Þjóðviljinn - 12.06.1949, Blaðsíða 3

.12. júní
■rmm !W'í|i,||['1.1"
1949,
WÓÐVILJINN
'iyiL
■ IwBgW
SÓL OG MENN
Með ljóðabók sinni „Vort
daglega brauð“, sem kom út ár-
ið 1935 og hlaut svo góðar við-
tökur, að hún kom út í annari
útgáfu 1946, sannaði Vilhjálm
nr frá Skáholti ótvírætt að
hann var gott ljóðskáld, sem
full ástæða var til að vænta
mikils af, enda spáðu margir
vinir hans því að hann ætti eft-
ir að skipa eitt virðulegasta
sæti á ljóðskáldabekk þjóðar-
innar. Kom þar aðallega tvennt
til.
Kvæði hans voru flest frum-
leg; kraftmikil og persónuleg
og nokkur þeirra með því betra,
sem fram hefur komið í ís-
lenzkri ljóðagerð á seinni árum.
Má þar sérstaklega nefna hið
bráðsnjalla kvæði: „Jesús
Kristur og ég“. Og mér er nær
að halda að hinn húmoriski
tónn í þessari kvæðabók Vil-
hjáims hafi haft mikil áhrif á
önnur ljóðskáld, sem nú hafa
hlotið mikinn frama og eru
gerð góð skil í bókmenntasögu
Kristins Andréssonar, þó að
Vilhjálmur sé ekki nefndur á
nafn í þeirri ágætu bók. Annað
var það að höfundur „Vors dag
legs brauðs“ var Reykvíkingur,
fríður og föngulegur maður (en
þannig vill alþýða manna
gjarnan hafa skáldin), skáld-
legur í háttum sínum og vel til
vina í höfuðborginni og þótti
líklegur mjög til að afsanna þá
fullyrðingu Hriflu-Jónasar að
stórskáld gætu ekki sprottið
upp úr reykvískiun jarððvegi,
heldur yrðu þau að alast upp í
sveitinni og þá víst helzt í
Suður-Þingeyjarsýslu.
Nú hefur Vilhjálmur eftir
góða hvíld sent frá sér nýja
Ijóðabók, sem hann nefnir: Sói
og menn.
Við lestur þessarar nýju
Ijóðabókar Vilhjálms verður
manni strax ljóst að Vilhjálm-
ur vandar nú málfar sitt betur
en áður. Kvæðin eru því yfir-
leitt jafnari að gæðum en i
fyrri ljóðabókum hans og nokk-
ur þeirra ágætlega ort eins og
t. d. kvæðið um Nordahl Grieg,
Pourquoi pas? og Dúna. Eins
0g Vilhjálms var von og vísa
koma víða fram skáldleg til-
þrif í kvæðunum og vantar
stundum ekki nema herzlumun-
inn að honum hafi tekizt að
skapa heilste>rpt listaverk, en
eins saknar maður frá fyrri
ljóðabók hans: það , er húmor-
inn og krafturinn, sem ein-
kenndu kvæði eins og „Jesús
Kristur og ég“ og „Sonur verka
mannsins“.
Hvað kemur til? Þeir sem
þekkja Vilhjálm vita að hann
á þetta hvortveggja enn í rík-
um mæli. Eg fæ ekki betur séð
en að hann hafi orðið fyrir mið
ur heppilegum áhrifum af hinni
blóðlausu fegurðardýrkun, sem
einkennir svo mjög ljóðagerð
margra yngri skálda, allt frá
Tómasi Guðmundssyni til Hann
esar Sigfússonar. Þetta eilífa
kvak um sól og safírbláma,
blóm og vatnsföll. Vilhjálmur
hefði getað sér alveg að skað-
lausu ort minna um sól og
meira um menn.
Eg verð þvi miður að játa að
mér finnst að Vilhjálmi hafi
ekki tekizt með þessari nýju
Ijóðábók sinni að uppfylla þau
glæstu fyrirheit, sem hann gaf
með „Voru daglega brauði“,
og hann verði því að gera bet-
ur ef hann vill persónulega
verða til að afsanna þá kenn-
ingu Jónasar frá Hriflu að
stórskáld geti ekki sprottið upp
úr jarðvegi höfuðborgarinnar.
S. H. M.
Tímarit Þjóðrœknisfélagsins
Tímarit Þjóðræknisfélags
Islendinga, 30. árg., 1948.
