Þjóðviljinn - 12.02.1950, Qupperneq 5

Sunnudagur 12. febrúar 1950
ÞJÖÐVILJINN
Kvikmyndir
Höfundur þessarar greinar,;
Jan Bull, er annar aðalkvik-
rnyndagagnrýnandi . norska
blaðsins „Friheten". Hann sýn-
ir hér í fáum en eláandi orðum,
hvernig aliir þræðir í sköpun
kvikmyndar iiggja í höndum
eins manns — leikstjórans, og
færir gild rök fyrir því, hvernig
verkið, fullskapað, er árangur-
inn af fími hans. Ennfremur
leggur hann áherzlu á það, að
í kvikmyndum er nayndin aðai-
atriðið — þ.e.a.s. góðum kvik-
myndum. — Orson Welles,
sem hann nefnir í greininni, er
cþarfi að kynna, en færri is-
lenzkir lesendur vita sennilega,
hver Frank Capra er, en hann
er einn af fremstu núlifandi
leikstjórum Bandaríkjanna. Ali
ar myndir hans eru gaman-
myndir, en flestar þrungnar
þjóðféiagsádeilu. Meðal þeirra
síðustu má nefna „Arsenic and
Oid Lace“ (Blúndur cg blá-
sýra), sem rnargir Iteykvíking-
ar muna kannski eftir.
— Skal nú Jan Bull gefið
oi'ðið:
Sú staðreynd, að mörg mis-
munandi form eru notuð ir.nan
listanna, sannar, að formið er
þýðingarmikill þá.ttur þeirra.
Listarform er í raun og veru
„tjáningartæki“. Sumir hafa
vglið að tjá hug sinn í orðum,
aðrir með meitli cg pensii, enn
aðrír í nótum — tónlist. Þess
vegna. er það deginum Ijósara,
að dæma verður hin ýmsu list-
arfcrm útfrá mismunandi for-
sendum. Eða í einíaldari orð-
um: það verður að túika, skynja
eða skiija tónlist sem tónlist,
málaralist sem málaraiist, bók-
menntir sem bókmenntir og
síðast, en ekki sízt: kvikmyndir
eem kvikmyndir,
Því miður cr það sorgleg
staðreynd, að mjög margir
þeirra, sem skrifa um kvik-
rnyndir, fullnægja raunverulega
ekki frumstæðustu kröfum, sem
gera verður til þess að geta
látið rétt álit í ijós, né látið
það í ijós með nokkru vaidi. I
augum fjöimargra kvikmynda-
gagnrýnenda eru kvikmyndir
„smáletursefni", sem hægt er
að skófla^if með gerfinafni og
einkunnagjöfum. Aðrir skoða
kvikmýndir r.ánast sem
nokkurs konar ljósmyndaðar
leiksýningar, og dæma þær út-
frá siíku sjónarmiði. Það er í
stuttu máli sagt rætt um kvik-
myndir á hinn margvísiega?ta
hátt, en ails ekki svo oft sem
sjálfstæða listgrein. En það er
nákvæmlega það sem kvikmynd
in á kröfu á.
1 stuttri biaðagrein er ógern-
ingur að nálgast aiit það, sem
einkennir kvikmyndalistiria og
er þess vaidandi, að listamenn
kjcsa. að tjá hug rinn_ gegnum
kvikmynd'ir fremur en önnur
HREYFIN
JAN BULL
listarform. En tvö atriði getum , stjóri við hljómsveit — og vel
við undir öllu kringumstæðum Jþað.. Leikstjórinn ér hefnilega
rætt nánar um: jað nokkru leyti „tónskáldið"
iíka.
Kvikmynd er, eða ætti a.m.k.
að vera, myndir á hreyfingu.
Það er sjáifur formgrundvöllur
kvikmyndaiistarinnar. Á tímum
þöglu myndanna hefði vitaskuid
verið cþarft að benda á slíkt.
1 dag víkur þessu öðruvísi við.
Nú erurn við komin svo langt,
að við höfum breytt hinu hlut-
falisle-ga gætna og þckukennda
orði „hljómmynd“ í ,,talmynd“.
Margir kvikmyndamenn — og
þeir eru áreiðanlega í meiri-
hluta — tjá hug sinn fyrst og
fremst gegnurn leikarana, en
ekki einecg í gamla daga, með
hjálp svjpbrigða og hreyfinga.
