Þjóðviljinn - 19.06.1949, Side 5

Svv»»VKlagiJí' 19. júní 1949
ÞJOÐYIUmN

■9
■ Kristinn E. Andrésson:
j : í«?cttri;ar nátimabók-
; . SBíantir 1918—1948. Mál
og menning. Reykjavík
1949.
Þessi bók Rrisíins E. Andrés
eonar hefuriþegar vakið mikla
athygli og verðskuldaða.
Nokkm veldur þar nálægð
efnisins. Flestir höfundarnir
sem fjallað er um lifa enn í
hcldinu, heppinn lesandi getur
litið upp . úr bókinni og séð
hvorki meira. né minna en Þor-
bei-g Þórðarson eða Halldor
Kiljan Laxness, Tómas Guð-
mundsson eða Stein Steinarr
ganga fyrir gluggann eins og
væru þeir dauðlegir menn.
Vegna nálægðarinnar verður
efni bókarinnar forvitnislegra.
En. hitt dylst fæstum að „Is-
lenzkar nútímabókmenntir 1918
—1948“ er hið merkasta rit,
fijáift líklegt til langlífis og
virðulegs sætis í bókmennta-
scgu 20. aldarinnar.

Islenzkar nútímhékmemitir
£918—1948
Örn Amarsop, Jakob Thoraren-
sen, Sigurjón Friðjónsson, Sig-
urð Jónsson og Fomólf. Þriðji
þátturinn er „Heimskreppan og
rauðir pennar“, og er þar m.a.
rætt um Kvæðakver Kiljans,
Hamar og sigð Sigurðar Ein-
arssonar, Jóhannes úr Kötlum,
Stein Steinar'r, Guðmund Böðv-
arsson og Jón úr Vör. Fjórði
þátturinn nefnist „Ástarljóð til
Höfundur .hefur skýrt þannig‘íslands“« um Jón Helgason og
frá tildrögum bókarinnar að
í'yrir áratug hafi hann samið
í snatri stutt rit, um bókmennt-
ir íslendinga 1918—1938 að
beiðni útgáfu sænsku sam-
vkinufélaganna. Ekki varð þá
af útkomu bókarinnar og síðan
heíur hún vaxið í þetta mynd-
’&riega rit, 414 bls. í skímis-
broti, sem Mál og menning
gladdi félagsmenn sína með 5
vor.).. og einnig kemur út
á sænska tungu.
Þessa uppruna bókarinnar
eér nær engin merki nema ef
það væri í inngangsköfium
hennar, þar sem rakinn er
sögulegur aðdragandi tímabils-
ins 1918—’48 og einkum at-
vinnubyltingin á fyrstu tugum
aldarinnar. Einstök atriði í þeim
köflum gæti bent til þess að
erlendur lesandi væri hafður í
huga, en raunar er oft nauðsyn
a8 minna á söguleg atriði sem
ffitla mætti að „allir“ viti
■’ (Smáskekkjur sem ekki skipta
máli hér: Stofnár Dagsbrúnar
er 1906. Alþýðusambandið ekki
stcfnað „úpp' úr“ sjómanna-
verkfallinu 1916. Alþýðusam-
bandið var • förmlega stofnað
12. marz 1916, aðdragandi,
stofnunarinnar frá hausti 1915.
Sjómannaverkfallið hófst 29.
apríl).
Eftir ýtarlegan inngang
rekur Kristinn á fáum blaðsíð-
um meigineinkenni tímabilsins
1918-—1948 og skiptir því í
þrjá kafla, 1918—’30, 1930:—
’39, 1940—’4S; ræðir bók-
menníastarfsemina í heild og
þjC'óíé!agsþróunina. Eftir það
skiptist bókin í tvo megin-
etrauma, er annar um ljóö-
skáldin en hinn um ritendur
óbundins máls.
