. En
það væri örðugt að finna
nokkurn stað á hnettinum,
þar sem Charlie Chaplin er
ekki dáður-
Rankin öldungadeildarmað-
ur er einn af hinum aftur-
haldssömu stjórnmálamönn-
um Bandaríkjanna. Hann hef
ur að dæmi Göbbels gengið
upp í baráttunni „við komm
únistana". Og eftir áliti hansí
er hver sá maður kommúnistil
sem hefur við eitthvert tæki-
færi lýst sig fylgjandi frelsi
og framförum. í aug'um allra
lýðræðissinna í heiminum
hefur Chaplin enn aukizt
hróður við það að hr. Rankin
hefur horn í síðu hans.
Þessi maður, sem afturhald
ið getur ekki þolað, fæddist
fyrir 58 árum. Æsku sinni
eyddi Charles Spencer Qhap-
lin í fátækrahverfum Lund-
úna. Hann á ekki langt að
sækja ást sína á leiklistinni,
því að báðir foreldrar hans
unnu við leikstörf. Þau voru
ekki hálaunaðar leikstjörn-
ur, heldur tilheyrðu þau
þeim aragrúa af illa launuð-
um leikurum, sem lítið eða
ekkert er skrifað um-
I ár getur Chaplin haldið
hátíðlegt 50 ára afmæli sitt
sem leikari. Þegar hann var
átta ára að aldri vildi það til
að móðir hans varð veik. Fað
ir hans áleit ástaeðulaust að
missa af launum hennar, það
var farið með Charlie til leik
hússins og þar var hann mál-
aður og klæddur í gervi móð-
urinnar. Meðal annars átti
hann að syngja kvæði. Þegar
hann hafði lokið við fyrstu
vísurnar var farið áð fleygja
í hann einhverjum hörðum
hlutum. Drengurinn varð ör-
vilnaður, en hélt áfram að
syngja, og það kom í ljós, að
þessir óþægilegu, hörðu hlut-
ir voru peningar, sem áhorf-
endur köstuðu til hans í
hrifningu sinni.
Faðir hans dó meðan hann
var drengur. Móðir hans varð
veik, og Charlie og Sidney,
bróðir hans, voru sendir á
fátækraheimili. Allt frá barn
æsku urðu þeir sjálfir að
vinna fyrir mat sinum- Sid-
ney varð sjómaður og Charlie
fór að vinna í prentsmiðju,
en æðsta ósk hans var að
kornast að einhverju leikhúsi.
Þegar öll sund virtust lokuð
og hann var að því kominn
að fylgja dæmi bróður síns
og gerast sjómaður, gafst
honum tækifæri.. Það var
leikstjórinn Gilette, sem upp
götvaði þennan unga, áhuga-
sarna mann og kom honum að
sem þjóni í leikritinu „Sher-
lock Holmes“. Það gekk vel
og þennan hálfvaxna leikara
dreymdi um að Gilette tæki
hann með í væntanlega leik-
för til Bandaríkjanna. Sú von
brást. Leikflokkurinn fór af
stað án Chaplins, og í þess
stað varð hann að stunda
verksmiðjuvinnu um tíma.
Samt þreyttist hann ekki
á að reyna fyrir sér, og brátt
komst hann aftur að hjá
ferðaleikflokki. Með þessum
flokki ferðaðist hann um allt
England og kom til Ameríku
1910-
Hann hafði með tímanum
orðið að slyngum gamanleik-
ara og var einhver bezta aug
lýsingin fyrir flokkinn. Leit-
armenn Hollywoodbórgar
komu auga á hann og hann
fékk tilboð um að ráða sig að
kvikmyndunum. Svarið var
nei þakk. í þá daga fannst
leikurunum það ekki samboð
ið virðingu sinni að koma
fram á selluloid-ræmu. Nokkr
ir gerðu það að vísu — flest-
ir sem neyðarúrræði, en þeir
sáu um að félagar þeirra
kæmust ekki á snoðir um þau
býsn. Leyndarmálið var vel
varðveitt, því að þeim var
óhætt að reiða sig á það, að
engir starfsbræðra þeirra
legðust svo lágt að líta á kvik
mynd.
