Þjóðviljinn - 05.08.1948, Blaðsíða 5

ílmmiuda-gur 5. igáat Í94S.
*—■■ .. *n "
$JÖÐVILJINN
Vorið 1945, rétt um þ ci
mundir er Noregur varð frjáia,
fékk ég oft tækifæri til að hitta
hinn heimskunna söngvava,
Paul Robeson, og tala ýtarlega
við hann. Veturinn 1944:—4S
var hafin í Bandaríkjunuin
geysivíðtæk hjálparstarfsemi ti)
handa spænskum flóttamönnun)
i Frakklandi, er lifðu við ejnnd-
arkjör og fengu enga gleði af
hjálparstarfsemi UNRRA, þar
eð Spánn var, sem kunnugt er,
hlutlaus í styrjöldinni!
I Madison, Wiseonsin, þar sem
ég sjálf var lektor í norsku, var
haldið Spánarkvöld. Paul Robe
son og leikflokkur hans dvöld
ust um þessar mundir í Chie-
ago, en það var ca. 3—4 tírna
ieið í burtu. Leikflokkurinn hé'A
þarna sýningar á Óthelló, en 'v
hví leikriti njóta kannske yfir
burðaleikaraliæfileikar Robe
sons sín betur en nokkru öðru.
Hann kom til Madison til a&
syngja og tala fyrir Spánar-
hjálpina, einsog hann hefur gert
á óteljandi stöðum um Ríkin
þver og endilöng.
Daginn eftir borðuðum við
hádegisverð ásamt Einari
Haugen, prófessor í Madison og
á eftir sendi Robeson mér miða
að Óthelló-sýninguhni sem ég
sá síðan í Chicago. Hann skýr.M
okkur þar m. a. frá því, að
þegar hann var í Oslo 193S,
hefði hann byrjað að læra
norsku, og sagðist vera stað-
ráðinn i að læra málið fyrr eða
siðar. Hann mun áreiðanlega
ekki láta sitja við orðin tóm.
Hann hefur fyrr sýnt, að ha.nn
gerir það sem liann ætlar sér.
' Þegar hann lagði af stað til
Ráðstjórnarríkjanna í fyrsta
sinn 1934, hafði hann þegar lært
rússnesku. Hann hefur þvílika
einbeitingarhæfileika, að hanh
getur setið í 12 tíma samflaytt
og hlustað á linguafónplötur.
Auk rússnesku, sem hann kvað
tala án hins minnsta útlenda
hreims, talar hann þýzku,
frönsku, spönsku og ensku.
Það var óviðjafnanleg upp-
iifun að fá tækifæri til að hifta
hann og stærsti erfiðieikinn.
Lise Lindbæk:
POUL
'
Fjölliæfur yfirbwröaniaður
L'm þessar mundir er starfsamt í aðalstöðvum Henry
WaÍÍace, forsetaefnis „Þriðja fIoldksins“ í Bandaríkjun-
um. I*ar \inna nú margir andaas menn og meðal þeirra
ötulustu er söngvarinn heimsfrægþ Paul Robeson. En
hvað Aita menn um hann persónulega og líf hans?
Hinn kunni norski kvenrithöfundur Lise Lindbæk, er
lengi hefur dvalizt vestra og þekkir Robeson persónu-
lega, skrifaði þessa grein um hann, er hanu kom til
Noregs eftir síðari heimsstyrjöldina í heimsókn.
þegar maður ætlar að skrif.i
iim hann, er að setja sér tak-
rnörk, bæði vegna þess, að efv.ð
er svo óhemjumikið og einnig
vegna þess, að það er svo erfitt
að forðast útjöskuð hástig.
Robeson ier alveg sér-
stætt fyrirbrigði í mannkýns-
sögunni, hvort sem hann cr
negri eða ekki; gneistandi og
alhliða séní. sem þjáist með og
berst fyrir ölhim kúgnðum þjóð
tvm heims og finnur til mcð
þeim. En sú staðfc-e^md, a.ð hann
er negri, gerir hann ennþá þ^ð-
ingarmeiri en hann hefði ann-
ars verið.