Fyrir skömmu barst mér í
hendur síðasti árgangur af Tíma
riti Þjóðrækisfélags Islendinga
í Vesturheimi. Þetta hefti er sér
staklega helgað þrjátíu ára af-
mæli Þjóðræknisfélags Islend-
inga í Vesturheimi. Vesturíslend
ingar voru nýlega að halda upp
á þetta afmæli. Arnars halda
þeir árlega svokölluð þjóð-
ræknisþing.. Þar koma þeir sara
an, sem tölc hafa á því, og
ræða sín sérstöku og sameigin-
legu áhugamál.
Það er ánægjulegt að opna og
lesa slík rit sem Tímaritið, jafn
ágætt að öllum frágangi, 1 jafnt
að því er snertir efnisval og
höfunda og ytra útlit. Við get-
um naumast krafizt þess að
landar okkar vestra geri betur
í íslenzkri bókagerð, með þeirri
aðstöðu er þeir hafa til slíkrar
bókaútgáfu, miðað við okkur
hér heima. Tímaritið er vottur
þeirrar viðleitni margra Vestur-
íslendinga að viðhalda hjá sér
og niðjum sínum þekkingu á ís-
lenzkri tungu og bókmenntum.
Það hefur vakið nokkra undrun
að í ekki fjölmennari hópi held
ur en Vesturíslendingar eru,
skuli hafa komið fram jafn
margir afburðamenn á f jölmörg
um sviðum, menn, sem ekki ein
ungis sköruðu framúr í hópi Is-
lendinga sjálfra, heldur vöktu á
sér sérstaka athygli í sinu nýja
þjóðfélagi. Síðasta stóra fram-
SKÁK
Ritstjóri: GUÐMUNDUR ARNLAUGSSON
tak þeirra á þessu sviði er stofn
un kennslustóls í íslenzku og ís-
lenzkum fræðum við Manitoba-
háskóla. Þeir eru nú á góðri
leið með að safna nægilegum
höfuðstól til þess að tryggt sé,
að vextirnir af honum nægi til
að standast þann kostnað, sem
af þessu leiðir.
Þetta síðasta hefti Timarits-
ins er þrítugasti árgangur þess.
Efni þess er fjölbreytt að vanda
og er eins og áður að mestu
helgað íslenzkum bókmenntum
og tungu og íslenzkri mann-
fræði.
Fyrst má nefna grein um
skáldið og tónlistarmanninn Jón
as Pálsson frá Norður-Reykj-
um í Hálsasveit, eftir séra Hall
dór E. Johnson, prýðilega skrif
aða og skemmtilega aflestrar.
Jónas átti við skort að búa í
uppvextinum og gerði það hon-
um erfiðara fyrir að stunda það
nám er hugur hans hneigðist til.
Hann missti ungur föður sinn
og þurfti þá að fara til vanda-
lausra. Hann lenti á efnaheimili,
sem hefði átt að geta boðið hon-
um. góða kosti. En vistin þar
reyndist honum svo bág, að
móðir hans sá þann kost vænst-
an að taka drenginn þaðan aft-
ur til að bjarga honum frá verri
afleiðingum. Þessi reynsla mun
hafa haft mikil og varanleg á-
hrif á sveininn, því að skömmu
síðar kvað hann:
„Er heilsar okkur unaðs-
fagurt vor
og allt er glatt og fuglar
Fróttir
Max Euwe tefldi á skákmóti
í Kaupmannahöfn í fyrra mán-
uði. Ásamt honum tefldu sjö
danskir skákmenn: Bræðurnir
Harald og Jens Enevoldsen
Hartvig Nielsen, Th. Haahr,
M. Kupferstich, H. Norman-
Hansen og Julius Nielsen.
Euwe varð efstur en að öðru
leyti eru úrslit mótsins ekki
kunn ennþá. Frá Danmörku ætl
ar Euwe til Júgóslavíu og mun
tefla þar einvígi við Pirc, einn
frægasta skákmeistara úgó-
slava.
Fyrir skömmu hafa Danir ’
tekið upp þann sið að tefla í
fimm stunda lotum. Á þessum
tíma er leikið 45 leikjum. Með
þessu móti fækkar biðskákun-
um um allan helming. Á mót-
inu í Höfn hófust skákirnar
klukkan sjö en hætt var að
tefla á miðnætti. Svipaður hátt-
ur var hafður á skákþingunum
í Svíþjóð í fyrrasumar. Senni-
legt er að þessi háttur ryðji
sér til rúms, því að flest er
vinnandi til að fækka biðskák-
unum.
