Þjóðviljinn - 09.02.1949, Blaðsíða 6

6
Þ Jö Ð V I L J.I.N. N
Miðvikudágur 9. febrúar 1949.
Goffskálk grimmí
0 endurhorinn
tEGAR tuttugasta öldin og miðaldirnar mætast þarf
engan að undra þótt áreksturinn verði harður.
Undanfarið hefur heimurinn horft á lokaþátt slíks
á.reksturs suður í Ungverjalandi. Miðaldirnar í per-
sónu Mindszentys kardínála háfa staðið fyrir dómstóli
hins þriggja ára gamla ungverska lýðveldis.
Það er athyglisvert, hversu mönnum, sem hitt hafa
kardínálann, verður hugsað til miðaldanna, tíma al-
valdis kaþólskrar kirkju á Vesturlöndum. „Þegar ég
sá hann . . . vissi ég í fyrsta skipti, hvernig herskár
kirkjuhöfðingi á miðöldum leit út í raun og veru,"
segir Kingsley Martin, ritsíjóri „New Statesman and
Nation". „Allt við hann minnir á .... miðaldirnar,"
segir bandaríska blaðakonan Ruth Karpf. Miðaldavið-
horf Mindszentys hafa ekki legið í láginni síðan hann
tók við forystu kaþólskrar kirkju í Ungverjalandi í
stríðslok. Þegar ungversku vinstriflokkarnir, sem enn
stjórna landinu í sameiningu, tóku við stjórn eftir að
Rauði herinn hafði hrakið Þjóðverja á brott, ákváðu
að skipta stórjörðum aðalsins og kirkjunnar milli
landbúnaðarverkamanna, sem í raun og veru höfðu
lifað í ánauð á góssum veraldlegrar og geistlegrar yfir-
stéttar, barðist Mindszenty af öllu afli gegn þessu
réttlætismáli. 1 fyrrasumar sagði hann við Ruth Karpf,
að það hefði verið „andkristilegt" að skipta stórjörð-
unum.
Barnafræðslan í Ungverjalandi hefur að mestu verið
í höndum kaþólsku kirkjunnar. Afleiðingin hefur verið
fáfræði, seffl hefur verið öllum framförum þrándur í
götu. S. 1. sumar ákvað stjórnin, að binda endi á þetta
ófremdarástand og taka barnafræðsluna í hendur hins
opinbera. Þá snerist Mindszenty öndverður við, bannaði
kaþólskum foreldrum að senda börn í ríkisskólana og
bannaði vígðum mönnum að kenna við þá. Þetta þótti
mörgum kaþólskum Ungverjum keyra úr hófi, en þá
hótaði kardínálinn að bannfæra hvern þann, sem opin-
berlega gagnrýndi gerðir sínar. Því fór fjarri, að nokk-
urs fjandskapar í garð kirkjunnar gætti vð stofnun
rikisskólanna, trúarbragðafræðsla var þar t. d. skyldu-
námsgrein. En við það vildi Mindszenty ekki sætta sig.
Hann heimtaði að hafa allt skólakerfið sér undirgefið
og reyndi að eyðileggja það, er krafan fékkst ekki
fram.
Einn svartasti bletturinn á Mindszenty er Gyðinga-
hatur hans. Á stríðsárunum, er Þjóðverjar og ung-
verskir kvjslingar myrtu 400.000 ungverska Gyðinga,
gerði hann ekki hið minnsta til að hindra þessi hryðju-
verk. Mótmæli frá kirkjuhöfðingjum hefðu haft mikil
áhrif í ramkaþólsku landi eins og Ungverjalandi.
Þýzkir kardínálar ,svo sem Preysihg, mótmæltu villi-
mennsku nazista en Mindszenty þagði. Gyðingahatur
hans kom líka í ljós í viðtali við brezku blaðakonuna
Bertha Gaster. Hann fræddi hana á því að „hermdar-
verlcaflokkur Gyðinga" stjórnaði nú Ungverjalandi.