Kaflanum um Ijóðskáld er
skipt í fimm þætti. Fyrst er
„Nýr lífstónn og kynslóðaskil
í lok fyrri heimsstyrjaldar“,
um Stefán frá Hvítadal, Davið
Stefánsson, Sigurð Grímsson,
Jón Thoroddsen, Magnús Ás-
geirsson, Jóhann Jónsson, Jón
Magnússon, Kristmann Guð-
roundsson, Guðmund Frímann
og Tómas Guðm.undsson. Annar
þáttimnn j?r: „Skáld mótuð af
... «ldri tiuMt”, um Jrkofc Smára,
Snorra Hjartarson. Fimmti þátt
ur fjallar um Guðfinnu Jóns-
dóttur frá Hömrum, Guðmund
Inga Kristjánsson, Kristján
Einarsson frá Djúpalæk og
Heiðrek Guðmundsson.
Síðari kaflinn, „Rithöfundari*
greinist í sjö þætti. Fyrst er
„Sigurður Nordai og íslenzk
menning“, þá „Höfundar á er-
lenda túngu“: Gunnar Gunnars-
son, Guðm. Kamban, Krist-
mann Guðmundssou, Friðrik
Ásm. Brekkan, Tryggvi Svein-
björnsson, Jón Björnsson og
Þorsteihn Stefánsson. Þriðji
þátturinn nefnist „Milli skers
og báru“ : Guðmundur G. Haga
lín. Þá koma „Brautryðjendur
sósíalistískrar stefnu“: Þó
bergur Þórðarson, Gunnar Bene
diktsson, Halldór Kiljan Lax
ness og Halldór Stefánsson. í
síðustu köflunum þremur ér
rætt um þessa höfunda: Theo-
doru Thoroddsen, Þorstein Jóns
son, Helga Hjörvar, Davíð Þor-
valdsson, Sigurð B. Gröndal,
Gunnar M. Magnúss, Sigurð
Helgason, Stefán Jónsson, Elín-
borgu Lárusdóttur, Kristínu
Sigfúsdóttur, Theódór Friðriks-
son, Eyjólf Guðmundsson, Guð-
mund Daníelsson, Ólaf Jóhann
Sigurðsson, Þórunni Magnús-
dóttur, Óskar Aðalstein Guð-
jónsson og Sigurð Róbertsson.
Meginstraumar bókarinnar
renna loks saman í snjöllum
og samanþjöppuðum köflum um
„hina örlagaríku þjóðfélagsat-
burði síðan 1940 og áhrif þeirra
á bókmenntirnar" og „stöðu
tímabilsins 1918—’48 í íslenzk-
um bókmenntum. Hvernig bera
nútímaskáldin uppi nafn Is-
lands?“ Ályktunarorð höfundar
í bókarlok svara þeirri spurn-
ingu.
„Bókmenntir þessa tímabils, þótt
séu aðeins brot úr sögu, lýsa
grósku, æsku, sterkri kræringu,
hugardýpt, björtum hugsýnum,
þrá sem aldrei á'ður eftir list-
rænni fegurð, kappi þjóðar sem
vill verða mikil af sjálfri sér, þ. c.
nútíðarverkum, og geta mælt sig
við afrek fornaldár og snillinga úti
i löndum, Aldrei hefúr þjóðin. leit-
að jafn. djúpt i sjálfri'sér áð lífs-
beint, ekki sízt í skrifum tveggja-
höfuðpaura þess á ritveliin-
um, Hriflu-Jónasar og Haga-
líns. Kristinn hefur h'tt hirt
um að svara þeim níðdyDgjum
sem þéssir frjóu „menningsi-
frömuðir“ hafa að honum vclt,
en „Islenzkar nútímabók-
menntir" eru óbeint svai, níðinu.,
svarað með óbrotgjömu ís-
lenzku verki, sem sýnir betur
en nokkurt svar hvein martn.
Kiistinn E. Andrésson hefui*
að geyina.
Þáttur Kristins sjálfs í bók-
menntasögu og menningar-
sögu Islendinga áratugina. 1930
—50 er hinn merkasti, bæði lit.
störf hans og þó ekki sí&nr
hinn sem unninn heíui verið-
með persónukynningu cg skipu
lagsstarfi. Þann þótt þekkja.
