Þjóðviljinn - 09.08.1950, Blaðsíða 3

VLJ£i£i£_
.r/v2£. ,*rí>8J ' $ítbi i?iv6"'M
íiðvrkudagur 9. agust 1950.
•í :í: a - uí,f 'lo>
ÞlÖÐVflJlNN

rir
Þœttir úr sögu Rómaveldis II.
Skattlönd og riddarar
Skattlaudaánauð og þræla-
hald voru þær raeginstoðir, er
hið frjálsborna rómverska þjóð
félag hvíldi á. Senatorar og
riddarar rökuðu til sín obbán-
um af þeim nytjum, sem runnu
frá þessum áuðsuppSprettulind-
um rómverskrar menningar. En
fleiri stéttir hutu einnig góðs
af þessu, þótt í smærri stíl væri
Það var hin frjálsborna róm-
verska alþýða, sem dró-fram
lífið ýmist við handiðju eða
smáverzlun eða loks á matgjöf-
um. Þrátt fyrir þrælahaldið
lagðist ekki með öllu niður siná
framleiðsla frjálsborinna
manna, en venjulega. var af-
raksturinn svo lítill, að ríkið
eða einstaklingar urðu að
hlaupa undir bagga og gefa al-
þýðunni mat eða selja henni
matvæli með niðursettu verði.
Þessar matvælagjafir kölluð-
ust á latínu annona og voru
lengi í vörzli sérstakra embætt-
ismanna, aediles cerales. Þær
fóru vaxandi með hverju ári,
því alltaf jólcst straumur
þeirra, sem flosnuðu upp og
leituðu sér bjargráða í Róm.
Þessi rómverski öreigalýður át
upp nytjarnar, sem runnu frá
skattlöndunum. Fyrsta skatt-
land Rómar, Sikiley varð um
langa stund aðalkornforðabúr
ríkisins, síðar bættist Afríka
við, Sardinia og loks Egypta-
land. Cicero hefur í eiiini ræðu
sinni talað af mikilli tilfinn-
ingu um þetta þrautpínda róm-
verska skattland og hyllt það
með svofelldum orðum: „Sikil-
ey hefur verið oss til ómetan-
legra nota. Allt það, sem jörð
hennar gat framleitt virtist
vera fýrirfram tekið frá handa
oss til neyzlu fremur en handa
eigin íbúum hennar. Hvenær
hefur hún brugðizfc að afhenda
oss réttstundis það kom, er
hún skuldaði oss?“ Þes.si skuld
sem mælskumaðurinn talar um,
var korntíund Sikileyjar, og á
dögum Súllu, þ. e. á fyrra
helmingi 1. aldar yoru fluttar
frá eyjunni til Rómar 825.000
skeffur af korni. Þegar Gajus
Grácchus kom á endurbótum
sínum á komgjöfunum gcrði
hann það að lögum, að sárhver
þurfandi borgari ætti kröfu á
5 skeffum koms fyrir helming
verðs. Árið 62 f. Kr. var árs-
úthlutun slíks korns orðin 20
millj. skeffur, og fjóram ár-
um síðar var kominu úthlutað
ókeypis, en þurfamannafjöldinn
var þá orðinn 320.000. Út-
gjöldin af þessu gjaíakorni
munu árlega nema um 920.00 £,
verðg. fyrir síðasta stríð. Svo
dýru verði varð hin rómverska
yfirstétt áð kaupa sér frið við
hiha iðjulausu alþýðu höfuð-
borgarinnar. En í sama mund
og komþárfir Rómar jukust án
afláts minnkaði stöðugt það
land, sem nytjað var til akur-
yrkju á Italíu. Komrækt skag-
ans gat ekki staðizt samkeppn-
ina við hið ódýra kora, sem
rænt var frá skattlöndunum. 1
stað korns var tekið að rækta
olívur, vín og ávexti. Kvikf jár-
rækt fór einnig mikið í vöxt
á stórbúum aðalsins og margir
framtakssamir óðalseigendur
tóku að ala fugla í stórum,,stíl
og selja á hina vandlátu mafk-
ár,
á að ala upp páfugla og selja
á borð höfðingjanna, svo mað-
ur ekki tali um söngfugla eins
og þresti, sem þótti lostæt-
asti réttur í híbýlum yfirstétt-
armanna. Rómverskur leikari,
sem ekki þótti tiltakanlega auð-
ugur bauð einu sinni gestum til
málsverðar og tókst þeim að
torga þröstum, sem mundu
kosta 100 £ að nútlmaverðlagi.