Hið talaða mál, orðið, er aðai-
atriðið og heldur uppi „þræðin-
um.“ Afleiðingin er venjulega
1 kvikprynd hafa leikararnir
allt annað „hlutverk“ með hönd
uni en í leikhúsi. Þeim leyfist
hér ekki fremur en tónsmiðum
að setjast i neitt hásæti. Einnig
hér er það leikstjórinn, sem
tekur í taumana og mótar
persónur kvikmyndarinnar. Það
er alkunnugt, að hugtakið
„amatörkvikmynd" rúmar .ekki
sömu hug;,un og „amatörleik-
hús“. Kvikmyndin hefur fulla
þörf fyrir amatöra. Leilistjórar
Ráðstjórnarríkjanna hafa sann-
að það, það hefur verið sannað
á Italíu imdanfarin ár, og það
hefur verið staðfest í norsku
myndinni „Götustrákar". (Nýj-
asta kvikmynd Norðmanna, að
langmestu leyti leikin af strák-
mjög
sú, a.ð það, sem sést. á tjaldinu
hið myndræna, v-erður hornreka, jum ^ fermingaraldri;
c g kvikmyndin verður
þessum „yfirspennta", tilgerð-
meðí §óð- — Þýð-)
Leggjum ennþá einu sinni
arlega blæ, sem við könnumst
svo alltcf vel við. Aðeins örfáir
listamenn hafa reynzt þess
áherzlu á eftirfarandi: Tjáning-
arfcrm kvikmyndamannsins er
fyret og fremst myndir. En
megnugir að nota „orðaflaum- myBúir útaf fyrir sig skapa
enga kvikmynd. Það er hreyf-
ing myndanna sjálfra og hreyf-
ing þeirra í afstöðu hver við
aðra, sem skapar það, sem við
nefnum kvikmyndalist. Mynd-
ununi lýtur svo hljóðið: til leik.
aranna, músikin og önnur hljóm
brögð. En einnig myndin er
meðal, ekki markmið í sjálfu
sér, meðal til þess að segja
einhverja „sögu“, sem helzt á
að geta gert okkur einhvers
vísari; „sögu“, sem hvetur okk
ur fram til baráttu fyrir ein-
hverju, sem vert er að berjast
fyrir. Það er lofsvert, ef mynd-
irnar geta samtímis verið fall-
egar, en það er ekki nauðsyn-
legt. Myndirnar eiga að tala,
þær eiga ekki að syngja okkur
í svefn.
Sig. Blöndal þýddi.
inn“ sem raunverulegt, listrænt
meðal til þess að sýna span
og eirðarleysi vors vestræna
líís. Meðal þeirra eru Frank
Capra og Orscn I¥elles. Samt
hefur talið aldrei orðið neitt
markmið í sjálfu sér í höndum
þeirra, það hefur aldrei verið
sett í hásæti i kostnað hin?,
myndræna. Kvikmynd eftir
Capra einkennist alltaf af því,
að hreyfanleiki myndavélarinn-
ar er útnýttur, og af eld-
ínöggri, sefjandi samfléttun
mynda, sem teknar eru frá
mismunandi homum cg úr mis-
munandi stíllingum; m.ö.o. af
þvi, sem kallað er „skeyting“
(mcntage).
Þannig er það hin hreyfan-
lega mynd, sem leikur „aðal-
hlutverkiS“ í kvikmyndinni, en
h'vorki CJark Gable né Lana
Tumer. Leikararnir eru raun-
verulega aðeins, eitt af mörgum
tækjum leikstjcrans til þess
að tjá heild þess, sem hann
ætlar sér að segja. með kvik-
mynd sirini; áþekkt og t.d.
músikin, sem leikin er með. Ef
músikin -tr sarnjn af tónskáldi,
sem ætlar sér að vera ráðandi,
a.ð láta bera á sér, skemmir
slíkt heildaráhrifin sem lista-
verk. Til er góð regla, sem
segir, að góð kvikmyndamúsik
sé það, sem maður veit ekki
beina athygli, en sé aðeins til
áherzluauka. Af þessu er ljóst,
a& músikin er hér meðal, en
ekki markmið í sjálfu sér. Kvik
myndamúsdk er því samin í
nánu samstarfi við leikstjórann,
manninn, sem gegnir sams kon-
ar hlutverki innan kvikmynda-í kartöI1^m'Þa
. löflur kostuðu
hstarmnai' og hhomsveitar-) v„r„ ,
Eæjarpóst
Framhald af 4. siðu.
aðvörun til strætisvagnayfir-
valdanna .... Það ér út af
hurðunum í nýju strætisvögn-
unum, en þær geta orðið' nokk-
uð hættulegar, að minnsta
kosti aftari hurðirnar. Þessar
Iiurðir eru opnaðar með ein-
liverskonar sjálfvirkum útbún-
aði og skella mjög harkalega.