Negravandamál og kynþátha-
spursmál standa i dag í brenni
punktinum jafnmikið og nokkru
sinni áður í sögu Bandaríki-
anna. Það sem eykur örðugleik-
ana sérstaklega nú, er það, að
í styrjöldinni hafa átt sér stað
eins konar þjóðflutningar í Ríkj
unum, frá austri til vesturs (>,
norðri til suðurs. Iðnaðarmenn
sem hafa komið til vesturstrand
arir nar, hafa litla löngun til
að halda austur aftur, ti) ómd.d
ara veðurfars og þar sem kökiu
andar á móti þeim — og þeir
negrar, sem hafa yfirgefið Suð-
urríkin og setzt að í skugga-
hverfum Chicago og Detroit —
og í fyrsta sinn hafa feng’ð
tækifæri til að komast inní stór
iðnaðinn, sem var algerlega íok
aður þeim áður, — þeir vi’jr;
mjög ógjaman snúa aftur til
enn aumari lífskjara suðurfra,
vegna þess, að ójöfnuðurinn i.r
ennþá langtum meiri sunnanvi.ð
,,The Mason-Dixon Line“ en
norðanvið hana. Nógu mikill er
hann samt norðurfrá! Robeson
söng í háskólanum í Madison
og var hylltur ákaft af fjöldan-
um, er á hlýddi; samt tóksc
okkur ekki að útvega honum
pláss á einu einasta hóteli í
bænum. (Hann hefði getað bú-
ið í háskólanum, ef þar hefði
verið pláss). Langflest veitinga-
hús myndu hafa neitað að af-
greiða hann. Sjálfur skýrir
hann svo frá — og brosir ofur-
lítið um leið — að i New Yovk
geti hann ekki fengið sæmilega
máltíð milli 10. og 125. götu,
eða milli listamahnahverfisir.s
Greenwich Viilage og negra
hverfisins Harlem. Og hvern g
skyldi það þá vera með aftra
negra, þegar það er svona með
hann, einn af mestu og þekkt-
ustu sonum lands sins?
Paul Robeson er sonur prests,
sem var þræll í æsku en flýfti
til Norðurríkjanna. Allt lif föð-
urins var helgað því að lijáipa
þrælum, er þannig höfðu slopu-
ið undan á flótta með hinni
svonefndu „neðanjarðarjárn-
braut“ — þrælaútflutnings-
stofnun þeirra tíma. Paul RoJ»e
sen skýair svo frá, að margir
fátækir áéttingjar sínir frá Suð-
urríkjunum hafi komið norður-
eftir, þá einsog nú i voninni um
að finna þar meira mannsæm-
andi lífskjör, og hann segir, að
þeir liafi haft mikil áhrif á
persónulega þróun sína.
Sjálfur gekk Paul Robeson
frá blautu barnsbeini á skóla
með hvítum drengjum og oign-
aðist meðal þeirra marga viai;
persónulega er hann heldur ekki
bitur í garð hvítra manna.
Sej'tján ára komst hann inn i
RutgersliáSkóla, þar sem aðeins
tveir negradrengir höfðu verí'3
á imdan honum. Það kosAaði
hann mikið erfiði að fá upp-
töku í knattspjTnulið skól&ns,
enda þótt hann sýndi ót\áræra
yfirburði sem knattspyrnumaft ■
ur. En þegar hann loks var tek-
úrskarandi. Sjálfur segir Robc-
son: „Meðal okkar negivi t?!ja
margir, að menntim -— educa-
tion — sé bezti vegurinn uppá-
við“. Af föður sínum erfði haun
þann „perfectionism", sem hon
um er gefinn í svo ríkum mæli,
óbuganlega og óvíkjandi ósk um
að ná á hverjum tíma'fullkomn-
un í hverjum hlut. En mjög
sjaldan er hann ánægður með
afrek sín.
Hann langaði til að verða
starfandi lögfræðingur, en rakst
þá á öflugan múr hleypidóma.
Hvaða hvítur maður vildi karin-
ski liafa n-egra sem lögfræðing
sinn? Helzt vildi Robeson verða
dómari, en erfiðleikarnir voru
gífurlegir. Og þegar áður en
hann hafði fullnumað sig sem
lögfræðingur, tóku hinir miklu
og sérstæðu listamannshæfileik-
ar hans að láta á sér bæra.
„Eg hafði náin kynni af Eug-
ene O’Neill og vann mcð honum
í leikfélagi hans í Provincetown
inn með í liðið, var hann um á Rhode Island — sem þá var
mörg ár bezti maður þess, —
kannski bezti knattspyrnumað-
ur Bandaríkjanna.
Nokkrum árum síðar var hon
um boðin þjálfun í hnefalctk,
þar eð hann hafði mikla hæfi-
leika í því efni; f jármálamei.n
buðust til að leggja hvotki
ntcira né minna eu eiua milljón
dollara í að þjálfa hann ti) að
verða bandarískur meistan i
þungavigt. En Paul Robeson
sagði nei. íþróttirnar höfðu al-
drei verið honum annað en
stökkpallur til að öðlast viður-
kenningu sem jafnoki hvíua
manna, og markmið ltans lá
ekki í þeirri átj. Hann fékk
hæstu einkunnir í bókstaflcga
öllu, sem hann reyndi sig á.
