Þjóðviljinn - 24.02.1952, Blaðsíða 3

Surmudagur 24. febrúar 1952 — ÞJÓÐVILJINN — > (3
Þrællinn
Hans Kirk: Þrællinn. Skáld-
saga. — Sverrir Thoroddsen
þýddi. — Mál og menning
1952.
Það er 17. öld, og spænska
skipið San Salvatore siglir
austur um Atlanzhaf, áleiðis
til Spánar frá Suðurameríku.
Farþegarnir, sem eru af mörgu
sauðahúsi, stytta sér leiðinleg-
ar stundir með ýmsu móti.
Sumir sitja að spilum. Einn
þeirra er don Luis, sá óheppni.
En í fórum sínum hefur hann
Indíánastúlku, ásamt bami
hennar. Og þegar allt um þrýt-
ur selur hann stúlkuna sæmi-
legit verði, en Iætur drepa
barnið svo það spilli ekki fyrir
verzluninni. Skömmu siðar er
dpn Luis myrtur í myrkrinu
um borð. Enginn veit hver
morðinginn muni vera. Meðal
farþeganna en dona Inez, auð-
ug ekkja af tignum ættum;
voldug eftir því. Hún hefur
í flutningi sínum einn þræla
sinna, Indíána. í þessum sömu
svifum býður hann drottningu
Ný bók eftir Traven
Huldumaðurinn B. Traven, sem
ekkert er vitað um með vissu
nema að hann á heima í Mexíkó,
hefur skrifað nýja skáldsögu, sem
•er nýkomin út í Bretiandi og
nefnist The Kebellion of the
Hanged. Hún snýst um Ind:ána,
sem strjúka úr þrældómi og kúg-
un og sogast með í uppreisnaröld-
una sem gekk yfir Mexíkó á
fyrstu tugum þessarar aldar. Út-
gefandi er Hale og bókin kostar
10 shiilinga og sex pence.
Fast gerist útgefandi
Howard Fast hefur sent frá
sér nýja sögulega skáidsögu, hún
heitir Spartacus og fjaliar eins
■og nafnið bendir til um þrælaupp-
reisnina. fræyu i Kómaveldi. Síð-
Howard Fast
a.n Fast var hnepptur hálft ár
í fangelsi fyrir að bjóða byrginn
bandarísku þingnefndinni, sem
rannsakar „óameríska starfsemi",
hefur útgáfufélag það, sem áður
seldi bsekur hans í ódýrri útgáfu
í hundruðum þúsunda eintaka,
látið mala afganginn af upplög-
unum niður í pappírslcvoðu og eng-
inn bandatískur bókaútgefandi
þorði að leggja nafn fyrirtækis
síns við þessa nýjustu bók hins
víðkunna metsöluhöfundar. Fast
gaf því Spartaeus út sjálfur og
bókin fæst frá Howard Fast, Box
171, Planetarium Station, New
York 24, N. Y., U. S. A. og kostar
tvo dollara og fimmtiu cent.
'Ævi Eisensteins
Beltiskipið Potemkin, hin 25 ára
gamla en sígilda mynd kvik-
myndasniilingsins Serge Eisen-
steins, hefur verið sýnd vikum
saman i vetur fyrir fullu húsi í
Stokkhólmi. 5>ar er einnig nýkom-
in út ævisaga þsssa frumherja
kvikmyndalistarinnar eftir kvik-
myndagagnrýnandann Bengt Id-
estam-Aimquist. Bókin heitir Els-
enstein, gefin út af KF:s förlag
©g kostar 16 króaur sænskar.
sinni byrginn af þvílíkri ó-
skammfeilni að hún verður að
láta refsa honum af grimmi-
legu miskunnarleysi. Hann er
barinn svipum unz hann er eitt
blóðstykki. I sama mund gýs
upp sá kvittur að þrællinn sé
morðingi don Luis. En þegar
á að handtaka hann er hann
horfinn. Veit nú enginn sitt
rjúkandi ráð, fyrr en högg
neðan úr botni skipsins kveða
við. Þegar komið er á vettvang
hefur Indíáninn rofið gat á
dallinn. Sjórinn • flæðir inn,
sjálfur er þrællinn þegar allur,
skipið sígur og sekkur á
skömmum tíma, öll áhöfnin
ferst nema fimm þýðingarlaus-
ar persónur sem bjargast
hraktar á land. Sögunni lýkur.
Reyfari þessi styðst að ein-
hverju leyti við fornar sagnir
frá landvinningatímum Spán-
verja. Sagan er látin gerast á
17. öld. Hinsvegar er hún rit-
uð á stríðsárunum á fimmta
tugi tuttugustu aldarinnar —
í tugthúsi. Og hún er meira
að segja skrifuð af þrælnum
sjálfum — nema að þessu sinni
fórst skipið án þess hann bryti
það beinlínis sjálfur, enda komst
hann af að lokum. Saga hans
er ekki reyfari framar.