Veit ég til þess, að farþegar
hafa orðið fyrir meiðslum af
þessu. En slíkt má auðvitað
ekki eiga sér stað .... Það
verður að ganga einhvernveg-
inn þannig frá þessum dyrum
að þær séu alveg hættulaus-
ar......— Dagur.“
□
ÞAD var prentvilla. í bæjarpóstin
um i gær í sanabandi við verð á
'kartöflum. Þar stóS að hráar kart
kr. 7.10 pr. kg., en
átti 'að vera kr. J.10.
Merroann von Brenien (Haílberg Hailmund&son) og Antoníus
(Matthías Mathíesen).
IS
f
eítir Lndvíc lclberp
Leikstjóri: Baldvin Helldcrsson
„Kerasmiðurinn* var síð-t íyrir allt. Ádeila Holbergs'
ast leikinn af nemendum
Menntaskólans árið 1924, en
þeirrar sýningar niunu marg-
ir minnast með ánægju vegna
óvenjulega skemmtilegs og
þróttmikils leiks eins skól-
piltsins, Þorsteins Ö. Steph-
ensens. Mig hefur raunar
lengi furðað á því að Leik-
félagið skyldi aldrei sýna
þennan margfræga skopleik
Holbérgs, fátt myndi
skemmtilegra en að sjá þau
er sigild og varðar okkur
öll. Hann sýnir fram á nyt-
semi sérþekkingar og sér-
náms, og er engu líkara en.
hann hafi lesið dálka Tím-
ans forðum; hrckafulla fá-
vizku ogyhéimskulegt ofmat
á eigin at^efvi dregur hann
sundur í háði. Hclberg var
kennari og siðameistari sinna
þjóða og reyndi að ala þær
upp og koma til manns, en
hann er hláturmildastur og
og heyra í aðalhlutverkun-1 skemmtilegastur allra siða-
urn, Þorstein, Arndísi Björns-1 meistara. Þetta leikrit hans-
dóttur og Lárus Pálsson. | fjallar öllu framar um hé-
! gómlega valdagirni og algert
| getuleysi í senn, en það skal
j sagt borgarstjcranum af
spekinga si-inar ajuai, OEý Bremeníeld til verðugs hróss
Ludvig Hclberg bsr höfuð
og hefðar yfir skáld og
aldrei munu bezt.u verk hans
falla í gleymsku. En jafn-
vel hann var háður sínur.'
tfma, einlægur framfara-
sinr.i en þó fylgismaður ein-
veldisins, hins ríkjandi skipu-
lags; því hefur margt fyrnzt
í verkum hans, og sumt kem-
ur mönnum ærið kvnlega
fyrir sjónir nú á dögum.
Ekkert er sjálfsagðara á
okkar tímum en að óbrotr.ir
iðnaðarmenn keppi að pólit-
j að hann viðurkeimir van-
! rnátt sinn þótt héimskur sé,.
i og tekur í öllum afleiðingum.
I verká sinna, en það er meira.
I en segia raá un flesta hans
: líka á voruri dögum.
Sýning þessi mun um með-
allag af skólaleikjum að
vera, en leiðinlegir verða
skopleikir Holbergs aldrei í
höndum ungra leikenda.
Haliberg Hallmundssön leik-
, ur blátt áfram, skvrt og
ískum frama ce verði borg- , , , ' ý
____ °_\ skynsamlega, og tekst að
gera lifandi mann úr kera-
smiðnum, þó • ekki sé hann
nógu skyldur Iiinum grát-
arstjórar eða ráoherrar, og
ekki íarnast. þeim verr en1
hinum. En það er ekki 3ág-
stéttin sjálf - sem á er 'Óeílt
í „Kerasmiðmun", og' safúúð
v skaldsins með Herrnanm- von j
i Bremen • • dylsí ■ ■ ;'e&ki, .‘þrátt |
hlægilega
'boTgarstjóra, og
sen er við-
Framhald á 7. síðu.