Þjóðviljinn - 10.09.1949, Blaðsíða 5

Laugardagur 10. sept. 1949.
ÞJÓÐVILJINN
Séra Jahob Jónsson:
'r)
'r^
BOKSTAFURINN DEYÐIR, EN ANDINN LIFGAR
i i
\ Framhald af 3. síðu.
Einu sinni var prestur, sem
var vanur að bíða þess með eft-
irvæntingu, þegar hann og kona
hans fóru heim frá messu, að
frúin léti í ljós við hann, hvort
henni hefði fundizt ræðan góð
eða léleg þann daginn. En einn
sunnudag gekk prestskonan
þegjandi við hlið mannsins
síns, og sagði ekki neitt. Hann
var ekki vanur að spyrja hana
að fyrra bragði, en nú gat
hann ekki staðist mátið. Hann
hafði lagt mikla vinnu í að
semja ræðu um réttlæti faríse-
anna, og leizt nú ekki á, ef alt
hefði verið til ónýtis eða svo til.
Og nú lét hann verða af því
að spyrja: Hvernig þótti þér
predikunin í dag, góða mín ? —
Prestar eru sem sé ósköp líkir
öðrum mönnum í því, að þeim
leiðist að vinna verk sitt árang-
urslaust. — Prsstkonan yppti
öxlum í þetta sinn. Hún hafði
ekki mikið að segja. „Heyrðu“,
, sagði hún við manninn sinn.
„Hvað heldurðu annars, að mig
varði um þessa gömlu farísea?“
lögðu undanhaldi, — þess
manns, sem gefst upp við að
treysta á andann og hugsjón-
arinnar mátt. Og loks deyr
þessi maður innan um alt sitt
glys, fylgislaust flak, sem misst
hefur traust sinna fyrri sam-
herja, er þess ekki lengur megn
ugur að skapa nýtt líf í hjört-
um meðbræðra sinna, nýjan eld
móð og trúarhita, nýjan kraft
og nýtt líf. I höndum hans
ryðgar hið eina vopn, sem er
nokkurs virði, — andans helga
sverð.
Hvað var þessi maður orð-
inn undir lokin ?
Ekki illmenni í venjulegum
skilningi. Ekki fantur, ,sem vís
vitandi mergsaug öreiga og fá-
tæklinga þjóðar sinnar. Nei,
hann var samskonar maður og
margir farísear Gyðingalands
forðum: Hann var maður, sem
hafði glatað andanum, en varð
veitti máttlausan bókstaf, sem
þó var nógu máttugur til að
verða dómsorðið yfir honum
sjálfum. Ef þessi maður væri
ekkert annað en hugarburður
Ef til vilj spyr einhver af til- jeinhvers skálds, og mynd, sem
heyrendum míniTm í dag: jvarpað er á léreft í kvikmynda-
„Hvað varðar mig um þessa húsi, þá væri ekki ástæða til
gömlu bókstafsþræía í Gyðinga- |að taka hann alvarlega. En
landi ? — Hvað koma þeir mér hann er fulltrúi margra hundr-
uða ef ekki þúsunda, sem nú
ætla sér að endurreisa heim-
við. Væri ekki nokkuð þýðingar-
meira að brjóta heilann um það, |
hvernig þjóðin á að bregðast (inn nieð krafti gamalla orða-
við síldarleysinu norðanlands, jtiltækja, eða gera annað, sem
óþurkunum suijnanlands, — jer ennþá heimskulegra, — en
eða um kosningárnar í haust, Það er að fela vanmátt sinn,
eða um það, á hvað mörgum j úrræðaleysi og hræðslu bak við
stöðum á landinu verði ekki fornhelg orð/sem eitt sinn voru
dansað í kvöld?‘f
Hvað koma hinir gömlu farí-
baráttuorð hárra hugsjóna, en
eru nú lítið annað en dulur,
sear og bókstafsþrælar, eða sem Þeir h^a með nekt sína’
mennirnir, sem hafa ge-fizt
upp við að trúa. Þér kannist
við þessi orð: „Friður“, „lýð-
ræði“, „frelsi“, „jafnrétti“, o.
andlausir þöngulhaúsar suður í
Korinþuborg þér og mér við á
þessum degi ?