En Chaplin hafði einnig
aðra ástæðu til að neita til-
boðinu. Hann haíði enga trú
á framtíð kvikmyndanna, og
það má geta þess honum til
afsökunar, að fæstir voru
gæddir þeirri trú.
Smám saman hækkuðu til-
boðin og freistingin varö ó-
mótstæðileg fyrír ungan
mann, sem hafði kynnzt ör-
birgðinni 1 fátækrahver fum
Lundúna- Hann hóf starf sitt
sem gamanleikari í kvik-
myndum, en fyrstu myndir
hans voru svo lélegar, að leik
stjórnin veigraði sér við að
láta þær frá sér fara. Chaplin
hafði sínar eigin skoðanir,
sem brutu í bága við sksoðan-
Chaplin: „Eg hef áhuga á lífinu. Kommúnisminn er nýtt
lífsríðhorf or þess vegna hlýt ég að hafa áhuga á kommúnisma."
ir leikstjóranna. Hann áleit
til dæmis, að jafnvel í kvik-
mynd væri hægt að sýna til-
finningar og geðshræringar
með öðru móti en handaslætti
og bægslagangi. Þegar leik-
stjórarnir létu undan og gáfu
Chaplin frjálsar hendur að
nokkru leyti hófst hinn langi
frægðarferill hans, sem er
ekki lokið ennþá.
Það er ástæðulaust að nefna
.fyrstu kvikmyndir hans. í
augum ungu kynslóðarinnar
yrði það aðeins röð af nöfn-
um, sem gæfu ekkert til
kynna, og jafnvel þeir, sem
mestan áhuga hafa hér á
kvikmyndum hafa enga
f möguleika á að sjá gamlar
kvikmyndir sem hafa sögu-
lega þýðingu.
Litli fiækingurinn með
Mary Pickford félagið „Uni-
ted Artists", en hann gat ekki
hyrjað sjálfur að vinna hjá
þessu nýja félagi, því að þá
var hann ráðinn hjá „First
National“, þar sem hann jók
frægð sína með „Shoulder
Arrns“, „The Kid“ og ,,The
Pilgrim". Það var í „The
Kid“, sem hann kom með
Jackie Coogan fram á sjónar
sviðið, og hann varð eftir
lætisbarn alls heimsins- Það
sýnir snilli Chaplins, að
drengurinn skyldi ekki
skyggja á leik hans með hin-
um barnslega yndisleik sín-
um.
Þegar samningurinn við
„First National“ var útrunn-
inn tók hann að starfa hjá
„United Artists“. Fyrsta
kvikmynd hans'þar var „Kon
Milljónir mannna vita ekki
hver Rankin ökiungadeildarþing
maður er.
sieur Verdoux", sem hann
hefur nýlega lokið við. Þá
mynd munum við einnig fá
að sjá hér í Danmörku á
næstunni.
Það væri freistandi að rekja
efni þessara tveggja kvik-
mynda, en það eiga allir að
sjá þær, sem eiga þess nokk-
urn kost. Þegar menn hafa
séð „Einræðisherrann“, ei
auðskilið, hvers vegna kvik
myndir Chaplins voru bann
aðar í Þýzkalandi og hvers
vegna afturhaldsseggir Banda
rík^anna hata hann.
í „Monsieur Verdoux“ hef-
Frnmh. á bl. n
5ÖS,
Charlie Chaplin á heiniili sínu
harða hattinn, litla yfii’skegg
ið og bambusstafinn varð á
nokkrum árum einn af þekkt
nstu mönnum heims og var
iangtum vinsælli en frékn-
urnar á Van Johnson og fæt-
urnir á Betty Grable eru nú
í dag. En þessi litli flæking-
ur varð ekki til allt í einu.
