Þjóðviljinn - 08.07.1951, Blaðsíða 3

Sunnudagur 8. júlí 1951 — ÞJÓÐVILJINN
(3
Með ky
rrum kiorum
í eftirmála nýju bókar sinnar,
Með liljóðstaf, gerir höfundur-
inn, Jón úr Vör, svofellda grein
fyrir henni:
„Þegar ég bjó Þorpið til
prentunar, veturinn 1945 og
sumarið 1946, voru til í hand-
riti allmörg kvæði, sem þar
áttu ekki heima. Þau, og nokk-
ur til viðbótar, urðu nú enn
fyrir mér, er ég hóf s. 1. vetur
að efna til nýrrar bókar, og
virtust aftur ætla að verða
hornrekur. Það varð að ráði,
að ég valdi úr þeim og tveim
fyrstu ljóðakverum mínum og
setti saman í þá bók, er hér
liggur. Kemur hún út á undan
þeirri, sem var hið eiginlega
verkefni mitt um þessar mund-
ir, en hún er prentuð samtím-
is. “
Úrvalið úr tveimur fyrstu
ljóðakverunum er meira en
helmingur þeirrar bókar ,,er
hér liggur“. Allmörg þeirra
ljóða er ekki hafa á bók komið
hafa þó birzt á prenti, í blöð-
um og tímaritum. Hér er því
fátt um bláókunnug kvæði. Þau
ljóðin sem við höfum ekki áður
séð virðast ekki bæta neinu við
vöxt höfundar sins. En hann
smækkar ekki heldur af þeim.
Þau eru mjög í sama stíl og
önnur kvæði í bókinni.. Því
skulum við láta sem öll kvæðin
séu ný, .og höfundurinn scjmu-
leiðis, og reyna að gera okkur
örstutta grein fyrir skáldi
þeirra.
Fyrsta kvæðið nefnist Sumar-
dagur í þorpinu, og kom í
Rauðum pennum hinum megin
við heimsstyrjöldina. Þar er
lýst lífinu í þorpinu við sjóinn
og ævisögu fólksins „um sól-
skinbjarta sumarsins daga. En
svo kemur vetur með frostið og
snjóinn". Það er táknrænt að
þar endar kvæðið. Jón úr Vör
er sem sé sumarskáld sem
teygir höndina eftir blómum
og ilmgrösum, en kippir henni
að sér við heilsan vetrarins, í
mannlífi og náttúru, og verður
sorgbitinn við slíka kveðju.
Eins og barn er verður fyrir
vonbrigðum sem enginn hefur
valdið. Það er einnig táknrænt
að aðra bók sína, er kom út í
hernumdu landi, í eldi heims-
styrjaldar, nefndi hann Stund
milli stríða. Skáldið veit af
hörmungunum, eitt sumar er
umlokið tveimur vetrum, en
Ijóð hans og bók eru hans frið-
ur, fagnaður hans og sumar.
Hann yrkir að vísu bæði um
fyrra stríðið og örlög Krists.
En þau kvæði, sem önnur í bók
hans, eru aðeins geðhrifamynd-
ir, hvorki kveðin af stórri sýn
né heitu skapi, heldur látleysi
og mildum trega. Á Dauðmanns-
hæð við Verdun gleymir skáld
vort meira að segja öllu nema
ungum fótum í grasi og ilmi
nýrra blóma. En það ber líka
vitni sjálfsBkilningi að höfund-
urinn skuli aldrei freistast til
að ofstopast út af veröldinni og
manndrápunum. Sú brýnda
rödd er ekki hans rötdd, háværð
hans yrði öskur eitt. Rödd hans
liggur á lágum tónum og mjúk-
um. Þetta er hvorki lof né last,
heldur tilraun tii skáldlýsingar.
Hins vegar auglýsi égseftir of-
stopamönnum í skáldskap. Voð-
felld tregaljóð um heiminn og
ástandið eru'í bezta falli meinlít-
il og hafa takmarkað gildi úti
fyrir þýðleik í máli og kveðandi.
