Þjóðviljinn - 10.01.1950, Blaðsíða 5

Þriðjudagur 10. jaaúar 1950
ÞJ ÓÐVILJINN
5
Ekki mun um það mikill á-
greiningur að atvinnuhorfur
reykvískrar alþýðu séu nú ugg-
vænlegri en verið hefur um
langt skeið. I fyrsta skifti síð-
an 1939 hefur verulega borið
á hinum forna óvini alþýðuheim
ilanna, atvinnuleysinu, nú síð-
ustu tvö árin, og öllum ljóst,
sem opin hafa augu, að ný
auðvaldskreppa er að hef ja inn-
reið sína í atvinnu- og fjármál
þjóðarinnar.
Aldrei verður það augljós-
ara en á tímum atvinnuleys-
is og kreppu hve einkarekstur-
inn er í raun og sannleika
ábyrgðarlaus gagnvart hinum
vinnandi fjölda. Allir eldri
verkamenn í Reykjavík muna
itímabilið frá 1930 til 1939. Þá
gengu hundruð og jafnvel þús-
undir fullhraustra, og vinnu-
fúsra manna atvinnulausir,
vegna jþess að ráðamönnupi
fjármagns og atvinnutækja
þótti gróðinn ekki riægilegur
af vinnuaflinu.
Á þessum árum ríkti sannar-
lega neyðarástand á hundruð-
um alþýðuheimila í Reykjavík.
Húsbóndinn gekk bónleiður frá
dyrum atvinnurekandans dag
eftir dag, viku eftir viku og
mánuð eftir mánuð. Heima sat
'konan með börnin, oft í lélegu
húsnæði, sem ekki var hægt að
hita upp, vegna þe3s að eng-
ir peningar voru til fyrir elds-
neyti. Matur var lítill og lé-
legur, og fatnaðurinn gekk úr
sér og varð ekki endurnýjað-
ur. 1 fáum orðum sagt: Skort-
urinn var hinn daglegi fasti
gestur á reykvtskum alþýðu-
lieimilum á þessum árum.
Sjálfstæðisflokkurinn hafði
þá meirihluta í bæjarstjórn eins
og nú.
Guðmundur Yigiússmt:
k bæjarstjémln að þjéna hagsmunum
albvðu eða auðmannanna í bænum?
upp hverníg ihaldiS stóSst próf
kreppuáranna eftir 1930
Eftir þeirri kenningu, sem
íhaldsmeirihlutinn í bæjarstjórn
Reykjavíkur hefur haldið á
lofti síðustu árin, þegar hann
hefur verið að ganga af um-
bótatillögum sósíalista í at-
vinnumálum dauðum, um að
bæjarstjórninni bæri fyrst að
láta veruíega til sin taka um
at vinnuf ram kvæmdir þegar
einkaframtakið drægi sig t hlé,
hefði mátt ætla að þessi hefði
verið raunia á atvinnuleysis-
árunum, þegar neyðia kreppti al
mennast að á heimilum alþýð-
unnar í :bænum. '
Og var þetta þá ekki svo?
Var ekki íhaldsmeirihlutinn í
bæjarstjórn hin vökula forsjá
í atvinntxmálum Reykjavíkur
þegar neyðin var stærst og
mest reyndi á?
Þessum spurningum þarf
ekki að svara vegna þeirra
verkamanna og alþýðumanna,
sem þekkja atvinnuleysistím-
ana af eigin reynslu. En vegna
þeirra hundráða æskumanna í
verkalýðsatétt, sem hafa vaxið
upp á undáaforhum velgengnis-
tímum og aldrei ha.fa kynnzt
þrengingiim. og böli atvinnu-
leysis og skorts og þekkja því
síður viðbrögð íhaldsforsjónar-
innar í bæjarmálum en þeir
sem e.ldri eru, skal þessum
spurningum svarað og þó far-
ið fljótt yfir sögu.
Á þessum árum var barátt-
an fyrir atvinnu og brauði tví-
mælalaust þungamiðjan í allri
hagsmunabaráttu reykvískrar
alþýðu.
Ihaldsmeirihlutinn í bæjar-
stjórn Reykjavíkur hundsaði
yfirleitt allar kröfur verkalýðs-
ins um aukna atvinnu. Svarið
var að engir peningar væru
til, dýrtíðin væri óbærileg og
kaupgjaldið alltof hátt, til þess
að atvinnurekstur gæti borið
sig.
Svona var sungið í kór aft-
urhaldsins almennt t. d. árið
1932, þegar barátta alþýðunnar
gegn skortinum reis hæst og
íhaldsmeirihlutinn í bæjarstjórn
sýndi gleggst sitt rétta andlit
og sína raunverulegu afstöðu
til vandamála almennings í bæn
um.
Þá höfðu yfirvöldin samt
efni á að eyða hundruðum þús-
unda í að efla lögreglu bæjar-
ins og að stofna hvítliðasveit-
ir, sem beitt skyldi gegn al-
þýðunni, ef hún dirfðist að
beita samtakamætti sínum til
þess að knýja fram réttlátar
kröfur sínar um atvinnu.