Þetta var gervi sem Chaplin
vann sig upp í eftir fjölmarg
ar -kvikmyndir-
Það gekk hratt í þá daga.
I fyrstu var hraðinn ein kvik-
mynd á viku. Chaplin var
starfandi hjá framleiðandan-
um Mack Senneth, og þegar
samningurinn gekk úr gildi
varð hörð samkeppni um
þennan vinsæla listamann. -
Það varð „Mutual Film“, sem
tryggði sér hann. Það félag
varð að borga eina milljón
dollara á ári fyrir vikið. Það
var fyrsti samningur kvik-
myndasögunnar, sem hljóð-
aði upp á milljón dollara.
Það er rétt að geta þess, að
það er einnig sá eini, sem
menn þekkja enn þarín dag
í dag.
Afíð 1920 stöfaði CHaplin
'ásamt Grifffth, Fairbank og
an frá París“. Sjálfur lék
hann mjög lítilvægt hlutverk,
eða burðarkarl, en hann var
leikstjóri kvikmyndarinnar
og vinna hans vakti athygli,
því áð hann hafði reynt nýj-
ar leiðir til þess að sýna
mannlegar tilfinningar og
geðshræringar.
Árið 1925 sendi hann frá
sér hið ógleymanlega „Gull-
æði“, sem við höfum fengið
tækifæri til að sjá á síðustu
árum með skýringum Chap-
lins sjálfs.
Árið 1928 kom ,,Cirkus“. —
Það er athyglisvert, að nú
liður talsverður tími rnilli
kvikmyndanna. Það er unnið
betur úr efninu en hjá nokkr
um öðrum leikstjóra í Holly-
wood. Það var ekki fyrr en
1932, sem „Borgarljósirí*
komu og ,,Nútíminn“ 1936-
Það er síðasta Chaplin-kvik-
KVIKIRYADIR
Gamla Bíó:
Hin eilífa þrá
(L’ Eternal Retour)
Þessa frönsku mynd leggur
sem liressandi golu inn í þá
megnu fýlu, sem við höfum orð
ið að þola í kvikmyndum undan
farið. Franskir kvikmyndafram
leiðendur virðast ekki haldnir
þeirri þreytu og hugmyndaleysi,
sem einkennir marga ameríska
og enska kollega þeirra.
Sagan er eftir hið heimsfræga
ljóðskáld Jean Cocteau. Hún ex
æði rislág og gefur enga hug-
mynd um skáldið. Það er einna
helzt að finna Frökkum til for-
áttu, að þeir eru farnir að
sækja efnið í kvikmyndir sínar
aftur í rómantík riddarasagn-
anna. T. d. er sumt í þessari sótt
beint í ævintýrið um Tristan
og ísold. Samt gætu engir aðrir
en Frakkar tekið svo barna-
lega ástarsögu með jafn mik-
illi „finesse”, gert merkilega
kvikmynd um ómerkilegt efni.
Það sem gefur myndinni sér-
stakt gildi er hin listræna mynd
un (fotografi), það fara sam-
an sterk myndræn bygging
(komposition) bæði í senuskip-
un og högun ljóss og skugga-
og ágætur leikur. Músikin er
laus við hina gamalkunnu
slepju og hundraðfiðlusón
mynd, sem danskir áhorfend
ur hafa fengið tækifæri til margra kvikmynda.
að sjá. Núna, ellefu árum Einna sterkasta
seinna, gefst okkur kostur á
að sjá næstu kvikmynd hans,
„The great Dictator“, sem
var fullgerð 1939. Síðasta
kvikmynd Chaplins er „Mon-
persona
myndarinnar er dvergurinn
Pieral að öllum hinum ólöstvíð-
um. Nyti hans ekki mundi mynd
in hafa tapað miklu. *
Meira af slíku. D.G. ,