Skáldsagan Þrællinn er tákn-
ræn saga, er fjallar um nokkur
helztu vandamál og úrlausnar-
efni mannkynsins. 1 svip Indí-
ánans birtist okkur allt hið
undirokaða mannkyn í nútíð og
fortíð. I mynd ofurstans þekkj-
um við enn á ný manndráps-
hug og hnefarétt frá sjálfu
upphafi timans. I persónu don
Jesus blasir við okkur rann-
sóknardómur, galdrabrenna og
trúarofsókn allra alda. Þannig
mætti lengi telja. Höfundur-
inn var fangi nazista er hann
reit sögu sína. Á San Salva-
tore örlar á tilhneigingu til að
teija lítilmennið don Luis ó-
bótamann er ekki sé þörf að
auðsýna virðingu hefndarinn-
ar. En þegar sú skoðun sigr-
ar að það verði að koma gjöld
fyrir hann, af því hann var
Spánverji og hvítur maður,.
hver man þá ekki heimspeki
nazista á vorri eigin öld —
hryllikenninguna og villkenn-
inguna um kynþáttinn og blóð-
ið. Don Luis má ekki liggja
óbættur hjá garði, „og frá al-
mennu varnarsjónarmiði skiptir
það frekar litlu, hver það er“
sem refsingunni sætir — man
ekki einhver Líditse þegar
hann heyrir þau orð.
Þessi saga er árás á „hug-
sjón“ valdsins, prédikun gegn
ríki manns yfir manni, ádrepa
á kirkjulegt yfirskin og ltlerk-
vígða grimmd; hún er ekki bók
um órétt heldur hnefi gegn
honum, hún hæfiþ meira að
segja beint undir hökuna á
Bandaríkjamönnum í Kóreu og
Bretum á Malakkaskaga. Og
hún segir söguna af svertingj-
anuffi sem var látinn varpa
barm indíánsku stúlkunnar fyr-
ir borð — af því fólkið hefur
svo !engi verið sjálfs sín níð-
ingur. Það er vafamál að sam-
in hafi verið. beinskeytari nú-
tiðarsaga en þessi sögulegi
reyfari.
En úr því svona er í pott-
inn búið, er þá sagan ekki
alltof laus í reipunum? Hem-
ur höfundurinn allt þetta efni
í svo þröngum skorðum? Þeim
spurningum verður í skemmstu
Jólasveinar einn og ótta
(EÐA HUGLEIÐING UM NÝSTÁRLEGA
LANDKYNNINGU)
Hans' Kirk
máli svarað með hiklausu jái.
Hún er hnituð saman í af-
markaða heild, þar er engu of-
aukið, þar er ekkert vansagt.
Allt er hárnákvæmt, án þess
unnið sé með vél, því höfund-
urinn gleymir aldrei að segja
söguna af skipinu og farþeg-
um þess, hve rík sem ádeilan
og nútíðin er honum í huga.
En þeir sem spyrja um sálfræði
í bókum geta litið framan í
Indíánastúlkuna barnlausu, eða
skyggnzt inn í hjarta donu
Inez í skiptuin þess við þræl-
inn. Allar djúpristar skýring-
ar við söguna eru óþarfar. Hún
liggur mjög í augum uppi. Þó
athöfn hennar sé táknræn er
ræða hennar bein, röksemdir
hennar augljósar og skýrar. —
Þýðingin mun vera heldur
góðrar ættar. Þó er ekki full-
nægt öllu réttlæti varðandi
hinn látlausa stíl höfundarins.
Sumstaðár finnst manni þýð-
andinn velja næstbezta orða-
lagið. Hann segir að skipið
„var með öll segl uppi“, en
hitt er þó eðiilegra að það
hafi haft öll segl uppi. Á
næstu síðu er talað um að
minnka seglin. En var ekki
ætlunin að fækka seglunum
(eða jafnvel draga þau sam-
an) ? Og svo fram^egis. I rit-
hætti og beygingum útlendra
eiginnafna sætir íslenzkt mál-
skyn hundraðogeileftu meðferð.
B. B.
skýtur frar.
r-s og a:
Til er saga um Jón heitinn
Pálsson frá Hlíð, sem gerðist á
kreppuárunum fyrri, þegar ver-.
aldargæðin voru stundum reikn-
uð uppá túkall (reyndar hefði
ekki þurft kreppu til, því Jón
var einn þeirra manna, sem
helzt betur , á hinu andlega
skotsilfrinu). Hann hafði hald-
ið sig heima fyrir í nokkra
daga, en ákvað loks að rísa
V- rekkju og freista þess að
':á sér fvrir máltíð. Og þar
im þaiui nú . gengur ofan
kólavöivustíglnn, skimandi
' • ftir íilvtaaifcu lánadrottni,
,;émtsr þur aðvífandi frægt
kálcl. ci-tt af innbyggjurum
Hecs3ins---i’:--ans, og slær Jón
r•nsvifaiav.it iim túkall „fyrir
maf“, ,.Java“. segir Jón og
i -gar. — ..áikið skeífing er
r.cðri. kjálkanum
á, þegar hann
í íilcsófiskar umþenk-
j-iálsiegt tii. þess að vita, að
eitthvað skuii vera eftir af
húmor í þessum bæ“.
