Þjóðviljinn - 18.12.1949, Blaðsíða 1

Þjóðviljinn - 18.12.1949, Blaðsíða 1
LJÖB KÖTLUl Þessa dagana erum við að fá í hendur þá bók, ssm að réttum rökum mun verða tjóðelskum mönnum kærkomnust lesning á komandi jólum: heildarútgáf- an af ljóðum Jóhannesar úr Kötlum. Heimskringla gefur út í því tilefni, að höfundur þeirra, sem í vöggu eá öidina rísa, hefur nú hálfixað með henni það skeið. Þetta er þó engin sérstök við hafnarútgáfa, eix sarnt er vel til hennar vandað. Hér eru átta ljóðabækur saman komnar í tvö bindi — 666 blaðsíður og engar eyður fyrir andríkinu — þétt settar skýru letri á góðan pappír og prentvillulaust í fljótu bragði séð, bundið í gyllt skinn. Út- gáfan er því til sóma þeim, er um hafa fjallað. Þau skáld íslenzk eru ekki mörg, sem skilað hafa stærra dagsverki að línufjöída en þetta er — ljóðin eru 569 að tölu — og er þó staríidagur vonandi ekki miklu fremur ea til hálfs að kvöldi iiðinn. Ea um hitt er þó meira vert, að margur raun játa, sem nú fær þessa ijóða- heild i hendur og áður vissi þó að Jóhannes úr Kötlum er eitt fremsta skáld þessarar aldar — hann mun játa með furðu, að honum hafi samt ekki verið það jafnljóst fyrr, hvílíkt rúm hann skipar. Engar lesmálsríður nokkurr- ar bókar jafnmargar geyma meira af ævintýri aldarinnar — fullu fagnaðar, lífstrúar, bar- áttu, byltinga, ógna og von- brigða — eins og það hefur gjörzt í minningutn, skynheimi og óskadraumum íslenzkrar al- þýðu. Hennar sýn er sú er þar gefur inn í rökkur löngu liðinna tíma; hennar fegurðar- næmu ástaraugum er þar horft á náttúru landsiixs, lífgæfa og lifandi; drengskaparvitu.nd henh ar er, þar dómari á mannleg verk og viðhorf, og óslökkvandi þrá hennar til frjálsara, ríkara og farsælla lífs er iiú glóð, er andar þar hlýju, allsstaðar, og brýzt oft út í loga. Hér lítum við eirus og í skugg- sjá flest það, er mestu róti hef- ur valdið á hugum manna og högum á þessu tímaskeiði nýrrar tækni, nýrrar heims- skoðunar, nýrra félagsforma og stórat’burða I heimslífi og þjóðlífi til 'árnaðar eða óskapa — hér er þetta allt, skírt í deiglu nxannleg3 hjarta, sem hrærzt hefur af hverju fyrir- bæri til hryggðar eða fagnaðar,' fylgis eða mótspyrnu, og ekkert ■ haggað óbrigðulli, eðlisborinni j og ianrættri hollustu þess við| málstað frelsis og bróðurþelsj gegn kúgun og grimmd, málstað j sannlaikij gegn. lygi, ábyrgðar-j vitundar gagn kæruleysi — lífsj gegn dauða. Hér eru umbrot og og eftirvænting nýs tíma, en snesi JóJiamnes úr Kötlum líka sá friður, sem það getur fært, ef svo ber enn við, að raaður sjái gamla konu róa framan á rúmi sínu með þrí- hyrnu á herðum og vera að prjóna. Hinar sömu eigindir sem gera mann að manni, hafa hér gert ljóð að ljóði: lind sem frá hjarta er sprottin og til hjartna rennur. Slíkt ljóð sýn- ist ekki; þvert á móti: Það er og verður — of mannlegt til þess að missa gildi sitt, þótt í því finnist hortittir eða arf- teknir formgallar, of satt til þess að virðast logið, þótt það hafi ekki á sér yfirsldn frum- leikans. Með réttu má víða benda á eitt og annað, sem betur mætti fara í kvæðum Jóhannesar úr Kötlum; viti til varnaðar, endá þótt fordæmi góðskálda sé fyrir; galla, sem yrðu bláþræð- ir