En af samdrætti akurlendisins
á ítalíu neyddist Róm til að
var svo skipað gat hinn gamli
tiginborni aðall haldið hinum
nýríku flysjungum riddarastétt-
arinnar í skefjum. Riddurunum
bauðzt nú kærkomið tækifæri til
að losna við pólitískt alræði
öldungaráðsaðalsins, er leiðtogi
alþýðunnar, Gajus Gracchus,
breytti lögunum um dómana
og skipaði menn úr riddarastétf
í þessa dóma. Gracchus hafði
gert þetta til ;þeps ,að koma á
pólitíslm baiidalagi milli ridd-
jiragjOg þinnar snauðu róm-
versku alþýðu. Endurbætur
Gracchusar lifðu flestar ekki af
dauða hans en frá þeim tíma
má rekja pólitískt forræði ridd-
arastéttarinnar í Róm, sem
stóð um nokkra áratugi.
Frá dauða Gracehusar 121
til loka lýðveldisins 31 f. Kr.
geisaði dauðastríð hins róm-
verska lýðveldis. Á einni öld
hnmdi hin gamla lýðræðisskip-
an' til grunna í baráttu þriggja
stétta um völdin: öldungaráðs-
aðalsins, riddaranna og hinnar

Eítir SVERRI KRISTJANSSON sagníræðing
— SEINNI HLUTI —
krefja skattlöndin um æ meiri
kornskatta og það varð eitt af
mestu vandamálum ríkisins að
sjá um, að samgöngur á sjó
væru jafnan örar og öraggar.
Á þessu vildi þó oft verða mis-
brestur. Á eyjunum í austan-
verðu Miðjarðarhafi og á
ströndum Litlu-Asíu höfðu orð-
ið til fjölmenn víkingahreiður.
Á hverju ári sleit fjöldi þræla
af sér hlekki ánauðarinnar og
leitaði hælis í víkingaflotum
Miðjarðarhafsins. Víkingalíf
var í rauninni einasta úrlausn
þeirra manna, er fá vildu frelsi
í hinu rómverska þjóðfélagi
þrælahaldsins. Víkingaflotarnir
hertóku oft kornflutningaskip
Rómverja og hvað eftir annað
lá við hungursneyð í Róm þeg-
ar kornskipin komu ekki fram.
Þá geisuðu uppþot í Rómaborg,
og öll hin frjálsa stétt, ríkir
sem snauðir. skildu, að án
skattgjafa hinna ánauðugu
landa var öll dýrð hins róm-
verska heimsveldis - fölnuð á
svipstundu.