Svipað munu margir hafa
þeukt undanfarna daga þeg-
ar þeim hefur borizt í hend-
ur hið marglofaða almanak
Flugfélags íslands. Það er sann-
arlega hressilegt, núna á þess-
um síðustu og verstu tímum,
að menn skuli geta bælt niður
hjá sér alvarlegheitin og gefið
út litprentaðar grínmyndir á
almanökum. Og því frekar er
þessi tilslökun við kimnigáf-
una hrósverð, að glensið er
ekki aðeins ætlað okkur inn-
fæddum, heldur skal það út
ganga á meðal þjóða heims!
Þá geta þær semsé vitað, hvert
skuli fara í sumarfrí, séu þær
slegnar kauuum húmorleysis og
langi til að taka upp léttara
hjal!
Og hér er réttur maður á
réttum stað: Grínteiknari Speg-
ilsins er að sjdlfsögðu látinn
takast þessa nýstárlegu land-
kynningu á hendur.
Myndirnar eru sex (grínið
er svo mikið að ein mynd
nægir til þess að dekka tvo
mánuði), og fyrst skal frægan
telja kallinn hann Hrafnaflóka.
Hér hangir hann frani á staf
sinn,. aldeilis ólofthræddur á
yztu fjallsbrún, ■— en heidur
þó ógáfuiegur í prófíl, — alveg
kommn í spreng af spekúiasjón
yfir því, hvern skoUann landið
eigi nú, að heita. ('Samkvæmt
myndinni hefur að minnsta
kosti þurft talsvert hugmynda-
flug til þess að láta sér detla
það í hug.) Það eitt sýnir.hvað
tónninn er létt.ur, að þessi erki-
óvinur aljrar landkynningar
skuli hér settur á fremsta
blað!
Næst kemur svo Skarphéð-
inn, þar sem hann klofar yfir
Markarfljót í svo miklum
manvdrápshug að það glíttir
í gebissið, enda er sá. sem
fyrir högginu á að verða, þeg-
ar orðinn nágrænn í f raman- og
hálfvegis lagstur af sjálfsdáð-
um.
Undir myndinni er Skarnhéð-
inn t’tlaður „The son of Burnt
Njal“, og þykir mér það full
langt gengið í gríninu að kalla
Njái brenndan fyrr en full
nauðsyn krefur.
Númer þrjú kemur svo Ing-
ólfur bóndi i Grjótagötu 4, þa'r
sem hann skýtur öndvegissúl-
um símun fyrir borð til þe3»
að fara strax að eltast við þær
um allt suðurlandsundirlendi
eins og vitlaus maður, enda er
hann ákaflega ógæfulegur á
svipinn. Tiltæki þetta er svo
skýrt fyrir útlendingum, að
hann hafi „floated his higli-
seat pillars fur luek“ (any gum
ehum?).
Næst kemur svo hetjan og
forfaðir Jóns Hreggviðssonar,
Gunnar á Hlíðarenda, þar sem
hann er að hugsa sig um 'á
hólnum, en hestur Kolskeggs,
sem nennir eflaust ekki lengra,
gýtur til hans öðru auganu,
auðsjáanlega mjög spenntur
vfir því, hvað verði nú úr. Ann-
ars virðist Hlíðin hér varia
smartari en það, að hver ein-
asti heilvita maður hefði hald-
ið áfram
Framhald á 6. síðu.
V illimennskuströnd
I s. 1. mánuði kom út önnur
skáldsgga bandaríska höfundaríns
Normán Mailer. Fyrsta skáldsaga
hans, stríðssagan Naktir og dauð-
ir (The Nalced and the Dead),
kom út árið 1950 er, höfundurinn
var aðeins 26 ára að aldri; og hef-
ur hún síðan borið frægð hans
vitt um lönd. Hin nýja saga
hans, Barbary Shore, gerist hins
vegar eftir styrjöldina, og segir
meðai annars af heimkomnum
hermönnum.
Sagan hefur yfirleitt sætt mjög
harðri gagnrýni.
Hún er gefin út af Jonathan
Cape, London, og er tæpar 300
blaðsiður í meðalbroti.
