Þjóðviljinn - 14.01.1951, Blaðsíða 3

Simmidagur 14. janúar 1951.
ÞJ OÐVILJINN
3
And
svar ur
djúpmu
9 öðrum löndum
Hvað er hægt að gera þegar
sólin sortnar og jörðin gliðn-
ar undir fótum manns? Hvað
er hægt að gera þegar nýfeng-
ið 'þjóðfrelsi er aftur leitt á
glötunarveg og undirokunin
snýr að nýju til fornra heim-
kynna? Hvað er hægt að gera
þegar pólitík valdamannanna er
orðin refskák og svikamylla,
þegar ráðherrar eru orðnir
kaupaheðnar og sölusnatar út-
lendinga, þegar fátæktin og ó-
freisið heldur nýja innreið í
landið, þegar maður situr einn
í nótt dagsins og finnur fag-
urdraum sinn um sjálfstæðið
og framtíðina og lífið verða
kaldari og kaldari: sit ég hér
við dánarbeð?
Síðan rísa áðrar spurningar,
ein af annarri. Er þjóðin mín
biluð? Átti hún ekki annað
skilið ? Hlaut þetta svo að fara ?
Hefur mitt fólk brugðizt?
Uti í Stokkhólmi býr um
þessar mundir ungur ísienzkur
námsmaður, Einar Bragi Sig-
urðsson að nafni, og munu
fJestir lesendur þessa blaðs
vera honum kunnugir, einnig
frá fyrri tíð. Hann hefur að
sínu leyti svarað því hváð
hægt er að gera þegar sólin
sortnar. Hann hefur t. d. ver-
ið rekinn af næturverði í út-
lendri gasstöð af því að hann
hafði ekki dug til að þegja um
frélsisbrautir verkalýðsins. Og
hann heldur slíka ræðu á ein-
um hátíðardegi þjóðarinnar að
það þarf heilan sendiherra til
að setja ofan í við hann og leiða
hann í alian sannleika um
þau mál sem á dagskrá eru.
En þau eru hægust heimatök-
in í þessum sólmyrkva frelsis-
ins að leita í huganum á vit
síns fólks, til úrlausnar þeirri
höfuðspurningu hvort þjóðin
sé biluð, fóikinu brugðið, ófre’s-
ið réttlátur refsidómur. Þessi
myndir og skyndimyndir, upp-
drættir af lífi, teikningar af
starfi. Og það er höfundurinn
sjálfur sem á öðrum stað hef-
ur nefnt þau andsvar úr djúp-
inu og lýst í einu tilefni þeirra
og ætlunarverki. Hann lætur
þessar myndir tala eigin máli,
án þess að túlka það sjálfur
beinlínis, nema á stöku stað.
Þau eru niðurstöður eigi að
síður. Kannski er nóttin yfir
íslandi of þung þessu skáldi
til þess honum liggi nafn henn-
ar létt og hægiega á tungu.
En hugleiðing um fólkið heima
er hugleiðing um það fólk sem
ekki ber sök á þessum skugga,
hugleiðing um það fólk sem ber
morguninn fram til dags og
sigurs. Eða haldið þið að grá-
skeggurinn sem „situr á hval-
hrygg / sunnan undir vegg /
(og) hefur net á hnjám“, hald-
ið þið að hann eigi sök á Is-
lands svívirðu ? Sá sem heim-
sækir þennan gráskegg, sem
veit ekki einu sinni að þáð hef-
ur vaxið borg á hinn enda göt-
unnar, hann er skyndilega kom-
inn á nýjar vígstöðvar í frels-
isstríði sínu. Hann er meira að
segja kominn í örugga víg-
stöðu. Því þegar stolin auð-
ur er týndur, þegar glysið er
brotið, þegar arðræninginn er
fallinn, þá lyftist hin iðjandi
hönd, þá rís hinn vinnandi mað
ur og leggur undir sig landið,
sigrandi maður af menningu
hins einfalda, óbrotna og upp-
runalega. Þessir menn eru grá-
skeggurinn og hinn „sjávar-
barði / sólarhlýi / Siggi í Bæ“.
Þessi fagnaðarboðskapur er
ekki frumlegur, ekki einu sinni
nýstárlegur. Þó hefur hann oft-
ar verið saminn en sagður. Hann
hefur nefnilega verið samur
allt frá upphafi daganna.