Og þá eyddi bæjarstjórnar-
íhaldið offjár á hverju ári í
fátækrastyrk til fullvinnandi
manna, sem áttu enga ósk heit-
ari en að fá að vinna nýtiieg
störf sér og sínum til fram-
færslu.
Þegar bezt lét tókst að knýja
iihaidsmeirihlutann bœjar-
stjórn til þess að framkvæma
lítilsháttar vinnu í atvinnubóta-
skyni. En állt varð það að vera
eftir kokkabók og framkvæmd-
arhug íhaldsins: íhaldið þekkti
ekkert nauðsynlegra en að láta
verkamennina höggva klaka í
atvinnubótavinnu að vetrinum.
Árið 1931 voru meðaltekjur
verkamanna ca. kr. 1800,00 yf-
ir árið.
Framfærslukostnaður fimm
manna fjölskyldu var kr.
4187,00 á ári.
Dagsbrúnarverkamenn höfðu
kr. 1,36 í kaup á klst.
Tekjur flestra verkamanna
voru það lágar, að sulturinn
jhafði haldið innreið sína á
verkamannaheimilin 'í bænum.
Nanna Oiafsdéttir:
HVER ER AFSTAÐA ÞÍN?
Þegar menn ræða rýra af-
komu sína og afkomumögu-
leika, slæman aðbúnað í hús-
næði eða á vinnustað, öryggis-
leysi barna á götunni, erfiðleika
við uppeldi unglinganna, skort
á heimilishjálp og hvað annað,
setn lýtur að dag'legu lífi hins
vinnandi fjölda, líta menn yf'r-
leitt á þess konar armæðu sem
algert einkabasl sitt, eigandi
rót sína í eig'in dugleysi til
þéss að koma sér áfram, mennt
unarleysi og jafnvel nokkurs
konar guðs forsjón, samkvæmt
því lögmáli, að sumir eigi að
vera olnbogabörn lífsins, cn
aðrir eigi að vera sólarmegin
í lífinu.
Það er furðu algengt, að
menn skoði' bæjarfélagið sem
afmarkað svæði eingöngu, þar
sem fólk fær leyfi til þess að
dvelja. á eigin ábjo-gð og verð-
ur að berjast við hina, sem
fyrir eru, um fæði og klæði.
EE afkoman bregzt svo að
ineira eða minna leyti er ekki
annað fyrir hendi en að sætta
sig við það, eins og fólk ásakar
engan, ef eldgos eða jarðskjálft
ar verða í íandinu. Bæjaryfir-
hvað ósýnilegt, og óáþreyfan-
legt, fyrir innan allar skrif-
stofur, og sízt að þessi andi
yfir vötnum gæti nokkuð bætt
úr atvinnuskorti, húsnæðisvand
völd eru þá bæjaryfirvöld, eitt-
Nanna Óláfsdóttir.
ræðum, (og þar af leiðandi
vanheilsu krakkanna, göturáfi
og slarki ungiinganna). Nei,
allt slíkt er bara armæða, sem
hendir fjölda heimila, óheppni,
sem af einhverjum ástæðum
fylgir lífinu. í þessu bæjarfélági.
Með 'öðruia' orðúni hin nánú
tengsl - hioa-dagíega lífs bæjar-
búa við stjórn bæjarins vilja
hverfa í skuggann.
Þá er nauðsynlegt að Staldra
við og athuga hvað bæjarstjórn
er, hvert sé hennar hlutverk.
. Við ætlum nú að fara að
kjósa 15 fulltrúa til þess að
stjórna bænurn í næstu 4 ár.
Þessir fulltrúar eiga að ráCa
rekstri bæjarins, gatnag:rð
skipulagi bæjarins, lögreglu-
málum, skólamálum, heilbtig.us
og framfærslumálum. U:gjöI:I-
um við þennan rekstur er jafn-
að niður á bæjarbúa, eftir þ\'í
sem meiri hluti bæjarfulltrú-
anna hverju sinni telur rétt að
hver beri. Tvennt í þessu sam-
bandi er ákaflega mikilvægt
i'yrir hvern bæjarbúa: að
þessi rekstur sé framkvæmdur
með hag fjöldans fyrir augum,
og að gjöldum vegna hans sé
réttlátlega skipt niður, eftir
tékjum og efnum.