Þetta, sem hér hefur verið talið, er opinbera hliðin á-
starfsemi Mindszenty kardínála. Hún einkennist af of-
stækisfullri baráttu gegn innreið tuttugustu aldar
þjóðfélagshátta í Ungverjalandi í stað miðaldalegrar
lénsánauðar. En á starfsemi hans er líka önnur hlið,
nátengd þeirri opinberu, sem legið hefur í láginni
Þangað til fyrir mánuði síðan, er Mindszenty var hand-
tekinn og mál höfðað á hendur honum. Kardinálinn
hafði sem sé ekki látið sér nægja að kasta sér út í
stjór'nmálabaráttuna í Ungverjalandi með hirðisbréfum
og bannfæringum, hann var jafnvel enn umsvifameiri
bak við tjöldin. I játningu sinni, staðfestri i opinberu
réttarhaldi að viðstöddum fréttaritur'um heimsblaðanna.
viðurkennir hann, að hafa undirbúið að kollvarpa
ungverska lýðveldinu með aðstoð erlendra herja og
setja þar á konungsstól Habsborgarann Otto. Til þessa
leitaði Mindszenty fulltingis hjá bjargvætti allra fú-
inna afturhaldsfauska, Bandaríkjastjórn. 1 staðinn
gerði hann kaþólsku kirkjuna í Ungverjalandi að
njósnakerfi fyrir Bandaríkjamenn. Sjálfur hafði kardí-
nálinn ákveðið að taka sér ríkisstjóravöld er hinn
sárþráði, bandaríski innrásarher kæmi arkandi austur
Evrópu í krossferðinni gegn kommúnismanum. Einn
helzti félagi Mindszentys í samsærinu var Páll Ester-
hazy prins, sem fyrir skiptingu stórjarðanna átti 500.000
hektara lands í Ungverjalandii
I járnhylki, sem grafið var niður í gól/ kardinála-
Louis tSromfield
153. DAGLR.
STUNÐTR
vísindi þýddu heiðvirði og að heiðvirði leysti úr
böndum. Það skar burtu rómantík og tilfinningasemi
og margan óþarfa en skildi við sárin hrein og auð-
grædd án öra, lífið heilt og hreint og grætt. Það
gat losað fólk við margvíslega eymd með þvi að
fást við staðreyndir en ekki óhugnanlega vilsu úr-
eltra siðgæðishugmynda og tilfinningasaman hrein-
leika sem hafði eyðilagt margan mann. Heinni fannst
að fyrir Elísabet Towner og börn Elísabetar Town-
er lægi nýr heimur þar sem heiðvirði og hamingja
væru möguleg.
Svo hugsaði hún um Hektor og um giftingu, og
hún fann að hugsunin um að giftast honum, meira
að segja nú á gamals aldri, hafði alltaf legið falin
'íhugskoti hennar, án þess að hún viðurkenndi það
sjálf, því öðrum mönnum og jafnvel henni sjálfri
fannst ekki koma til mála að hún færi að giftast
svo roskin. Hún fann að þessi hugmynd hafði verið
svo sterk að hennar vegna hafði hún þolað Hektor
hverja móðgun. Það var eins og hún væri til þess
fædd að hugsa um hann. Ástæðuna vissi hún ekki
nema hvað hún fann að þrátt fyrir allt var hýn
eina manneskjan sem þekkti hann og gæti kannski
bjargað honum. Því skyldi hún ekki giftast honum?
Nú þurfti hann ekkert að óttast framar og það
yrði þeim auðveldara en heita daginn í epplágarðin-
um í Staatsburg. Nú var hún gömul kona, heilbrigð
og skapgóð, en ekki klaufaleg, titrandi mær, rekin
áfram af þrá sem reyndist yfirsterkari siðvenjum
og metnaði.
En hún þurfti að láta styrkja sig í trúnni og
sagði: „Eg gæti ekki gifzt honum nú. Það væri
hlægilegt." En Ronnie Mc Clellan hló, hörðum,
gerilsneyddum hlátri.
Hversvegna ekki? Ekkert gæti aftrað þér. Hann
er einmana og óttast ellina og einveruna. En
þú mátt ekki ætlast til bónorðs af honum. Það
væri eins og að ætlast-til að yxu á hann nýir fætur.
Hvers vegna ekki? Það yrði gott ævikvöld fyrir
ykkur bæði. Þú gætir farið úr landi og ferðast,
kannski kringum hnötinn, notið lífsins og látið
Hektor gleyma sjálfum sér. Ykkur fellur báðum vel
að lifa og borða af gnægðum. Það er það sem hann
vantar. Hann hefur barizt við sjálfan sig alla ævi og
orðinn harður og beizklyndur“.