Það er mikið talað um nátt-
úruna þetta júníkvöld: „græn
una / ótt og viðþolslaust /unz
/ hnífur sigurvegarans / ríður
á hálsæðunum / og ristir kvið-
inn / aftur í rauf“. Mjög marg-
ar lýsingar í bókinni eru af
þessu tagi, naktar upptalning-
ar á atvikum og fyrirbærum,
runur af staðreyndum án list-
rænnar túlkunar, sneyddar list
rænni mótun og hafningu. Lýs-
ing eins og þessi færi miklu
betur í hversdagslegri prósa
uppsetningu, án þess að bera
nokkra mynd af 1 jóði. Þetta er
sem sagt höfuðgaliinn á list
bókarinnar, að mínu viti. Svo
eru auðvitað ýmis atriði í ein-
stökum kvæðum. T. d. niður-
lagið í Heimsviðburði á Tjarn-
arbrúnni alveg misheppnað. I
staðinn koma úrvalsljóð, svo
sem Tveir menn um nótt, Sól-
skinsbarnið, Fjörustemning,
Meðan árrisul elli. I ljóðinu
Jónsmessunótt fyrir norðan er
Framh. á 6. síðu.
voru úrræði Einars Braga, og; ar eru hiíðar / gróin eru tún“
hann birti niðurstöður sínar í
bok fyrir jólin. Eitt kvöld í
júní heitir hún, og er safn
ljóða, flestra í lausu máli, um
fólk íslands og ættjörð þess.
Þó má enn draga.. þá lýsingu
saman: bókin er ættjarðarljóð
til fólksins. Um leið verður
hún andsvar úr djúpi þjóð-
sálarinnar, andsvar hins eilífa
íslands til þeirra er um stund-
arsakir illrar ævi svíkur það í
tryggðum, eftir þvi sem þeim
entist þrælslund og slægð.
Bókin, sem er rösklega 100
bls., skiptist í sex kafla er
svo heita: Lýðveldið, Heim-
byggðin, I síldarþorpinu, Gatan,
Úr ýmsum áttum, Þýdd Ijóð.
Og gefa þessi nöfn til kynna
hvar höfundur hefur leitað
fanga. Ég sagði áðan að þessi
Ijóð væru niðurstöður. Þó
skyldi enginn halda að hér séu
á ferðinni ýtarlegar rökræður
eða fræðilegar greinargerðir er
leiði að lokum til ákveðinna og
óhjákvæmilegra ályktana. —
Þvetí á móti, Ijpðin eru mynd-
ir af fólki og náttúru, kvik-
Fár er smiður í fyrsta sinn,
segir máltækið.
Andrés Guðnason frá Hólm-
um gaf út, fyrir jólin, fyrstu
bók sína. 1 öðrum löndum,
nefnist hún, og skiptist í þrjá
hluta: Ferðaþætti, Sögur og
Frá Kaupinhöfn. Sá hluti, hinn
síðasti, er kaflar úr bréfum og
dagbókum, ritaður haustið 1949
og snemma fyrra árs. Það
bregður sums staðar fyrir
glömpum í þessum þáttum. T„
d. standa þar saman þrír smá-
kaflar sem engin sérstök raun
er að lesa: Að giftast danskri,
Hundur lærir mannasiði, Og
hold ert þú. ... Allt hitt er
heldur erfið lesning, stíllinn ó-
listrænn, efnið óhugtækt og lít-
ils háttar. Þó er það ekki ná-
kvæmlega til orða tekið. Kven-
fólk og heimspeki er auðvitað
bæði hugtækt efni og mikils
háttar. En heimspeki höfund-
arins er af lágum stigum, og
ég held það sé misskilningur að
hann skrifi um kvenfólk af
hispursleysi. Hann skrifar það
með grófyrðum. Mig langar að
nefna orðið dónaskap, þó ég
sleppi því.