Reyndar — þeir koma oss j
við. Meðal annars vegna þess, jS- trv>
að farísearnir eiga skilgetna ] Eg spyr sjálfan mig stuna-
bræður í öllum löndum heims. jum: Logar eldur andans hjá
Ef til vill eru hér einhverjir, vorrí þjóð? Hvar er eldmóður
sem hafa séð kvikmyndina, sem ■ andans, sem svall í brjósti
Nýja-Bíó hefur verið að sýna hinna íslenzku þjóðfulltrúa, er
undanfarna daga. Hún heitir | þeir stóðu sem þéttast saman
undir forystu Jóns Sigurðsson-
ar? Þeir þættu ef til vill ekki
Alþýðuleiðtoginn. Ungur dreng1
ur verður snortinn af anda
hárra hugsjóna. Hann finnur
anda réttlætisins, and'a með-
aumkvunar og jafnaðar fylla
lijartað. Kærleikurinn til þeirra
sem eru ranglæti beittir í þjóð-
félaginu svellur í æðum hans,
Hið innra með honum brennur
eldur. Hann bíður ósigur í
fyrstu, og stundum á hann 'sjálf
ur sök á óhöppum, sem fyrir
koma. En krafturinn, sem fyll-
ir alla hans sál, laðar fleiri og
fleiri til fylgis við hið heilaga
réttlætismál. Hann horfir fram
á við til nýrrar aldar, til betri
og batnandi tíma á jörðinni. En
ævin líður. Metorð, tignarstöð-
ur, hégómlegt skjall, vegtyllur
og mannhylli, allt verður þetta
til að freista hans. Hann held-
ur ennþá bókstaf frelsiskenn-
inganna, en andinn er horfinn.
Það er ekki lengur andans
kraftur og éldmóður, sem ber
uppi líf hans og starf, heldur
fær hann öll einkenni hins fálm
samkvæmishæfir á Borginni
eða í Sjálfstæðishúsinu, sem þá
hófu upp raust sína í hátíðasal
Latínuskólans, — búrlegir karl-
ar á leðurskóm og flestir senni-
lega flibbalausir? — Og þó
tekst oss ekki að fara i þeirra
föt.
Eru ekki fleiri hreyfingar en
þjóðérnishreyfingin, sem spyrja
mætti um, hvort ekki hafi tap-
að einhverju af krafti sihum og
innra eldi ?
Eg ætla ekki að fara að telja
þau upp, þessi mörgu félög,
sem hafa tekið að sér að vinna
að helgum og háleitum húgsjóna
málum? Ef þú ert í einhverju
þeirra, þá spurðu sjálfan þig,
hvernig ástandið raunverulega
sé innan þess vébanda? Getur
nokkurt félag, hversu háleitan
tilgang sem það hefur komizt
hjá að leika við og við á lægstu
strengi mannlegs eðlis, þegar
það þarf að safna fé til þeirra
e andi! manns, setn er á skipu-l hluta, sem gera skal? Eru ekki
jafnvel þau félög, sem eiga að
heita landsfélög, sem ná yfir
allt landið, vönust því að hafa
aðeins sárafáa starfandi menn?
Og er ekki hugsjónamáttur
þjóðarinnar í heild og fórnar-
þrek hennar eitthvað líkt því,
sem einhver blaðamaður vildi
að væri lífsskoðunin í hans eig-
in stjórnmálaflokki sem sé, að
hver maður lifði mest fyrir
sjálfan sig. — Hvar er sá eld-
ur, sem jafnan logar þar sem
bókstafurinn er undirgefinn
andanum ?
Hvar er eldurinn, sem kynnti
undir í baráttu forfeðranna ?
Hvar er lífið?
Hvar er lífið?
Er það hér? Er það innan
hinnar íslenzku kirkju?
Höfum vér af henni að segja,
hinni lifandi þrá eftir orði
kirkjunnar, sem olli því að
Norðlendingar streymdu heim
að Hólum á dögum Jóns Ög-
mundssonar? Finnum vér þá
glóð, sem brann á arni í hin-
um íslenzku bóndabæjura, þeg-
ar Hallgrímssálmar voru sungn
ir um allt íslands, enginn bátur
lagði svo frá landi, að ekki
væri lesin bæn til Guðs, ekkert
ferðalag hafið án þess, að Guð
[ væri ákallaður, og jafnvel heit-
ir skapmenn funau, að þeir
urðu að geta fyrirgefið fjand-
mönnum sínum, áður en þeir
gengu til Guðs borðs.