Kjarnorkumálin
skýrð
Guðrún Þorgrímsdóttir
Minningarorð
Það þótti allmiklum tíðindum
sæta um síðustu aldamót þegar
ungt fóik ákvað að reisa bú með
tvær hendur tómar á tima þeg-
ar landið var skattpínt af Dönum
og leiðangrarnir miklu vestur í
gulldalinn áttu sér stað.
Án efa hafa þessir erfiðleikar
verið Guðrúnu á Helgastöðum
Ijósir, en hún ákvað að standa
við hlið manns síns í lífsbarátt-
unni. — En hvað um það, þetta
var ákveðið — og þau reistu bú
að Helgastöðum í Reykjadal, á
bökkum Vestmannsvatns, við ós-
inn þar sem Reykjadalsá fellur
í vatnið — og austurhlíð dalsins
er skógivaxin.
Guðrún átti sjö börn með manni
sínum, Friðrik Jónssyni, sem var
einn af glæsilegustu mönnum
sinnar samtíðar, var póstur um
skeið, og er hans getið í Sögu
landpóstanna“. Börn þeirra eru:
Halldór, Jónas, Jón, Emilia, Sigrún,
Júlíana og Valgerður. Öll þessi syst-
kini eru gjörvuleg og settu svip
sinn á allt félagslíf sveitarinnar
— ekki sízt á sviði íþrótta og
söngmála. Halldór þótti á sinum
tíma einn glæsilegasti glímumað-
ur, sem fram kom á héraðsmót-
um og mannfundum þar um
slóðir. 1 söngmálunum er það að
Brezki eðiisfræðingurinn E. H.
Burhop hefur ritað bók um kjarn-
orkumálin, The Challenge of At-
omic Energy, sem tekur við þar _ . „„
. . - , , , , segja að born og barnaborn
sem hm fræga bok landa hans, . „
. „ þeirra Guðrunar og Friðnks hafa
Blacketts lauk fyrir þrem arum ..x , ,
o-* , - . .. verið styrkasta stoðin í songkor-
siðan. Sioan hefur hver storvio- .: . ___ ■______„„5*
, _ , , . . um sveitarinnar um 40 ara skeio.
burðurmn rekið annan a þessu
sviði. Burhop, sem hefur staðið Það verður aldrei sagt um hús-
framarlega í brezku friðarhreyf- freyjuna á Helgastöðum að húw
ingunni, gerir ekki einungis grein hafi haft mikið af gulli og silfri ir í byggðum Reykjadals söknuðu
fyrir hinni vísindaiegu hlið máls- handa í milli um dagana, en hún hinnar gömlu húsfreyju, sem.
ins heldur einnig deilunni um hafði annað, sem var meira virði festi svo djúpar rætur á bökkum
kjarnorkubann og kjarnorkueftir- en gull og silfur; hún sá börn Vestmannsvatns, að hennar mijn
lit. Útgefandi er Lawrence & Wis- sín lifa og dafna í hinu fagra minnzt langan aldur af komandl
hart og verðið sex shiúingar og umhverfi við vatnið og kenndi kynslóðum. t
sex pence. þeim svo vel að vinna með að- Gisli T. GuJJmundsso©*
stoð manns síns, að orð var á
haft.
Kynni mín af húsfreyjunni á
Helgastöðum og heimili hennar
voru mest á árunurn. 1930—’40, • á
þeim tíma var ég féiagsmaður’ í
ungmennafélagi sveitarinnar ál-
samt barnabörnum hennar.
Ég minnist þess eitt sinn um.
vetur, að ég og annar piltur ur
miðdalnum settum á okkur skauta
og héldum í áttina til Helgastaða.
Ain var nær öll ísi lögð og gekk.
ferðin greiðlega til ákvörðunar-
staðar. Þegar þangað kom, var
okkur tekið tveim höndum, eins
og öllum þeim, sem þangað hafa
komið. Var oltkur strax boðið
upp á góðgeröir og var vel veitt
við stóra langborðið á Helgastöð-
um. — Það sem vakti þó athygli
mína var það, hve alúðlega gamla
húsfreyjan gekk um beina, fannst
mér líkt og hún væri móðir okk-
ar allía.
En nú er húsfreyjan á Helga-
stöðum látin. Eftir hana liggur
mikið og göfugt starf. Hún hefur
gefið þjóð sinni niðja sem í dag
skipta tugum, niðja sem munu
standa helgan vörð um þjóðerni
sitt o<r tunr-u í hinni nýju frels-
isbaráttu þjóðarinnar.
Guðrún var til moldar borin 6-
febrúar síðast liðinn að Einafs-
stöðum í Reykjadal, nær 87 ara
að aldri. Hinir mörgu niðjar
hennar og sveitungar fylgtiu
henni til grafar, ásamt hinum.
aidna og erna eftirlifandi marvni.
En trúað gæti ég þvi, að marg-