í þeim ljóðum, sem einkum hanga saman á lxortittaleysinu. Hann er skáld andagiftarinnar, sem ósýnna er um itrustu fág- un og svipar mjög um það hvort tveggja til Matthíasar Jochumssonar. Hinsvegar er formtilfinning hans mjög þrosk uð og fjölbreytni hans í hrynj- andi og háttavali höfuðeia- kenni á skáldskap hans. Hann hefur ekki helgað sér neitt sér- stakt form, til allrar tjáningar nytsamlegt, sönglað allt, er á hug lians stríddi, með sama fá- breytta hljóðfallinu. Það er auðþekkt og nær óbrigðult höf- undarmark, og sumir kalla það að skáld finni sjálft sig, er það fær þannig sérstakan hátt eða hrynjandi ,,á heilamx". I þeim skilningi hefur Jóhannes ekkij fundið sjálfan sig; til þess er[ hann of mikill hagsmiður brag- ar, sem betur fer. Hann hefurj þvert á móti í formleit sinnií flaskað á því, sem flestum verðj ur, að bregða fyrir sig mörg-| um þeim háttum, sem góðskáld hafa áður gatslitið þannig, enda þótt hann sýni víða, hve formsköpun er honum léttur leikur Hann getur jafnvel leyft sér að sleppa stuðlum og sam- rimi í tilraunaskyni, og náð svo góðum árangri, að ljóð hans; vei’ður ljóð eftir sem áður. Þessar tilraunir eru þó að- eins fáar; hann er fyrst og fremst skáld hefðbxindins fonms, enn sem komið er. Þeg- ar 26 ára að aldri, er fyrsta bók hans, Bí, bí og blaka, kem- ur út, leikur hann sér þar í Háttalykli að flestum hinum erfiðustu bragraunum og hef- ur þá þegar náð óvenju mikl- um þroska sem skáld. Freist- andi væri að rekja þann þroska feril, sem þar er hafinn, þótt það verði ekki gert í þessum fáu línum. Hann liggur nú þeg ar, eins og fyrr segir, í gegnum átta ljóðabækur. Vögguvísan i vökumannsins entist honum í fjögur bókarheiti (1929 -—-j 1932 — 1935), og þegar hún er botnuð, • er enginn framar í efa um það, hvar hann hefur þetta skáld og hvers af þvi tná vænta. Hið merka söguljóða I safn, Hrímhvíta móðir, þar! sem komið er við í áfanga-1 stöðum á frelsisgöngu íslenzkr- ar alþýðu og að lokum dropið höfði þar, sem Þegnar þagnar-1 innar, hinir óþekktu hermennj hversdagsbaráttunnar hvíla — sú bók kom út árið 1937. Tveim árum síðar, 1939, kom bókin Hart er í heimi, þar sem ljóð eins og Stjörnufákur, Hvítar kindur, Mitt fólk o. fl. marka dýpst spor. 1 bókinni Eilífðar smáblóm, 1940, eru form ljóð- anna fáguð og hnitmiðuð og mörg þeirra lyriskar perlur; og enn kemur bókin Sól tér sortna árið 1945 með snilldar- Ijóðum eiixs og t. d. Klerkurinn við Viðarsæ, Aldaregn, Skæru- liðar o. s. fr.v. — og loks eru Fimmta bindi af ævisögu Árna prófasts Þórarínsronar, skráori af Þórbergi Þórðarsyni, er komið út. Hvcrt sem þeir láta Ixér staðar numið eða ekki þá mun þetta lengsta ævisaga að íslenzku máli. Ég er ekki í hópi þeirra sem séð hafa eftir tíma Þórbei’gs í ritun þessarar sögu, þótt marg- ur vafi leiki nú á ýmsum hlut- um. Tilbreytiag er góð. Þór- bergur var búinrx að minnart sjálfs síii svo rækilega um hríð að áhugi iesendanna hefði farið að slappast ef Iengur heíði verið haldið sama sprettinum, jafnvel þótt sanna mætti að hann væri merkilegasti maöur- inn sem hann nokkru sinni mundi komast í tæri við. Lík- lega hefði hann sjálfur þreytzt einnig. Nú hefur væntanlega sigið í