Miðkaflinn nefnist Sögur. Það
er bezt að segja eins og er að
skáldskap gat ég ekki fyrir-
fundið á þessum slóðum, en
þeim mun meira af slöppu
máli og grófri fyndni. Þó ber
allt í einu fyrir hæversku og
kurteisi í smáþættinum Eg man
þig. Kannski hefur höfundur
líka ætlað sér að segja stóra
hluti i sögu sinni. Tvær borg-
ir; það má skilja hana tákn-
rænni skilningu: austrið —
vestrið. En hún verður bara
ekkert meiri né merkari fyrir
þann skilning. Hún er betri
sem drengjasaga.
Fyrsti hlutinn er ferðaþættir,
frá Ameríku og Svíþjóð, en
einkum frá Englandi. Höfundur
hefur raunar nokkra eftirtekt-
argáfu. En efnið er óhæfilega
ómerkilegt. T. d. hefur höf. ekki
annað að segja frá Ameríku
en slagsmálasögu út af leiðin-
legum kvenmanni. Aðalviðfangs
efni hans á smáferðum í Eng-
landi er fólgið í því að útvega
sér herbergi.
Fár er smiður í fyrsta sinn.
Það er ofurskiljanlegt, og eng-
inn hlutur afsakanlegri. En ef
Andrés Guðnason ætlar sér yf-
irleitt að gerast smiður, þá
verður hann að taka sjálfan
sig til mjög alvarlegrar með-
ferðar, læra í einu hófsemi og
mál og gagnrýni. Og svo er
nauðsynlegt að hafa vinnu-
lund — og er þá gert ráð fyrir
því að gáfan sé heimavið og
1 andinn reiðubúinn. B. B.
SKAK
Ritstjóri: GUÐMUNDUR ARNLAUGSSON
Frá skákþinginu í Amsterdam
II.
Nokkru áður en skákþingið í
Amsterdam hófst efndi holl-
enzkt skáktímarit til getraunar
um úrslit mótsins. Skyldu les-
endurnir geta upp á röð kepp-
enda og vinningum. Meðalspá
lesendanna var þessi: 1) Res-
12. B14xd6 Dd8xd6
13. 0—0 b7—b6
14. Hfl—dl Bc8—b7
15. Hal—bl
Hvítur leggur nú til atlögu á
drottningarvæng.
15.--------
hevsky 14, 2) Euwe 13’/2, 3) J 16. b2—b4
Najdorf 12, 4) Gligoric llx/2>
5) Stráhlberg 11. Eins og frá
var skýrt í siðasta þætti, urðu
leikslok allmjög frábrugðin
þessari spá, þó er einkennilegt
að Reshevsky fær nákvæmlega
jafnmarga vinninga og spáin
segir, en þeir nægja honum
einungis til annara verðlauna.
„gróðurmoldin angar. . / þresb
irnir litlu þreytast ekki að
syngja". „í dag fór sólvindur
sunnan..
/ laugar sitt brimhvíta brjóst'
„allt er fegurð“. Og þannig
mætti halda áfram, lengi, lengi,
það þyrfti annað tölubláð Þjóð-
viljans í viðbót ef allt skyldi
talið. En svona fagurt er Is-
land — og gott, og ríkt. Vissu-
lega er því borgið, eins og fólki
þess. Slíkt er bjartsýni í skugg-
anum, þeirra. sem skilja hvaðan
dagurinn kemur, og hvernig
hann rís. Þetta. eru huggunarrik
ljóð.
Nú er að drepa á listina, því
henni má ekki gleyma hvorki
í skáldskap né þegar um hann
er ritað. Og það er víða mis
brestur á henni. Það er bezt
að taka hér dæmi undireins,
út ljóðinu Stútungar á stefnu-
móti: „Þá rífur veiðmaðurinn
öngulinn úr / munnurinn fær
óttalegan áverka / fórnardýrið
titrar / tálknin þenjast / aug-
uh eru full af sorg og þjáning
/ sporðurinn berst við bryggj-
Dd6—e7
RiG—e4
Ha8—cS
Hc8—c7
g7—g5 ?
Rsehevsky er örðugur
viðureignar.
I siðasta þætti var sýnt,
hvernig G.S.G. tókst að verja
sig gegn Rossolimo, þótt hann
hefði greinilega lakara og það
svo vel, að Rossolimo komst í
tímaþröng og tapaði að lokum.