En þau eiga það líka til að
verða skrök. Frá sjónarmiði
máls og kveðandi er t.d. ljóð
Jóns úr Vör Stillt og hljótt
lastalaust verk, meira að segja
fallegt. Og það er víst, sem
þar segir, að heimins nauð mun
ekki eyðast með orðaflaumi —
ekki honum einum. En það er
heldur ekki nóg að kom í
brauð vaxi kyrrt og rótt í
jörðu. Þ. e. a. s.: brauðið verð-
ur að skiptast jafnt á milli
allra. Nú þegar er nóg af kyrru
korni í heimsins jörð. En
spyrjið Ihdverjann og Kór-
verjann hvert gagn þeim sé að
að slíkri kyrrð og ró. Ég veit
ekki hvort borðið er ríkmann-
legra: Það sem kúfað er orða-
flaumi, eða það sem er hlaðið
því brauði sem djöflar hafa
stolið frá manni. Skáld má
svei mér vara sig á of miklum
Framhald á 6. síðu.
IMBRUDAGAR
(Ljóð eftir Hannes Sigfússon)
Við fyrsta lestur þessarar
bókar hélt ég, að upphafs- og
lokaljóðið væru bezt gerðu ljóð
alls safnsins, nú efa óg, að svo
sé, því jafn vel þótt sum hinna
kunni að vera miður unnin sem
heild, luma þau máski á enn
fyllri töfrum. Yfirleitt minna
þessi undarlegu ljóð einna
helzt á veðurfar: Maður finn-
ur blæ þeirra bg sólskin leika
um vanga sér. Storm þeirra
regn og frost fara hreinleik
um sál sína. Maður lifir mitt í
þeim eins og angan af rakri
mold og grasi og hafsöltum
vindum. Maður nýtur þeirra á-
valt þótt maður skilji þau hins
vegar ekki nema stundum —
eða skilji þau mörgum skiln-
ingi, eins og t.d. hið seiðsterka
inmemoriam, þjóðvísu eða á-
deilu, sem hefst þannig:
Er fiðlustrengir regnsins
rauða brustu
sem reiðir vindar struku fast
með boga
hins bljúga tímaskeiðs er
röðlar ráða
var rekvíem míns föður flutt
til helftar.
Ljóð eins og það, sem hér
bendir til, yrkir sá einn, sem
er hvortveggja í senn, ósvikið
skáld og ósvikinn listamaður.
Og þó er það dálítið óviðkunn-
anlégt, að í miðri tjáningunni
skuli allir stuðlarnir gufa upp
eins og heilagir spámenn, ljóðið
bréyta um hátt og hrynjandi
þótt hugblærinn sé að vísu
sjálfum sér samþykkur. En
þetta er náttúrlega smekksatr-
iði fremur en alvarlegur galli.
Annað, sem ergir mann dálítið
við lestur þessara ljóða er, að
sumstaðar finnst manni eins og
um fleiri ljóð sé að ræða þar,
sem skáldið gefur þó ekki ann-
að til kynna en aðeins eitt sé
á ferðinni. Þannig er um tvö
Ijóð með svo látandi upphafs-
orðum: Svo feldi björkin laufið
og, Treglega slær hjarta turn-
klukkunnar. Bæði eru þó mjög
skemmtileg á köflum. Eftirfar-
andi er úr Turnklukkunni:
Andardráttur næturinnar er eins
og flögrandi skuggar.
Á bleiku enni vetrarins glitra
snjókristallar.
Maríuhárið er storknað af köld-
um svita.
Myrk hugboðin seiða eyru næt-
urinnar með vængjablaki.
Þetta minnir að vísu fremur
á glitrandi hráefni en unna
vöru, en er jafn gott fyrir því.
I vísum þessa ljóðs fyrir-
finnst eitt niðurlag, sem mér
virðist dálítið skringilegt:
eins og loftbelgur í leit að
víðernum
í luktri skurn eggstofunnar.
Hvaða eggstofu ? Hvaða
andskotans eggstofu ? Er
kannski eitthvað til, sem heitir
eggstofa? Hugsar kannski skáld
ið sér eins og svo sem hundrað
Framhald á 7. siðu.