Og vér skulum láta hugann
reika aftur um aldirnar, til
frumsögu kirkjunnar, til þeirra
daga, er postulinn Páll fann
hinn andlega kraft Jesús
Krists gagntaka hina nýju
söfnuði, og skapa það bræðra-1
lag, sem fátt eða ekkert hefur
jafnazt við á jörð. Þegarsú lífs-
regla gilti, að lifa meira fyrir
aðra en sjálfan sig. Nei, vér
skulum ekki endilega vera að
fara svona langt aftur í tím-
ann. Vér skulúm aðeins fara
beint í eigin barm ? Hefur safn-
aðarlíf hinnar kristnu kirkju í
Reykjavík eflzt eða hefur því
hnignað á síðustu áratugum?
Prestur í strjálbýlu prestakalli
sagði; við mig í sumar: „Hvern-
ig er það hjá ykkur í Reykja-
vík ? Hér hjá okkur þarf fólk-
ið, margt af því, að fara tveggja 1
tíma ferð hvora leið til mess-
unnar. Og það þarf að hugsa
um að vera samt komið heim
í tæka tíð til að sinna grip-
unum. En hvernig er 'það hjá
ykkur fyrir sunnan? Mér hefur
verið sagt, að það væru margir
simnudagar, sem fólk úr næstú
húsum við kirkjuna léti ekki
sjá sig.“ Þetta voru hógvær orð.
En hjá mér sem Reykjavíkur-
presti vöktu þau undarlegt
sambland af tilfinningum. Eg
vissi eiginlega ekki, hvort ég
átti að gráta eða hlæja. Með
eins atkvæðis meirihluta leyfði
á sinni tíð bæjarstjórn
Reykjavíkur, að Hallgríms-
söfnuður mætti byggja þennan
litla hluta af kirkjunni. Þana
vetur sem kirkjan hefur ver-
ið notuð, hefur kirkjusóknin
aukizt að miklum mun, og starf
semi safnaðarins orðið mu-n
fjölbreyttari en áður var. Öllu
virðist miða fram á við. En er
það ekki einmitt grátlegast af
öllu, og sýnir deyfð kirkjunnar
betur en flest annað, að vér
starfsmenn hennar skulum
fórna höndum af þakklæti yf-
ir þeim húsakosti, sem flestum
stjórnmálaflokkunum mundi
finnast vanvirða að bjóða sér
upp á, hvað stærðina snertir.
Og þetta er í einum stærsta
söfnuði landsins, þar sem eng-
inn þarf að fara tveggja tíma
ferð til kirkju. Eg segi þetta
ekki til að afsaka deyfðina,
sem ríkir í flestum söfnuðum
til sveita, heldur til þess að
benda á, að hér er alvarleg
hætta á ferðum, bæði til sjávar
og sveita, bæðf ’í Reykjavík og
annars staðar. •
Hvað vantar hjá oss ?
Það vantar sama eídmóðinn
og annarsstáðáf, þar sem um
andleg mál er að' ræða. Eg veit,
að vísu, að vér varðveitum bók-
stafinn, og með grobbkenndu
þrefi og drýldnum hröka nota
menn stundum bókstafinn til
að hnýfla hver annan, og gefa
hver öðrum meðmælabréf af
fremur broslegri tegund. En
hvar er sú hrifning og sú gleði í
heilögum anda, sem einkenndi
beztu tímabil kristninnar? Vér
erum í rauninni ennþá aumari
en Reykjavík var á mínurn
skólaárum, þegar tvær stórar
kirkjur voru að jafnaði fullar
tvisvar hvern sunnudag jafnt
sumar sem vetur. Andstæðing-
ar kirkjunnar eru að vísu linari
nú en þá. En vér sjálfir, kæru
bræður og systur í kristnum
söfnuði, eigum að ég hygg, líka
minni kraft, minni tilfinningu
fyrir því, að heimurinn þarfnast
hinnar kristnu kirkju, eins og
strándað skip þarfnast björg-
unarliðs. Það sem oss vantar,
er tílfhmingin fyrir því, — að
hinn lifandi kraftur Guðs standi
oss til boða.
En — hvar og hvernig er
hjálp að fá?
Hvar er líf og kraftur á þess
um köldu og svartsýnu tímum ?