þeir einir sem lifað haía þessa.
áratugi og fundið hin djúptæku.
áhrif Kristins í mönnum og lit-
um. Tveir íræðimenn, gagnólík
ir, er ritað hafa ágrip af ís-
lenzkri bókmenntasögu, dr.
-b tzrag frnxp anpi&rj ueuuaji
j uias umpunjoipu 3o unac} um
■Só' uuignj'eaa njsnpis ujuq gixuA
samt framsæknustu rithöfund=
tnjaq pgei IPú'bi'bjjzXcI i iuiuu
fyrri alda. Enginn þeirra mun
hann ekki einungis kynnzt
flestum hinna jmgri höfunda og
So anuiA umgjoui unac} puoA
unum, yngri cg eldri, forvígis-
ÍAÍ 'uosssjpuy 'g umjsuyj
hafa jafnnáin kynni af skáld
maður nýrrar sóknar í menn- Stefán Einarsson og Jakcb-
Kristinn E. Andrésson
; ingarmálum. Hann hefur með
sköpun umíangsmikiila menn-
skipulagniagu cg fundið lestr-
spfBquiujj bjj misq uioq uuuq
arþrá alþýðu nýja farvegi.
i Kann. hefur öllum mönnum bet
| ur sótt og varið málstað ís-
ur í verki. Hún hefur aldi'ei eign- | ‘Cnzkra rithöfuilda Og lista-
azt verk, sem iýsa jafndjúpt í henn | ingarfyrirtækja. unnið afrek i
ar eigin barm sem Sjálfstætt íóIk j manna á Alþijsgi og í skrifum,
og tslenzk mennlag sg dr^giB jafn I og aldrei miflBc sjcnar á því
sterkt fram kosti hennt^ og gaiia. | verkefni þrátt íyrir mjög tíma-
Náttúra Jandsina er henni gfoypt; frek pólitísk störf á þingi og i
í hug og bókmenntir og Hstir. bera j biaðamennsku. Hann hefur hátt
í sér eðliseinkenni þess. Stærstu j
skáldverkin eiga eldfjallanáttúru
á annan áratug alltaf staðið
þar sem heitast var barizt um
menningarmál á Islandi, og á-
rangur baráttu hans má marka
jafnt af sigrum þeim sem unn-
ir eru og hinum gegndarlausu
persónulegu árásum sem aftur-
hald landsins heíur að honum
Benediktsson magister, benda á
svipaðan hátt á hinn áhrifa-
ríka þátt Kristins E. Andrts-
sonar í bókmenntaþrcun síð-
ustu áratuga. Eg tel það einrt
megingalla bókarinnar „Islenzk
ar nútímabókmenntir . 1918—
1948“ að breitt er yfir 1 hinn
sterka persónulega þátt Kiiit-
ns E. Andréssonar í bókmennta
þróun þessa tímabils, nafn hans.
er ekki nefnt nema á titilblaði,
— en auðskilið hverjum
sem þekkir höfund hennar ?.ð
sú alvarlega skekkja. hiyti að.
verða þar!
Kristinn E. Andrés&icn var
lærður bókmenntafræðingur' áð
ur en hann varð sósíalisti cg:
mér hefur stundum þctt kennn.
i skrifum hans að hinn boig-
Framhald á 6. síðu
og útsýn yfir vítt land og ómæl-
anlegt haf. Manngildishugsjónin
hefur, þótt mildazt hafi skapið,
ekki fjarlægzt mjög þá, sem Gísii
Brynjólfsson sýsti í þessum hend
ingum:
Að standa eins og foldgnátt fjall
í frerum alla stund,
hve mörg sem á því skruggan
skall
sú skyldi karlmanns lund.
Sá sem á innra eldinn og fórn-
ar öllu fyrir hugsjón sína vinnur
þó land i islenzkum bókmenntum.