Efnahagsleg tilvera hi; har
rómversk’ i rvi laivvtéttar hvi'di
á skefjalaasi aiðráni á skatt-
löndunum, og pv' gat þei.-;
stétt ekki u ial því, að ðlu'-
ungaráðsaðallinn gæti höfuð-
setið hana i é'ómum þeim, er
fjölluðu um málefni og kærur
skattlandan.i>j,. Dt mar þes'i'-’
— questiones perpetuae — voru
eins og reiddur refsivöndur yf-
ir höfðum skattkaupenda og
riddara. Meðan dómsvald þetta
Shák
Ritstjóri: GUÐMUNDUR ARNLAUGSSON
Isnauðu borgaralþýðu, sem bræð-
'umir Tíberíus og Gajus Gracc-
hus höfðu skipulagt í politísk-
an flokk, populares. Það er
einkenni þessarar lokabaráttu
lýðveldisins, að engin ein stétt
og enginn einn flokkur nær al-
geru meirihlutavaldi í ríkinu,
líkt og verið hafði áður, er
öldungaráðið sat í rauninni eitt
við stjóm, þótt það leyfði þjóð-
fundinum nokkuri, ráðrúm í
málefnaskipan ríkisins. Þess
vegna gera hinir stríðandi
ílokkar með sér bandalög, ridd-
arar og alþýða, riddarar og öld-
ungaráðsflokkur og stundum
jafnvel alþýða og ölöungaflokk-
ur. í þessari baráttu fékk öld-
ungaflokkurinn aðeins einu
sinni náð aftur sínum gömlu
völdum, en aðeins með blóð-
ugu ofbeldi og ógnarstjóm, sem
jafnvel er dæmalaus í sögu
Rómar. Það var árið 82, er
Súlla, foringi höfðingja, gekk
á milli bols og höfuðs á ridd-
arastéttirini, lét drepa um 3000
riddara, rændi hana eignum
hennar og svipti hana dóms-
valdi þvi, er Gracchus hafði
gefiö henni. Um tíu árum síð-
ar fékk riddarastéttin þó aftur
sín fyrri fríðindi, dómsvaldinu
var skipt milli hennar og sena-
toranna, ný skattlönd bættust
í hóp hinna gömlu og víkkuðu
út athafnasvæði hennar. En í
sama mund hafði nýr aðili
gengið fram á leiksviðið: hinn
rómverski lier, ekki lengur her
herskyldra rómverskra borg-
ara, heldur her sjálfboðaliða!
og atvinnuhermanna, er gegndi'
þjónustu gegn mála og fylgdi j
Þótt ekki sé nema ein um-
ferð eftir, auk nokkurra bið-
skáka, þegar þetta er ritað, era
úrslit mótsins svo tvísýn sem
verða má. Framan af leit út
fyrir, a£( 'Baíldur ætlaÉi að
hlaupa frá öðrum keppendum.
Hann vann fjórar fyrstu skák-
imar og gerði þá fimmtu jafn-
tefli, og var þá heilum vinn-
ingi á undan næsta manni, sem
var Norðmaðurinn Vestöl. En
í sjöttu umferð tapaði Baldur
fýrir Dananum Jul. Nielsen.
Þar náði Vestöl upp að hlið-
inni á honum og þriðji maður
bættist í hópinn, Guðjón M.
Sigurðsson, sem hafði verið
talinn neðar en Vestöl vegna
biðskákar, sem hann átti ólokið.
En hann vann hana — vann
þrjár skákir í röð, við Eggert
Gilfer, Jul. og Palle Nielsen —;
og var nú orðinn jafn Vestöl
og Baldri. I 7. umferð áttust
þeir við Baldur og Guðjón, og
lauk þeirri skák í jafntefli.
Vestöl átti við Guðm. Ágústs-
son að etja og fór sú skák í
bið í tvísýnni stöðu, þar sem
Vestöl sýnist eiga ögn nær-
tækari færi en Guðmundur, en
ókleift er að að spá með
nokkrum líkíndum um úrslit
í þeirri skák.
í áttundu umferð gerði Ves-
töl jafntefli við Jul. Nielsen,
en skákir Baldurs og Guðjóns
fóru báðar í bið. Guðjón tefldi
við Kinnmark og lék Kinnmark
allglannalega, svo að Guðjón
fékk miklu betra og komst yfir
í tafllok með tvö peð yfir. En
Kinnmark varðist vel og hefur
ekki önnuð taflstaða meir ver-
ið rædd, en þessi skák, er hún
fór í bið. Fyrst töldu áhorf-
endur hana jafntefli, en svo
hölluðust menn meir og meir að
því, að hún væri unnin hvítum.