Og þegar hann hafði lokið há-
skólavist sinni, ltafði hann lilot-
ið ekki færri en 12 „points",
þar sem margir þykjast góftir
af 1 og 4 reiknast sem framm-
bezta leikfélag Bandaríkjanna",
segir Robeson. Hann birtist ’
fyrsta sinn á sviðinu i „Emper-
or Jones“ og lék skömmu síð-
ar í „AU God’s Chillun Have
Wings“. — Leikdómarar N?w
Yorkborgar áttu engin orð til
að lýsa hrifningu sinni. Þeir
fylgdust af sérst. áhuga með
sýniítgunum. í Provincetown.
En ennþá liafði enginn uppgötv-
að rödd Robesons — hann seg
ir svo frá sjálfur, að það hafi
nánasf verið af tilviliun, að
hann komst að því, að kannskt
væri hún nothæf, — og, að
hann hafi sungið opir.beriega i
fyrsta sinn í forföilum annars
söngvara. En áheyrendur ætl-
uðu alveg að ganga af göflun-
um þetta kvöld!
Negrasöngvamir eru eftirlæti
Robesons „Old Man River” var
santið sérstraklega handa hon-
umi og hann hefur gert þetta
fræga lag að því, sem það er,
Eftir 1925 fékkst hann jafn-
mikið við söng sem leiklist. Ár-
ið 1928 fluttist hann til Limd-
úna, — til þess að komast til
lands, þar sem kynþáttahairið
var ekki eins óþolandi og í
Bandaríkjunum, og þar sem
hann gat búið á hvaða hóteli
sem var. Hér lék hann í fyist.a
sinn hinn óviðjafnanlega
„Ótliello" sinn, sem hin kröfu-
harða enska gagnrýni tók ein-
róma opnum örmum. t ski.ht-
ingi hans og túlkun á þessu
hlutverki birtist þung og ?f-
burðasnjöll árás á kynþáttah&t-
ur og vörn fyrir allar undirok-
aðar þjóðir heims.
Englandsveran hafði úrslitn-
þýðingu fyrir áframhaldandi.
þroska hans: „Það var fyrst
í Englandi, að ég fór að fá voru
legan áhuga á stjórnmálum. Ef
þér lesið bókina, sem kona mín
skrifaði um mig 1930, muttið
þér komast að raun um, aö
áhugamál mín var öll að firna
á sviði listanna.
En það var fyrst i Englanc.i
að mér varð ljós þýðing einiug-
arinnar í baráttunni. Námumiift-
ur í Wales var hér kúgaðu.r
jafnmikið og negri í Ríkjunum.
Negravandamálið er alls ekkt
neitt einangrað fyrirbrigði —
aðeins ein hlið á baráttu hinna
kúguðu. Og ég var óstjórnlega
reiður og bitur útaf póHtík
Chamberlains — mótmælti
Spáni og Miinchen eins kröftug
iega og ég gat“. Hann heldni
áfram og þykir leitt, að mavg*
ir negrar sjá aðeins sitt vanda-
mál, en skortir skilning á þýð-
ingu þess, að allir kúgaftir
standi hlið við hlið. „Metm
mega ekki berjast þessari bar-
áttu einir eða hver útaf fyvir.
sig. Márgir negrar vilja e!:ki
sjá það, —- og ekki heldur t. d,
sósíaldemókratar og lýðveld.is*
sinnar, sem nú hella úr skálum
reiði sinnar yfir Ráðstjórnar-
ríkin og gera þar með sjálfum
sér meira tjón en þeir hafa hug-
mynd um“.
Eg man eftir sögu, seni é;g
heýrði um Paul Robeson frá j-.ví
hann var á Spáni í borgarastyrj
öldinni. Hann kom til Madrid
um vetur, hélt beina leið út í
skotgrafirnar og söng útí o’n-
skismannslandi janúarnótt eir.a.
Og skothríðin hætti strax ö
augnablikmu -—- frá beggja
hálfu. Síðar skýrðu fasistísl.ir
fangar okkur frá hinum ge> si-
legu áhrifum, er þeir urðu fyr-
ir, þcgar þeir heyrðu alltí 'inu
hina sterku og dásamlegu rödd
útí nóttinni, stáðinn fyrir kúlur,
dauða og sprengtn.gar. RoBosov
brosir við tilhugsunina: „Vi.’S
héldum, að það gæti kannski
talað til einhverra hinna nióv-
ísku hermanna Froncos hers-
höfðingja, sem börðust vita-
skuld öfugu megin, gegn sín*tr»
eigin hagsmunum, —- sökuns
hreinnar fáfræði”.
Robeson kemur inná írar.'.tiö
ina: „Við höfum nú alveg sór-
stakt tækifæri til að byg
framtíðina. Hitler, Kvislir nir
og þeir allir eru slegnir út og
Framhald á 7. síðu. «