Veraldarsagan sýnir oss, að
jafnan þegar einhver andleg
hreyfing þarf endurnýjunar
við, er hollast og gagnlegast
að hverfa til frumuppsprett-
unnar, að svo miklu leyti sem
mögulegt er. Hvert sótti hi.i
íslenzka þjóðernishreyfing
kraft sinn á síðustu öld, ef ekki
til þeirra listaverka, sem þjóð-
menning þessa lands hafði skap
að fullkomnust á horfnum öld-
um. Án íslendingasagnanna
hefði ísland aldrei orðið aftur
frjálst. Hvar fá kristnir menn
að kyú'nast ’þeim eldi, sem var
upþhaf að blysför kristinnar
trúar um myrkan heim, ef ekki
í hinum sígildu ritum kristninn-
ar, hinni heilögu ritningu, Biblí
unni? Hinn gamli bókstafur frá
þeim tímum, að andinn svall í
brjóstum manna, er hin sterk-
asta lögeggjan, herhvöt og dag-
skipan til þeirra, sem nú hafa
hinu sama hlutverki að gegna
og þeir, sem þá dyfu penna sín-
um í blek, Án:þekkiagar á orð-
um Krists og frumpostulanna
verður enginn kraftur í kristn-
um lýð á hvaða öld sem er. En
jafnvel hin heilaga ritning væri
gagnslaus í sjálfu sér, ef ekki
væri að ba-ki henni andi hiús
lifandi Guðs, sem ekki ritar á
spjöld eða pappír, heldur á
hjartaspjöld úr lifandi hoidi.
Það er einn megin-munur 4
hinni kristnu hreyfingu og öðr-
um þeim, sem ég hefi tekið til
dæmis. Hvað er andi Jóns Sig-
urðssonar eða andi Jóns Ög-
mundssonar, andi horfinna
verkalýðsforingja eða andi
löngu liðinna hugsjónamanna
hjá anda Krists ? Allir hinir
miklu menn hafa látið eftir sig
örfandi orð. Og vér skulurn
einnig gera ráð fyrir því, að
eftir að þeir hafi flutzt til ó-
sýnilegra heimkynna, láti þeir
einnig margt gott af sér leiða
fyrir jarðneska menn. Eg er
sannfærður um, að það er ekki
tóm bábilja, sem kristin kirkja
hefur stundum kennt, að ein-
stakir ágætismenn í öðrum
heimi hafi hug á að veita and-
legum krafti til jarðarinnar.
Vér getum samsinnt það og
þakkað fyrir það án þess að
fara að krjúpa fyrir dýrlingum.
En allir þessir menn, hvort sem
er þessa heims eða annars,
hafa sínar takmarkanir. Það er
aðeins einn, sem gat sagt um
sjálfan sig með sanni: Mér er
gefið allt vald á himni og jörðu.
— Jesús Kristur, hinn kross-
festi og upprisni er ekki aðeins
framliðinn vinur, sem hugsar af
samúð til vor mannanna í bar-
áttu vorri fyrir guðsríki á jörð.
Hann er ekki aðeins einhver
hinna stóru bræðra, sem horfir
á það með kærleika, er mennim
ir, hin veiku börn eru að strita
við byrði hins jarðneska lífs.
Hann er ekki einhver efstabeklc
ingur, sem horfir yfir öxl þé •,
meðan þú ert að pára nafnið
þitt í lífsins bók. En hvað er
hann þá? Hann er sjálfur hinn
andlegi kraftur hins lifandi
Guðs, sem gjörir þig hæfan til
að vera þjónn nýs sáttmála,
Það er hann sem hrífur þig með
sínum andlega krafti til að
taka þig með í baráttivf^ha fyr-
ir Guðs ríki á jörð. Hann er
sjálfur vaxtarmáftúrinn, sem
gerir þig sterkan og stæltan í
viðureign þinni við þunga byrði,
breytir sjálfum þér úr van-
máttugu b’arni í sterkan, full-
orðinn mann. Hann er sjálfur
að skrifa á þín eigin hjarta-
spjöld, bréf til mannanna, sem
þú lifir á meðal. Hvar sem andi
Krists fær að snerta hjörtu
mannanna, fer gamall bókstaf-
ur aftur að leiftra af ljósi Guðs,
gamalt fagnaðarerindi að verða
nýtt, gamalt lögmál að benda
út og upp fyrir sjálft sig meö
sífelldri eggjan á að ganga
lengra í því, sem gott er, en
nokkurt lögmál getur fyrirskip
að. Og þrátt fyrir alla deyfð
og allan drunga, finnum vér nið
stormsins, sem í hönd fer. Víðs
vegar um heiminn er andi
Framhald á t. síðu, y