Háskólalóðin og arkífektar
Það hefur komið fyrir að
hverir hafa flutt sig úr stað,
breytt um farveg. Þessir flutn-
ingar geta oft orðið all óþægi-
legir mannskepnunni. Dæmi er
um það, að hver brauzt uppúr
götu að bæ, svo að gera varð
nýja. Af eðlilegum ástæðum
kunni bóndinn ekki að meta
þetta skraut náttúrunnar á
þessum stað. Hann vildi hafa
sína götu greiðfæra, enda til
þess gerð. En hér var móðir
náttúra að verki og því ekki
við neinn að sakast. Nú hr 'a
þau tíðindi gerzt að nokkur
fenómen virðast hafa tekið
upp háttu hveranna. Hverir
grafa sig upp úr jörðinni en
þessi fenómen fara að á annan
veg, þau grafa sig niður í jörð-
ina og má búast við gryfjum
þeirra á óheppilegustu stöðum.
Þannig hefur leið þessara
manna legið um götu að æðstu
menntastofnun Islendinga, Há-
skólanum. Er þar komin gryfja
mikil í miðja götuna einna lík-
ust sprengjugýg sem erlendir
þekkja og líta á sem hvumleiða
farartálma í sínum götum. Fáir
munu skilja landspjöll þessi
nema ef vera kynnu steggir
þeir sem sofa með nef undir
væng á kvöldin í lóni, sem mynd
azt hefur þar í gryfjunni.
I hinu nýja timariti arkitekta
„Byggingarlistin" stendur á ein
um stád: „Vitrir menn hugsa
áður en þeir tala — heimskir
menn reisa hús áður en upp-
drættimir eru gerðir“. Hvar
eru uppdrættimir að skipulagi
Háskólalóðarinnar? Hörður
Bjarnason skrifar í Vísi 2. þ.
m. grein sem sjálfsagt á að
vera skýring á þessum furðu-
legu framkvæmdum, en er slík
endemis þvæla, að við sjálft
liggur að halda, að maðurinn
sé að sýna sjálfum sér fram
á, hve hann sé sérstaklega fær
um áð fara hvergi inn á aðal-
atriði þessa máls. 1 greininni seg
ir Hörður: „Háskólinn hefur
lagt sig mjög fram við að örva
til þátttöku í samkeppninni
jafnt arkitekta sem aðra“. —
Og á öðrum stað: „Nú er það
svo, að samkeppnistíminn var
óvenju langur og jafnvel fram-
lengdur. Enginn húsameistari
tók þó þátt í keppninni og urðu
það mikil vonbrigði".
Er þetta sannleikur arkitekt-
ar ? Hvers vegna tókuð þið ekki
þátt í keppninni ? Ég trúi því
ekki fyrr en í fulla hnefana, áð
ambisjónir ykkar liggi aðeins í
hinum viðbjóðslegu rjómatertu-
húsum stríðsgróðans. Ef skipu-
lagsstjórinn fer með rangt mál
þar sem hann segir, að þið haf-
ið verið örvaðir til þátttöku
hversvegna hreyfið þið þá ekki
mótmælum. Eruð þið hræddir
um að þið eigið ekki fyrir
soðningu á morgun ef þið mót-
mælið máli sem þið í hjarta
ykkar finnið að er rangt. I tutt-
ugu og fjögurra manna hóp
arkitektafélagsins er óhugs-
andi annað en að finnist ein
lifandi sál, manneskja sem ekki
selur skoðun sína fyrir þorsk
í soðið.
Hörður Bjarnason segir einn-
ig, að ofsnemmt sé að deila á
framkvæmdir á Háskólalóðinni,
þar sem þær séu aðeins ný hafn
ar og því ekki nærri lokið og
tekur sem dæmi að ofsnemmt
sé að' dæma ófullgerð málverk.
Mér er spurn. Ætlar Hörður að
skipuleggja lóð á sama hátt og
málari gengur að auðu lérefti
sínu. Heldur Hörður að það sé
eins auðvelt að fjarlægja ný-
byggð hús sem hann kann að
staðsetja rangt, eins og það er
að skafa út lit af lérefti? EngU
SKAK
Ritstjóri: GuSmundur Arnlaugsson
DrerigjamófíS I Birmingham.