Ekki skal því leynt að þjóðin er í
draumum sínum mest:
Og þó fegurst og kærst
og að eilífu stærst
ertu í ást og í framtíðar vor-
draumum barnanna þinnu.
Aidrei má því gleyma hve þjóð-j nokkllr 'ljóð, þýddar smásögurpenna sinn en raun hefur á
in er fámenn, fóiksfjöldinn ekki ævintýri, xerða- og lana-orðið. Það fer heldur ekki hiá
meiri en í meðalgötu í stórborg og, 0*sicgar og Siðast kafla, semþví að eftir lestur „blaðanna
fábreytnin þvi mikil. Það leiðir af heitir Félagsmál. c‘ t a erþyki manni vænna um höfund
sjálfu sér að ekki verði bent á j meðalstór bók, tæpar 200 bls.,þeirra en marga aðra menn,
mörg' skáldverk, er skipi sér iil, Pf*eatuð <. góðan pappir, prýddsem* maður befur ekki verið
rúms í heimsbókmenntum. En þeg-J teikningum við upphaf hverslengur samvistum við. 1 því
ar iitið er á fóiksfæð Isiendinga: Þáttar. Frú Ó3öf Nordal hefLii sambanai má &fcta þess að
eru bókmenntir þeirra furðulegfj annazt ú..gáfuna, og ritar búnsumar bækur eru, óvitandi., op-
afrek. Hitt skiptir þó mestu <;ð oI'e'nagóðan og hlýægan for-inskáar um það að líf og liHr.v
einstök verk þessa tímabils þoia
samanburð við beztu skáldlist er-
lendis. 1 þeim felst sigurinn fyrir
Island nútimans, réttlæting smá-
þjóðarinnar gagnvart heiminum,
gildi tilveru hennár og réttur til
að vera sjálfstæð þjóð".
I þessum orðum er þjappáð
saman meginhugsun bckaiinn-
ar og boðskap hennai.
Úr bfföuin Lanfeyjar Valdimars-
déttir
Menningar -og minningar-manneskja og hjartapi-úð. Svo
sjóður kvenna -hefur nýlegavel og einfaldlega eru þessar
gefið út bók, sem nefnist tTrgreinar ritaðar, að nú er eftir-
b’öðum Laufeyjar Valdimars-sjárvert að höfundur þeiira
dóttur. Bckin hefur að geymaskyldi ekki leggja meira lag við
gildi og.kröftuin. ergefi henni sig- að rahnsólvn ú Ibóáiréiíiitíán
mála um höfundinn. ingja höfundarins sé ekki
Þessum línum er ekki ætlaðjafneinleikin og sýnast kann í
ritdómshlutverk, en þettafljótu bragði .En um slikt hæf-
kemur mér nú í hug: Sumirir ekki að ræða hér. Aðeins
rithöíundai eru kallaðir minniskal mælt með þessari hug-
en verk þeirra. Aðrir eru tald-ljúfu bók við heiðraðan les-
ir meiri, og er það ekki einnnnda. En hún er ekki einasta
saman leikur að orðum. Hinuhugljúf, heldur einnig þörf. Síð-
hefur ekki verið skorið úr.&sti kafli hennar er svo þarfur
hvpr hlúturinn sé betri. En&ð það væri tilvinnandi að sóa
mér virðist Laufey Valdimars-bókmni allri á forhertustu í-
öóttir eigæ . heima í síðarihaMssálniar á þingi og í bæj-
fiokknúm. Elg veit ekki, hvortarstjórn — ef einhvern tíma
Ungii bókmenn.tafi'æðmgar néitt af þéssúm skrifum henn-gæti eittbvað hafzt upp úi þvi
ar; lifir'ttil lángframa. En að*ð kasta „perium fyrir evín“.
-fcaki þeim .rie sjaldgæflega „•
’iiöi£1If ^'pertónulc)ki, einlæg ., B. B,
Lslenzkii sem sÍDnt haía fræði
st&bfum baía næf' allir, uhnið