brunninn aftur. Þá er trúlegt að án Þórbergs hefði isaga séra Árna alls ekki verið rituð, a.m.k. hefði enginn rskrifað hana af jafnmiklum á- huga og listfengi. Og þótt ekki aé allur sérkennileikur þessa t ■ í safninu. verðlaunaljóðin frá 1930 og 1944. Ljóst er af safni þessu, hvert þroskaferill höfundarins liggur — að hann stefnir æ hærra til fyllri veruleikaskynjunar og og skáldlegs valds yfir við- fangsefnunum. En til skilnings á því sem þegar er unnið, ljóð- unum, sem enn eru allt of mörgum allt of ókunn, er gott að hafa í huga, að Jóhannes úr Kötlu’m er fyrst og fremst lyriskt skáld — hörpusveinn ljúflingsljóðanna, sem þörf samtíðar og kall framtíðar hefur knúið til baráttu í fylk ingarbrjósti íslenzkrá vor- manna og til að hrópa yfir rangsleitni og spillingu aldar- innar „hið ógurlega: Mene, íxiene tekel!“ Þeirri rödd muri enn vaxa vald og styrkur. Og um ljóð Jóhannesar úr Kötlum er þetta víst: Því meir sem reynir á manndóm þessar- ar þjóðar, því dýrmætari munu þaxi verða henni og því betur munu þau sanna lífsgildi sitt franx yfir margan þann leir, sem kostulega hefur verið for- gylltur og stungið meira í augu um stundar sakir. Og þegar kvölin slær eða sigurfögnuður leitar sér orða, verður það ekki tómahljóð brandaranna, frygðarmálin né mannníðið, hve „listrænt“ sem það er, sem eyrunum fróar, það verða slög hjartans sem slær að baki þess um ljóðum — íslenzkrar alþýðu og alls stríðandi mannkyns. Þ. Vald. Þórbergur Þórðarsoa. verks jákvæður er það í heild m.jög merkilegt. Ég sleppi rök- stuðningi fyrir þeirri staðhæf- ingu, að öðru leyti en því að sjálfur er séra Árni í röð hug- tækustu persóna sem komið hafa fram í bókmenntum okkar, og ætti engu að spilla þótt hann sjálfur hafi annazt lýsingu sína. — I Sálarháska hjá vondu fólki 8. Snæfellsnesi. Þar er ekki efni- legt. En það voru ekki sízt andarnir, eilífðarverurnar, sem fleyttu Árna presti ósköddutn yfir torfærur þessa lífs. Um þá fjallar þessi bók. Ritari hennar hefur látið svo um mæit opin- berlsga að hún greini frá „18 tegundum dularfullra fyrir- bæra“. Það er greinilegt að sögu maður trúir hverri einustu þsss- ara frásagna, enda er hann sjálfur aðili nxargra þeirra. Og litlu sýnast þeir lakari, aðrir nautar þeirra. Sögumaður leiðir fram tugi, jafnvel hundruð manna til staðfestu frásögnum sínum, til vitnis um sannindi nxáls síns. Þá bregður svo kyn- lega við að „merkir“ menn, vandaðir til orðs og æðis og afirkaplega gáfaðir, vaða uppi nm gjörvallt Snæfellsnesi. Áður voru Snæfellingar „snillingar í rógburði“. Nú er Snæfellsnes- i prófastsdæmi orðið trúaðasta prófastsdæmi á landinu, svo ekki verður iáðvendnin og heið- arleikurinn í efa dreginn, enda leynist ekki velþóknunin í orð- unum. Sú var tíð að sögumaður bjó „hjá vondu fólki“ á nesi þessu, rvo vondu að firn voru og fádæmi. Það skyldi þó aldrei vera að hér væri seglurn ekið eftir vindi. ,,Rógberar“ eru af- leit vitni. Eða voru þær katinski ýktar, frásagnirnar af „vonda fólkinu“ ?------ Annan jóladag 1911 messaoi séra Árni að Miklholti. Þá bjó hann á Stórahrauni, en Haf- fjarðará fsllur milli bæja. Preat Framhald á 13. síðu.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.