Bærinn er sameiginlegt fyrir-
tæki okkar allra, sem hann
byggja og því á hver og einn
að hafa áhuga á rekstri hans,
eins og einkaeign sinni. Slæm
stjórn á.bænum bitnar á íbúum
hans í öf háum álögum af bæj-
arias héndi, og illa réknum
framkvæmdum, sem koma dag-
lega við líf bæjarbúa, svo sem er
bærinn sparar óþarflega til
gatnagerðar, dregur fram-
kvæmdir í raforkumálum, vatns
veitu- og liitaveitumálum, að
ekki sé minnzt á ef stjórnendur
bæjarins hafa lítill áhuga á
heilbrigðismálum o. s. frv. Síð-
ast en ekki sízt 'eru svo 'hús-
næðis- og atvinnumál. Það er
rétt að athuga þaumál nokkuð
nánar. Þar kemur að hinni ei-
jlífu deilu milli Sjálfstæðisfl., nú-
iverandi mé;rih’.uta í bæjar-
I stjórn' Reykjavikur, eg Sósíal-
istaflokksiiis. Eru þessi tvö
brýnu hagsmunamál mikils
hluta bæjarbúa viðfangsefni
okkar allra, þ.e. bæjarfélagsins
og stjórnar þess, eða aðeins
þeirra, sem vanhagar um hús-
r.æði og atvinnu? Sjálfstæðis-
Iflokkurinn vill, að einstakling-
urinn leysi sjálfur þessi vanda-
mál, sem þýðir, að aðeins fáir
geta það, en hinir allir hafa
engin tök á því. í húsnæðismál-
unum hefur bæjarstjórnarmeiri
hlutanum bókstaflega vérið
þröngvað að hafast nokkuð að,
én bæði hefur það verið séin-
legt og alls ónógt, eins og fólk
gerst veit. Sósíalistaflokkurinn,
aftur á móti, álítur að bæjar-
stjórn eigi að hafa forýstu í
atvmnu- og húsnæðismálum,
því að þar er undirstaða lífsaf-
komu- bæjarbúa. Húsnæðismálin
era í óskaplegu öngþveiti og
Framhald á 6. síðu.
Þá fannst bæjarstjórnaríhald
inu tíminn kominn til þess að
ráðast gegn kaupgjaldinu. Um
haustið 1932 lögðu fulltrúar
Sjáifstæðisflokksins fram til-
lögu í bæjarstjórn um að
lækka kaup verkamanna í at-
vinnubótavinnunni. Samþykkfc!
íhaldsmeirihlutinn að lækka
kaupið úr gildandi kauptaxta
Dagsbrúnar, sem var kr. 1,36
á klst., og niður í kr. 1,00. á
klst.
Þessi ákvörðun -íhaldsins
vakti mikla reiði meðal verka-
manna og skal engán undra,
sem þekkti ástandið eins og
það var. Krafizt var aukafund-
ar í bæjarstjórninni til þess að
ræða málið að nýju. Sá fundur
var haldinn fyrir hádegi 9. nóv.
Framhald á 7. síðu.
Hafnarbíó:
ELDKROSSINN
Oft ratast kjöftugum satt á
munn. Með öllu því flóði af
neðsta flokks myndum, sem
Ameríkanar framleiða, skolast
stundum sæmilegar, jafnvel á-
gætar myndir. Ein þeirra er
þessi, Eldkrossinn. Hún fjallar
um Ku Klux Klan, auðmanna-
og glæpakiíkuna, sem er sér-
eign hins vestræna iýðræðisrík
is hans Sáms frænda: Ástæðu-
litið er að rekja þráð myndar-
innar, en hún flettir rækilega
ofan af starfsaðferðum þessara
fjárplógsmanna og negramorð-
ingja. Vitanlegá hefur myndin
sína galla. Láðst hefur að géta
þess, að morðfélag eins og Ku
Klux Klan er skilgetið afkvæmi
auðvaldsskipulagsins, fjár-
græðgi þess og mannhaturs, ná-
kvæmlega eins og fasisminn,
Sósíalisminn er aftur á móti
jafnaðar- og kærleiksboðskapur,
þess vegna eru frasar myndar
innar um kommúnistana dauð-
ur og úreltur, og það er vís-
vitandi fölsun.að bendla þá við
Ku KIux Klan. Kommúnistar
eru einmitt skeleggustu mál-
svarar negranna og annarra
undirokaðra stétta og kyn-
þátta.
Eg hygg, að skapgerðarlýs-
ingarnar á meðlimum Ku Klux
Klan séu nokkuð ýktar og ó-
sannar. Það er sennil., að skip-
höfn þessara pilta sé svipuð og
þeirra félaga úr FUS Heimdalli
og FUJ, sem væddust hjáimpnt
og kylfum 30. marz s. 1. til þesá-
rð lemja konur. Munurinn er
sá, að í Amcríku er glæpa-
starfsemi öll á hærra þroska-
stigi, þar ná efnilegir menn i
faginu skjótum frarna í s'táð
þess að verða bara vesælar
Heimdallarbullur úti á íslandi,
kannski þátttakendur í hvítliði
einu sinni á áratug, og fá þá
jafnvel ekki að berja, eins og
Villi. Eðlið er þó það sama.
Heimdalluri ætti að senda eitt-
hvað af pakki sinu vestur í.
stað þeirra Ku Klux Klan-
manna, sem féllu í þes3arl
mynd.
Endir myndarinnar værí ó-
hugsanlegur í veruleikanum.
En sem heild er hún merkilegt
vitni um þi miðaldarmenningu,'
sem ríkir í Vesturheimi.
Einkunn: 8,5 P.B.