Reshevsky er harðari í horn að
taka, hann heldur Guðmundi í
járngreipum skákina út og Res-
hevsky taldi þessa skák beztu
skák sína á mótinu og gerði
sér vonir um að hreppa fegurð-
arverðlaun fyrir hana.
Reshevsky
1. d2—d4
2. Rgl—f3
3. c2—c4
4. c4xd5
5. Bcl—g5
6. Rbl—c3
7. Ddl—c2
8. Bg5—f4
Óvenjulegur leikur,
vill ekki láta Re4
höfði sér.
10. Bfl—d3
11. b2—b3
G.S.G.
d7—d5
Rg8—16
e7—e6
e6xd5
Bf8—e7
c7—c6
0—0
en hvítur
svifa yfir
Hf8—e8
Rd7—Í8
Be7—d6
17. a2—a4
18. Dc2—b2
19. Hbl—cl
Auðvelt er að sjá, að þessi leik-
ur veikir stöðu svarts, og freist-
andi að setja spurningamerki
við hann, þegar maður hefur
skoðað skákina til enda og séð.
að þessi veila leiðir svart til
bana. En erfiðara er að stinga
upp á betri leikjum. Svartur á
þrönga stöðu og væri viturleg-
ast að bíða átekta og forðast
sem mest að gefa á sér högg-
stað. En skylt er að geta þess
að leikurinn er ekki gerður út
i bláinn.
20 b4—b5 c6—c5
21. d4xc5 Re4xc3
22. Dd2xc3 b6xc5
23. a4—a5 Rf8—e6
24. Bd3—bl f7—f6
Þetta hafði svartur hugsað sór
í sambandi við g7—g5. Drottn
ingin og hrókurinn eiga að hafa
7. röðina frjálsa, til þess að
valda h7 og undirbúa gagnsókn
kóngsmegin, ef færi gefst.
25. Bbl—a2 Hc7—d7
He8—d8 hefði komið í veg fyrir
bombínasjón þá, sem nú dynur
yfir, en staðan er sennilega orð-
in vonlaus.
26. a5—a6 Bb7—a8
27. eS—e4! d5xe4
28. Hdlxd7 De7xd7
29. Dc3xf6! e4xf3
30. Hclxc5
Nú er öll von úti, hvítur hótar
bæði Hxg5 og He5. Guðmundur
hafði séð þetta fyrir, en haldið
sig eiga vörn i Ddlf og Dd6f.
Hitt hafði honum sézt yfir, að
hvítur ber hrókinn fyrir seinni
skákina og vinnur.
30. ------ h7—h6
31. Hc5—e5 Dd7—dlf
32. Kgl—h2 f3xg2
33. Df6—g6t Kg8—f8
34. ÐgG—hGf Kf8—f7
35. Ðh6—h7t og svartur gefst
upp, verður mát í næsta Ieik.
Lítil þúfa — stórt hlass.
Oft er bilið mjótt milli jafn-
teflis og taps. Annar teflandinn
heldur sig kominn örugglega í
jafnteflishöfn, en þá hefur and-
stæðingurinn séð örlítið lengra,
komið auga á eitthvert smá-
atriði, sem þó er nógu stórt
til þess að kollvarpa öllum
vonum. Svo er í þessari skák.
Scheltinga mun vera annar
besti taflmaður Hollendinga.
G.S.G. Scheltinga.
1. d2—d4 d7—d5
2. c2—c4 e7—e6
3. Rgl—13 Rg8—f6
4. Bfl—g5 Bf8—b4t
Þetta er nefnt Vínartilbrigðið,
svartur ætlar að svara Rc3 með
dxc4 og kemur þá fram afar
flókin staða. Guðm. fer svo
varlega í sakirnar, að svartur
á ekki við neina byrjunarörð-
ugleika að stríða og virðist
skákin sigla hraðbyri í jafn-
teflið næstu 20 leiki.
5. Bg5—d2
6. Rbl—c3
7. e2—e3
8. Bflxc4
9. Bc4—e2
10. 0—0
11. RI3—el
12. Be2—f3
13. Relxf3
14. Rc3—e2
15. Re2—g3
Bbl—e7
d5xc4
a7—a6
b7—b5
Bc8—b7
Rb8—d7
c7—c5
Bb7xfS
0—0
Dd8—h6
HÍ8—dí
Framhald á 7. síðu.