Hún stóð upp í ofboði og sagði: „Eg verð að
fara, Ronnie. Eg hef tafið þig alltof lengi.“ Hún rétti
lionum höndina og sagði: „Þakka þér fyrir allt sem
þú sagðir. Eg skal hugleiða það.“
Hann stóð líka upp og sagði snöggt: „Hefur þú
gaman af vísindum, Savína?“
„Já, ég hef gaman af næstum öllu. Því eldri sem
ég verð því minni tími finnst mér til að læra allt sem
ég á ólært.“
,„Langar þig til að sjá röntgenkvikmynd ? Það er
ný uppfinding, spennandi og vel nothæf.“
„Eg er búin að tefja þig of lengi.“
„Það gerir ekkert. Eftir mér verður b‘'ðið.“
Hann hringdi bjöllu og varð altekinn drengs-
legri hrifningu. Blá augun ljómuðu og hraustlegt
andlit hans varð enn rjóðara. Stífstrokna hjúkrun-
arkonan kom inn og hann sagði: „Náið mér í filmu
herra Champions, ungfrú Fox. Eg ætla að sýna
ungfrú Jerrold hana.“ Hann sneri sér að Savinu:
„Komdu inn í dimma herbergið," og fór með hana,
dálítið miður sín og órólega, inn í dimmt herbergi,
en í dimmunni skein á ferhyrning með daufum
silfurlit.
Savína var myrkrinu fegin því hún vissi ekki
hvað hún átti af sér að gera. Það var eitthvað
hneykslanlegt og ósiðlegt við þá hugsun að sjá
innýfli Hektors að starfi. Hana langaði að neita boði
Ronnies, en gat ekki fengið af sér að draga úr
hrifningu hans. Það væri líkt og gefa dreng kinn-
hest þegar hann ætlaði að fara að sýna listir sínar.
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimmiiiiiiiiHitiup*
BogHiennirnir
Únglingasaga um Hróa hött og
félaga hans — eftir
•--- GEOFREY TREASE -------------------------
„Þetta eru ekki verstu fréttirnar, Dik-
on minn. Segðu Jóni — en engum öðrum,
mundu það — að við verðum að vera hér
kyrrir og berjast, unz yfir lýkur, hvort
sem Vessel kemur eða ekki. Mér hafa
borizt fregnir frá Nothingham. Ráðagerð
okkar hefur komizt upp, og ráðizt hefur
verið á handiðnaðarmennina að óvörum.
Foringjar þeirra eru dauðir, —voru
hengdir í morgun. Inn í borgina kon*
umst við ekki.“
„Og þá?“ stamaði Dikon.
Hrói kinkaði kolli. „Það er úti um okk--
ur, úti um okkur alla — ef ekkert undur
ber að höndum.“
hallarinnar, fundust bréf þau, sem farið höfðu á milli
Mindszenty annarsvegar og bandaríska sendiráðsins í
Búdapest og kaþólskra preláta erlendis hinsvegar. Þessi
óhrekjandi sönnunargögn nægðu til að hinir ákærðu
töldu þann kost vænstan ,að játa atferli sitt, halda því
bara fram, að það hefði ekki verið samsæri heldur
bara meinlausar bollaleggingar.
Árekstur miðaldanna og tuttugustu aldarinnar í
Ungverjalandi hefur vakið athygli um allan heim. Reynt
hefur verið og reynt verður að gera Mindszenty kardí-
nála að píslavotti, telja fólki trú um, að réttarhöldin
yfir honum séu árás á trúfrelsi og trúarlíf. Ekkert er
fjær sanni. Hér er um að ræða sjálfsvörn hins, unga
ungverska lýðveldis gegn ofstækismanni, sem hafði
tekið sér það hlutverk, að verja úrelt þjóðfélagsform,
sem kirkja hans var orðin samgróin, sókn hins nýja
tima. I þeirri baráttu hikaði hann ekki við að vinna
verk, sem hann hlýtur að hafa séð, að voru brot á
landslögum. |
Við Islendingar, söguþjóðin, höfum öll skilyrði til að
skilja mál Mindszenty kardínála út frá atburðum í
okkar eigin sögu. Þegar athugaðar eru frásagnir af
baráttu hans við ungversku lýðveldisstjórnina verður
manni hugsað til þeirra tíma, þegar kaþólsk kirkja
1-éði lögum og lofum á Islandi. Þá voru uppi biskupar
eins og Ólafur Rögnvaldsson og Gottskálk Nikulás-
son grimmi, sem vegna fjárgræðgi sinnar og veraldar-
vafsturs áttu í hörðum deilum við veraldlegt vald í
landinu. Þessir illræmdu biskupar okkar Islendinga
eru andlegir samtimamenn ungverska kardínálans,
sem átt hefur svo harða sennu við stjórn lands sins.
Það hvarflar jafnvel að manni, að Mindszenty kardí-
náli gæti verið Gottskálk grimmi endurborinn. Ung-
verska stjórnin cr bara þeim mun hlutskarpari en Jón
Sigmundsson lögmaður, að hún hefur komið lögum
yfir ofstopamanninn.

M. T. Ó.
"M’.r.".11"