Þjóðviljinn - 11.02.1951, Blaðsíða 5

■Sunnydagur.11. febríar. 1951.
Þ J Ö Ð Vt I'IíÍ I N N
Hákon. Stengtadvold skrif-
aði um íslenzku sýninguna í
Aftenposten í Oslo föstudag-
inn 2. febrúar, og byrjar grein
sína þannig:
„Fyrst í stað er maður undr-
andi yfir því að það skuli
yrfirleitt vera til list á Islandi.
Óg það getur vel verið að
þessi glæsiiega staðreynd geri
;nann dálítið umburðarlyndari
gagnvart veikleikum islenzku
.sýningarinnar ,en maður mundi
t. d. vera gagnvarf franskri.
iÞví í íslenzku listinni finnum
•við sterkan og frjálsán lífs-
þrótt, sem er túlkaður í safa-
rniklum litum og breiðum pens-
jldráttum málverkanna, og ekki
sízt í hinu undraverða liug-
myndaríki myndhöggvaránna“.
. Síðan rekur Stenstadvoid í
-fáum orðum íforystuhlut.verk
-þeirra Þórarins Þorlákssonar,
Asgríms og Jóns Stefánsson-
;ar í íslenzkri list, og segir svo:
',,Á sýningu þessari kynnumst
við Jóni Stefánssyni bæði sem
íslendingi og evrópumanni.
Nektarmynd eins og „Rúmönsk
.stúlka“, með hinni ákveðnu
-teikningu sinni og djúpa purp-
uirabakgrunni, gæti staðið sig
,á hvaða evrópskri sýningu sem
-væri. Þegar hann málar ís-
lenzkt landslag, byggir hann
það upp af skærum keilulaga
fjöllum handan við láréttar
hraunbreiður. Litirnir eru djúp-
bláir með hvítu og gulu, pens-
ilfarið breitt og rólegt.
Sagt er að Ásgrímur hafi
'haft meiri eða minni áhrif á
'alla íslenzka málara á einhverju
þróunarskeiði þeirra. Hann kýs
einnig að lýsa því stórbrotna í
landslaginu, — notar heita for-
.grunnsliti og kaldbláan bak-
_grunn. „Hjaltastaðabláin“ er
svo stórfengleg fjallamynd, áð
maður veit ekki hvort það er
-frekar landslagið eða hin kraft-
.miklu pensilför og lcalda fylling
.litanna, sem lieillar mann.
■ Svo er það ef til vill í
;meira eða minna meðvitaðri
andstöðu gegn þessu, sem Jó-
hannes Kjalval leitast við áð
. byggja upp landslagsmyndir
sínar af þúsund nærtækum
smáatriðum, ef nota má það
. orð um svo stórbrotinn lita-
, leik. Kjarval dregur fram liti
-mosaþembu, grásteins og mold-
•ar, og síðan fléttar liann það
" án afláts hvað við annað, þar
; til allur flöturinn verður ein
samfelld litaurð. Það verður í
hæsta máta frumlegt og mikil-
. úðlegt málverk, sannfærandi
sem persónuleg stemmningstúlk
un, en ófullnægjandi sem mvnd-
bygging. Því þetta heldur á-
fram og endar hvergi, litirnir
■ eru endurteknir aftur og aftur
í sömu mynd. Samt sem áður
’ veldur list Kjarvals einum þýð-
ingarmestu áhrifum þessarar
sýningar.
En í mínum augum er Gunn-
. laugur Scheving sá ísienzkra
. listamanna, sem komizt hefur
lengst í því að yfirfæra kend-
ir sínar gagnvart náttúrunni í
fullkominn búning málverks.
Hann notar þá grófu tækni,
sem virðist lielzt vera einskon-
. ar borgaraleg skylda íslenzkra
. málara. Það er hin djúpa nátt-
. úruskynjun Schevings og við-
‘ horf -lians gagnvart mótífi sínu,
sem kemur okkur til að trúa
Ein hinna áhrifamiklu mynda Gunnlaugs Sclievings frá lífi sjómanna
á sannleiksgildið í frásögn hans.
Með söltum, hafbláum litum,
ísgrænum og löðurhvítum, nær
hann raunverulegu litræmi, —
hleður upp öldum, með bátum
og sjómönnum við hrikaverk,
lifandi byggingar, sem gera
málverk hans að sjálfstæðri,
myndrænni heild, og er um leið
sannfærandi atburðarlýsing. I
hinum litlu og vingjarnlegu
landslagsmyndum, svo sem
„Hús við sjó“, sem listasafnið
hefur keypt, .gefur hann sér,
einn allra íslendinganna, tíma
til að vinna hvern myndhluta
til hlítar, hvern lit og hvern
flöt, þar til þeir verða meira
en aðeins fullnægjandi liðir í
myndrænni frásögn, heldur
verða þeir ríkir og gjöfulir.