Tafllok
Lítum á þessa stöðu: Hvítur
Kcl —Bb8—Ph6; svartur Kh4—
Bd4—Pe5. Við fyrstu athugun
virðist skákin hljóta að verða
jafntefli; hvíti kóngurinn stöðv
syngja oss yfir,
þá er það bágt að fólkið
hrynji úr hor
og hungrað, tálgað, skinið
það, sem lifir,“
og síðar:
„Það þyrfti að kaupa hundr
að hesta af skóg
til að hýða þetta pakk á
hverjum degi.“
Jónas Pálsson var hálfbróðir
Páls S. Pálssonar, auglýsinga
stjóra Heimskringlu, sem hefur
gefið út ljóðabækurnar „Norður
Reykir“ og „Skilarétt.“ Allir
hafa þeir bræður verið hinir
merkustu menn og hafa mikið
látið ýmiskonar félagsmál til
sín taka í sínum byggðarlögum.
Næst má nefna fróðlega grein
um annað skáld og listamann,
hér heima, Austfirðinginn Rík-
arð Jónsson myndhöggvara,
sem allir Islendingar kannast
við. Eg ætla ekki að fjölyrða
um hana frekar. Hún er eftir
dr. Richard Beck prófessor. Eg
vil bara ráðleggja mönnum að
lesa þessa grein sjálfir.
Framh. á 7. síðu.
ar svarta peðið og svartur
þarf aðeins að leika e5—e4 til
þess að biskupinn ráði upp-
komureit hvíta peðsins.
En hvítur getur gert eina
vinningstilraun: 1. Bb8—a7!
Svartur má ekki taka biskup-
inn því að þá rennur peðið upp
og heldur ekki láta biskup
sinn standa kyrran. (Ef 1.
Kg5 þá auðv. ekki BxB, KxP
með jafntefli, heldur 2. h6—
h7 o. s. frv.). Svartur verður
því að leika biskupnum: 1. —
Bd4—al. Hvítur reynir nú að
veiða biskupinn: 2. Kcl—bl
Bal—c3 3. Kbl—c2 Bc3—al,
en það er sýnilega ekki hægt.
Hvíta kónginn vantar ekki
nema einn leik í að
komast á e4 og tryggja upp-
komu peðsins. Þarna skilur
einn leikur milli jafnteflis og
vinnings. Skyldi vera alveg ó-
kleift að græða þann leik? Við
athugum allar aðstæður sem
gaumgæfilegast einu sinni enn.
Er hægt að leika 4. Ba7—d4?
Leikurinn er ekki jafn fárán-
legur og hann sýnist því að ef
e5xd4 þá Ke2—d3 og hvíta
peðið rennur upp. En svartur
getur líka drepið með biskupn-
um?! Þá tryggir Kd3 engu að
síður uppkomu hvíta peðsins.
Niðurstaðan verður því sú að
hvítur vinnur.
Svona stöður sýna ljóslega
hve erfið skákin er viðfangs
og hve auðveldlega mönnum
getur sézt yfir atriði sem kunna
að skera úr um vinning eða tap.
Mótbragð Falkbeers
Schiösser
1. e2—e4
2. f2—e4
3. e4xd5
4. e2—d3
5. d3xe4
6. Rgl—f3
7. Ddl—e2
N. N.
e7—e5
d7—d5
e5—e4
Rg8—f6
Rf6xe4
Bf8—c5
f7—f5
7. Bf5 er talinn bezti leik-
ur svarts í þessari stöðu. Sá
leikur felur að vísu í sér mann-
fórn: 8. g4 0—0! 9. gxf5 He8,
en svartur nær þá góðri sókn.
8. Rf3—d2! 0—0
9. Rd2xe4 f5xe4
10. Bcl—e3 Dd8xd5 ?
Þessi eðlilegi leikur tapar
skákinni. Svartur gleymir því
að maður sem hefur það hlut- •
verk að valda annan verður að
standa öruggur sjálfur.
11. De2—c4! og svartur .
gafst upp því að hann tapar
manni. 11. Rc3 gerir ekki sama
gagn því að svartur á svarið
11. — Bb4.
iiiiiiiiiiiiinuif 111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111111' itiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiaiiiiiiiiiiiiiiiini iiiiiiiiiiiniiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiitiiiiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiinii i
Lesíö Bókmenntasögu Kristins Andréssonar
BókabúS Máls og menningar, Laugaveg 19.
I •" V -"™r
iiiieiflimiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiimiiiiiiiiiiitiiiiiiiiiniiii iiiiiiiimiiiiiiiiiiiimmmiiiimiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiimmiiiiiiiiiiiiiiiimiiiiiiiimiiiiimmm