(Staðan er svona: Hvítur Kd2,
Rel, peð b3 og g2. Svartur Ke4,
Rc4, peð b4 og c5. Svartur
drap síðast peð á c4, eri hvítur
lék biðleik). Baldur á peð yfir
og yfirburðarstöðu gegn Sund-
berg. Fari svo Ieikar að Bald-
ur, Guðjón og Vestöl vinni allir
biðskákir sínar, standa þeir enn
jafnir. 1 síðustu umferðinni
teflir Baldur við Vestöl, en
.Guðjón við Sundberg. Gilfer
þeim hershöfðingjanum, sem,
sigursælastur var og örlátast-i
ur. Og 'hér fór á BÖmu Iund. og
jafnan síðar: þegar stríðandi
stéttir fá ekki sigrað hvor aðra
né barizt til úrslita heggur cin-
ræðið með aðstoð hersins á
þann hnút, sem ekki varð leyst-
ur. Baráttmini iiman hinnar
frjálsbornu rómversku stéttar
lauk með einveldi Cæsars, er
bjó í haginn fyrir hinn róm-
verska keisaradóm. Það' varð
hlutverk keisaraveldisins að
samræma og festa í sessi hið
víðlenda ríki þrælahalds og
skattlandsánauðar og koma því
til þess félagslega og menning-
arlega þroska, er það fékk
mestan.
teflir við Jul. Nielsen, PallQ
Nielsen við Guðm. Ág. og Kinrn,
mark við Storm Herseth. i
Baldur Möller tapaði í 6«
umferð. Hann lék þar svörtuj
gegn Juliusi Níelsen, leitaði um’
of eftir sókn framarlega í skák-:
inni, og gaf Juliusi færi, serffl
hann nýtti afbragðsvel og várð
þá ekki við neitt ráðið. Þeési:
skák. mun vera bezta skák. Juli-
usar á mótinu til þessa, og|
kemur húrijhér mqð skýringuníi
hans sjálfs. j
' m
Drottningarbragð j j
teflt 4. ágúst 1950
Jul. Nielsen (D) Baldur :M«
1. d2—d4 Rg8—f6(
2. c2—c4 e7—e6í
3. Rgl—f3 d7—da?
4. Rbl—c3 Bf8—eli
5. Bcl—g5 Rb8—dT
6. e2—e3 Rf6—e4!
7. Bg5xe7 Dd8xe7
8. Ddl—c2 c7—c6í
9. Bfl—d3 f7—fSi
Svartur verður að Ieika f7—fEq
vegna þess að 9. RxR 10. DxRj
er hvítum í hag. 1
10. 0—0 0—0!
11. Rf3—e5 Hf8—f«S
Áreiðanlega er of snemmt a<$
hefja sókn, betra var RxR. Ná
fær hvítur tækifæri til þess að
sprengja peðastöðuna á mið-»
borðinu. j
12. f2—f3 Re4—g5?
Eftir 12. — Ree3 13. RxdT
Bxd7 14. bxc3 stendur hvítuí
betur að vígi. \
13. Re5xd7 Bc8xd7
14. e3—e4 d5xc4’
15. Bd3xc4 f5xe4J
16. f3—f4! i'
Góður leikur, sem veitir hvítum:
yfirburðastöðu. >
16..... Rg5—fT
17. Rc3xe4 Hf6—hG
18. Hal—el Kg8—liS
19. g2—g3 |
Hvítur ætlar að Ieika f4—f5, en]
ef hann gerir það strax, gæiál
komið 19. (f5) exf5 20. RcS
Dd6 og nú strandar Bxf7 á
Dxh2f.
19..... Ha8—fgi
20. Bc4—b3 b7—bS!
Svo að hvítur svari ekki Rd6<
með Dc5.
21. Dc2—eS Rf7—d©
22. Re4xd6 (
Vitaskuld! Svartur losnaF
hvorki við veiluna né lélegrí'
biskupinn. j
22.................. Dc7xdG
23. Hel—e5 Bd7—c8
24. Hfl—el Hh6—f&'
25. Dc3—e3 g7—g®
26. De3—c3 j
Báðir teflendurnir eru í örguS
tímahraki. Hvítur getur ekldí
drepið á e6 ennþá, því að þá’
félli d4 með skák. Hann reynrF
því fyrir sig á homalínuniöi
c3—h8.
26..... Bc8—dT
27. Hel—e4 h7—h®
28. Dc3—e3 . Hf8—d*.
Ef He8, getur hvítur leikið g4’
.og eftv. h4.
Friamhald á B. síðu* L