Svo halda hinir yngri lista-
menn áfram. Undir áhrifum
evrópskrar málaralistar, seni
auðsjáanlega er komin um
Kaupmannahöfn, hafa þeir náð
tökum á túlkunarmöguleikum
hreinnar abstraktlistar. Þor-
valdur Skúlason á hér eina
mynd, sem er fulikomlega ó-
hlutræn, og gæti verið máluð
af hverjum, sem væri, — þ. e.
a. s. góðum listamanni, ;— en
svo fer hann að sveigja liinn
óhlutræna túlkunarmáta sinn
undir álirif frá myndauögi um-
hverfisins, fer að nota fiskinet,
hús, máva og annað slíkt í
myndir sinar, og tengir mynd-
bygginguna með hinni sterku
iáréttu Jínu hafsins, sem er
víct bakgrunnur alls, sem fyrir
augað ber á íslandi. „Sjávar-
þorp“ er slík mynd, áhrifa-
mikil og.einföld.
Hrein furðuverk eru grímur
Kristjáns Davíðssonar, — og
er hin undarlega .mynd „Tvö
andlit“ mest unnin af þeim“.
Eftir að hafa farið lofsam-
legum orðum um altaristöflu
Guðm. Thorsteinssonar, heldur
hann áfram:
„Hér sjóum við einnig hinar
mjúku landsiagsmyndir Júlíönu
Sveinsdóttur, sem eru undir
dönskum áhrifum, og bera vott
um menntaðan og fágaðan mál-
ara, — sterkar lýsingar Karen-
ar Agnötu og hina frjálslegu
og skemmtilegu andiitsmynd
eftir Nínu Tryggvadóttur.
Landlagsmyndir Jóns Þorleifs
sonar og Sigurðar Sigurösson-
ar eru mildar og ljóðrænar,
málaðar í anda, sem minnir
nokkuð á Lillehammer málara
okkar. Hinar litríku myndir
Jóns Engilberts eru léttar og
glaðlegar, og Snorri Arinbjarn-
ar gefur landslagsmyndum sín-
um, sem málaðar eru með
breiðu pensilfari, ákveðna mýkt
með því að láta litina jaðra
léttilega hvern yfir í annan.
Kristín Jónsdóttir leitar eft-
ir dramatískri túlkun, og
kemst, eftir mínu áiiti, lengst i
hinni dimmbláu mynd „Vetur“.
„Morgenposten.-1 í Oslo (Moss
J.) skrifar 31. jan. á þessa
leið:. „1 stórum dráttum er ís-
lenzka sýningin lík þvi, sem við
bjuggumst við. Margir hinna
yngri manna, svo sem Scheving,
Engilberts og Finnur Jónsson
hafa, eins og þeir eld.ri, á-
kveðin þjóðareinkenni, sem eru
túknræn fyrir Sögueyjuna. Sal- ‘
urinn, sem myndir þeirra eru
í, með Ásgrim í broddi fylking-
ar, vekur óblandna hrífningu
manns með hinum máttuga
þunga og djúpu alvöru mynd-
anna. Hér mætir auganu svo
mikið af því, sem við höfum
lesið um ísland bæði í sögun-
um gömlu og nýrri bókmennt-
um, •— liið hrjóstruga lands-
lag með jöklum og hrauni, hafi
og sorfnum. klettum og lcyrr-
um fjallavötnum. Þótt listrænt
gildi sé reyndar upp og ofan,
eru áhrif heildarinnar samt
mjög sterk.
Ásgrímur Jónsson málar með
gífurlegum krafti, bæði í tækni
og litgjöf. Hann er ekki alltaf
nógu vandlátur, ----- mynd eins
og „Morgunn á Þingvöllum“
er frekar athyglisverð en góð.
En það er yfir henni undarlegr
ur blær, sem er sannur og
sprottiun af djúpri tilfinningu.
Það sama má segja um mynd-
irnar „Djákninn á Myrká“ og
„Birkirunni í Húsafellsskógi."
Hin fyrri virðist mér ekki vera
nægilega unnin. .
Svo er hér hinn gamli kunn-
ingi okkar, Jón Stefánsson. Það
er óblandin ánægja að sjá
gömlu myndirnar hans frá Par-
isarárunum, — „Ung stúlka
,á ísl. búningi" er ef til vill feg-
ursta mynd sýningarinnar.
Einnig eru myndirnar „Ávextirl
í skál“ og „Stúlkan í Ijósrauðri
biússu“ mjög fínar. Nýrri mynd
•ir hans eru hvergi nærri eins
góðar. Útigangshestarnir og
lómarnir tveir búa yfir mikilli
stemmningu, en síðustu myndir
hans, sem eru málaðar í skörp-
um gulum, grænum og rauð-
um litum, hefði ekki átt að
taka með“. (Hér á Moss J. við
myndirnar „Hestar í ,sól og
skugga“ og Hrafnabjörg“, sem
voru nr. 96 og 97 á sýningunni
hér).
„Jón Engilberts er mjög at-
hyglisverður listamaður. Mynd
hans, „Vetrardagur í Kópa-
vogi“ er ein þeirra, sem ég
álít beztar á sýningunni. - „1
sveit“ er einnig góð. Hin und-
arlega mynd „Kvöld í sjávar-
þorpi“, sem er í öllum regnbog-
ans litum, er ófær í þessum
þykka, gyllta ramma.