Hljótt hefur verið um för
Friðriks Ólafssonar á alþjóða-
mót drengja í Birmingham. Um
það leyti að hann fór af stað
voru birt hér ummæli forstöðu-
manna mótsins, mjög lofsamleg
í hans garð, en þeir þekktu
hann frá drengjamótinu í fyrra-
sumar. Töldu þeir líklegt, að
hann yrði einn hinna efstu ef
ekki efstur. Þegar á mótið leið,
og það kom í ljós ,að þessi spá
mundi ekki rætast, fór að bera
minna á fréttunum og leiksloka
mun aðeins hafa verið getið í
útvarpinu.
Friðrik kom heim með Heklu
úr síðustu Skotlandsför hennar.
Skákmótinu lauk þannig, að
hæstur varð Júgóslavinn Bora
Ivkoff, eins og flestir, sem eitt-
hvað þékktu til, munu hafa bú-
izt við. Hann hafði talsverða
yfirburði yfir keppinauta síná,
vann 8 skákir, gerði 3 jafntefli,
en tapaði engri, hlaut því 9y2
vinning. Næstur honum kom
drengjamestari B'reta, Malcolm
Barker, með 8 vinninga. Báðir
voru eins fullorðnir og keppend-
ur máttu framast vera, Ivkoff
19 ára, en Barker vantaði að-
eins fáa daga í tvítugt. Þriðji
varð piltur frá Argentínu, R. C.
Cruz með 7 vinninga. Faðir
hans, sem er kunnur skákmað-
ur, kom nieð honum frá Argen-
tínu og var hjá honum meðan
keppnin stóð yfir.
Friðrik lenti í miðjum hópi
með slétt 50%. Hann vann 4
og tapaði 4, en 3 af skákum
hans urðu jafntefli. Þessi lciks-
lok munu hafa orðið mörgum
vonbrigði, ekki sízt vegna um-
mæla í blöðum hér áður en
Friðrik lagði af stað. Það er
tvíeggjað og reyndar oftast til
ills eins að spenna bogann of
hátt fyrirfram, koma mönnum
til að vænta þeirra leiksloka,
sem bezt geta orðið. Fáir sem
til þekktu munu hafa ætlað Frið
riki sigurvonir á við Ivkoff, sem
ferðaðist með landslði Júgó-
slava um Evrópu í fyrrasumar
og átti sinn þátt í hverjum
sigri þeirra á fætur öðrum. En
Júgóslavar munu vera öflug-
ustu skákþjóð þeirra, er kepp-
endur sendu á þetta mót, svo
að einnig að því leyti voru úr-
slitin sanngjörn.
Flestir munu hafa búizt við
að Friðrik yrði ofarlega, en
fæstum tekst alltaf jafnvel upp,
og skákir Friðriks frá mótinu
bera það með sér, að honum
hefur eigi sóttst hugsanaróður-
inn jafnlétt þarna og stund-
um áður. Friðrik sótti þetta mót
nýsloppinn úr erfiðu prófi, sem
mörgum stendur stuggur af,
landsprófinu, og hann var
þarna einn síns liðs. Enn hann
hefur tímann fyrir sér. I ráði
er að þessi drengjaskákmót
verði haldin á árs fresti eða
tveggja, og þar verður Friðrik
hlutgengur aldursns vegna enn
um hríð. Og enn er sagan ekki
öll..
FRIÐRIK FYRIR OFAN
TARTAKOWER, UNZICKER,
ROSSOLIMO, DONNER OG
MATANOYIC!
Samtímis drengjaskákmótinu
fór fram minningarskákþing-
það, sem haldið er í sambandi
vð Bretlandshátíðina. Þess hef-
ur verið getið í þessum dálkum
áður og verður nánar vikið að
því síðar. Tefldu báðir flokkar
1 sama salnum, annar á morgn-
ana, hinn síðari hluta dagsins.
Að þingunum loknum fór frarn
hraðskákamót. Þar tefldu allir
Framhald á 6. síðu. j