Hinar dekoratívu myndir
Kjarvals eru mjög fínar, —-
landslagsmyndirnar aftur á
móti of þvingaðar.
Myndir. Schevings lýsa sterk-
um persónuleika og eru mjög
sannfærandi. Stóra myndin ,,Á
miðinu" er ef til vill ekki öll
jafngóð, en samt er það heill-
andi verk, persónulegt í túlk-
un, heilt í byggingu og lifandi
í frásögn. Það er Islánd eins
og við þékkjum það, þótt það
gæti reyndar alit eins vel verið
frá Noregi. Listasafnið hefur
tryggt sér eina af hinum á-
gætu myndum hans, kuldalegt
og veðurbarið sjávarþorp.
Finnur Jónsson mótar bein-
línis með litunum, —- myndir
hans eru langt frá því fallegar
og geta tæplega kallazt mál-
vei'k, en samt eru hin sönnu
verk hans áhrifarík.
Litameðferð Júlíönu Sveins-
dóttur sýnir mikla hæfni og er
jafnvel góð, þar sem hún tak-
markar sig aðeins við grátt og
svart, eins og í-myndinni. „Vest
mannaeyjar”.
Nína Tryggvadóttir er einnig
ein þeirra, sem maður stanzar
gjarnan við. „Andlitsmynd“
hénnar er mjög snjöll mynd.
Ennfremur vil ég í þetta sinn
nefna Kristínu Jónsdóttur og
Svein Þórarinsson, en mun í
næstu grein minnast á fleiri
málara. og á höggmyndalist
sýningarinnar. “
Ole Mæhle skrifar heilsíðu-
grein um sýninguna i Dagblad-
et í Oslo þann 3. febrúar. Eftir
almennan inngang um þróun
islenzkrar listar og hin miklu
áhi'if stórbrotins landslags á
flesta málara okkar, tekur haiin
til við einstaka menn og segir:
„Með frumstæðum krafti leit-
ast Ásgrímur Jónsson við að
túlka áhrif landslagsins. Tær-
ustiv íramsetningunni nær hann
í myndinni „Hjaltastaðabláin“,
,þar sem svalir littónar búa yfir
beizluðum gtyrk.
. Jón Stefánsson er einn 'frum- •
herjanna, og eru lilyndir hans
meðal hornsteiná sýningarinn-
ar. Myndrænt mál hans er fág-
að og tamið, og lionum tekst
að túlka náttúruskynjanir sínar
í heilsteyptum málverkum, sem
bæði eru magnþrungin og fög-
ur. Hin fína mynd „Sumarnótt“,-
þar sem tveir dökkir fuglar eru
í forgrunni á móti skærbláum
fjöllum í kaldri birtu aftureld-
ingar, segir okkur mikið um
Island. Sjálfsmyndin og „Stúlka
á ísl. búningi11 sýna á hve per-
sónulegan hátt hann hefur til-
einkað sér lögmál Cézannes, að
móta formin með litum. Með
samanburði á hestamyndunum
tveim frá 1929 og 1950, má
finna hæfni hans til sífelldrar
endurnýjunar. Þar sem hin eldri
byggir á þeirri stemmningu,
sem grágulir litir geta vakið,
■reynir hann í nýju myndinni að
túlka skynjun sína í hreinum
og sterkum litum.
Jóhannes Kjarval, sem er
fjórum árum yngri, dregur að
sér mikla athygli og segir okk-
ur einnig mikið um landið. Mynd
ir lians eru traustlega málaðar,
eru næstum eins og hlaðinn
múrveggur af þykkum lit, og þó
missir liann aldrei takið á mynd
byggingunni.
I ráðandi lit, eins og t. d.
þeim járnrauða í „Haustlitir“
eða þeim svalgraina í „Mosi og
hraun“, er samt mikið litaspil,
efniskennd og kynngi, sem
kemur okkur til að skynja
sjálft eðli þeirrar jarðar sem
hann lýsir, e!d og ís.
Þá virðist mér Jón Þorleifs-
son ójafnari, heldur grófur og
laus í litum, en í myndinni
„Þingvallavatn" er margt fall-
egt, sem veitir manni ánægju.
Dönsk málaramenning ein-
kennir hinar fcgru myndir Júlí-
önu Sveinsdóttur. Þær skera sig
úr, hvnð snertir fína efnis-
kennd, tigna og jafnvæga ró.
„Frá Vestmannaeyjum", sem er
í einföldum litum, er sérlega
svipmikið Jistaverk.
Mynd Kristínar Jónsdóttur
„Vetur“ er hrein mynd og djúp
í tjáningu. Sama er að segja
um „Mannlaus hestur“. Það
virðist gem. listakonan leiti þess
myrka og dularfulla í náttúr-
unni, en efnin hrökkva ekki
alltaf til. Einstaka mynd verð-
ur nokkuð þung og óskýr.“
Framhald á 7. síðu.