Þjóðviljinn - 04.06.1952, Side 6

6) — ÞJÓÐVILJINN
Miðvikudagur 4. júní 1952
Bruðuheimilið
Framhald af 8- síðu.
Bryndís Pétursdóttir fara með
smærri hlutverk.
Líklega hefur ekkert skáld
í heiminum, hvorki fyrr né síð-
ar, haft önnur eins áhrif og
Henrik Ibsen hafði á sínum
tíma; og þó einkum eftir að
hann samdi Brúðuheimilið. —
Hann byrjaði að vinna að því
haustið 1878, og lauk við það
næsta ár. Það kom út 4. des-
ember 1879, og fór þegar na:sta
ár sigurför um Evrópu. -
Aðalpersónan er kona, Nóra
að nafni. Eiginlega hét hún
Elenóra, sagði höfundurinn.
Nóra er bara gælunafn mitt. —
Maður liennar ef Helmer, ný-
útnefndur bankastjóri. En fyr-
ir nokkrum árum þurfti hann
að leita sér læknis í útlöndum;
og þá tók Nóra lán, án vitund-
ar hans, til að kljúfa kostnað-
inn. Síðan borgar hún af lán-
inu af heimilispeningum sín-
um, en er allt kemst upp skerst
í odda milli hjónanna og Nóra
liverfur brott, frá manni og
börmun. Hér er ekki rúm til
að lýsa þeim átökum, en það
er sannað í leikritinu að kon-
an hefur rétt til að vera hún
sjálf, eins og skáldið orðaði
þáð. Henni ber meira að segja
skylda til þess.
Nokkur atriði leiksins eru
gerð með hliðsjón af atburð-
um sem Ibsen þekkti sjáifur.
Danska skáldkonan Laura Kiel-
er, er Ibsen þekkti vel, tók
lán til að maður hennar gæti
leitað sér lækningar erlendis.
Lækningin tókst, en slikar veru
aðstæður konunnar í hjóna-
bandmu að hún þorði ekki að
láta mann sinn vita af þessu,
og lenti hún að lokum í því
að falsa vixil til að greiða
lánið. Það komst upp, og eig-
inmaðurinn krafðist skilnaðar.
í þeim átökum bilaði konan
andlega, þó hún rétti við aftur.
Þessir atburðir hvöttu skáldið
til að semja verk sitt, en það
kom fleira til greina. Það voru
að hefjast kvenfrelsistímar
bæði í bókmenntum og þjóð-
lífinu, og sjáandinn Ibsen hafði
auðvitað manna gleggstan skiln
ing á undirokun konunnar bæði
á heimili og í þjóðfélagi. Hún
var sannarlega lægri vera en
karlmaðurinn. Leikrit hans
Brúðuheimilið er voldug árás á
þessa fordóma. Konan er mann-
inum jafntigin að eðli, við-
horf hennar er meira að segja
oft og tíðum óspilltaíra og
upprunalegra af því hún tekur
minna tillit en k'arlmaðurí nn
til erfðalyginnar og þjóðfélags-
venjunnar. Það er hvergi
minnzt á kosningarrétt eða því-
líkt í Brúðuheimilinu, heldiir
er það þáttur í hinum ævi
langa boðskap höfundarins um
hina andlegu byltingu: þið
skuluð gera svo vel og viður
kenna rétt og skyldu konunn-
ar til að vera hún sjálf. „Ég
ætla mér að komast að rauu
um það“, segir Nóra, „hvcrt
okkar hefur rétt fyrir sér:
þjóðfélagið eða ég“.
Það veldur víst engri þjcð-
félagslegri hneykslun lengur þó
kona fari af heimili sínu. En
leikritið skírskotar til okkar
enn í dag fyrir listrænan mátt
höfundarins, fyrir magnanir.a í
samtölum og tilfinningu. Hann
lyfti verki sínu þangáð jipp
sem að eilífu er barizt um rétt
manneskjunnar til frelsis og
sjálfræðis. Helmer breytist úr
þröngsýnum embættismanni,
•höldnum þorgaralegum hlevpi-
dómum á 19. öld, í tákn hins
sígilda sjálfbyrgingsskapar,
þröngsýni og þjóðfélagslegs
afturhalds. Nóra verður manns-
andinn sjálfur og draumur
hans um lífsfyllingu.
$f.

177. DAGUR
yíir bréfi Róbertu ofaná bréfið frá Sondru — og svo dýrleg
og heillandi var frásögn hennar af framtíðarhorfum hans og
hennar, að hann gat með engu móti hætt að hugsa um þessa
lsusn, sem virtist svo eðlileg og auðveld — ef svona slys gæti
k'<mið fyrir hann og Róbertu. Hann var alls ekki að ráðgera
reinn glæp. Hann var aðeins að hugsa um slys, sem gæti
anðveldlega komið fyrir. .. . Ó, en þetta „gæti auðveldlega
komið fyrir.“ Það var hin dimma og skuggalega hugsun, sem
hann mátti ekki hugsa til enda. Hann mátti það ekki. Og þó
-- og þó,-----:----Hann var ágætur sundmaður og ^æti synt
í land — hversu langt sem væri. En á hinn bóginn vissi hann
að Róberta var ósynd. Hann hafði oft farið með henni á bað-
ströndina síðast liöiö sumar. Og svo — og svo — já, og ef
hann léti hjá líða að bjarga henni. ...
Og þegar hann sat þarna og braut heilann í litla herþerg-
jnu sínu klukkan langt ge.ngin tíu um kvöld, fann hann undar-
legan fiðring fera um hársvörð sinn og fingurgóma. En hvað
þetta var óvænt og hryllileg hugmynd. Og það var kvöld-
blaðið sem vakti hjá honum þessa þanka! Var það ekki undar-
legt. Og í vatnahéraðir.u, þar sem Sondra dvaldist, voru ótal,
ótal vötn. Hún hafði sagt það sjálf. Og Róberta hafði yndi
af útiveru og vatnaiþróttum, þótt hún kynni ekki að synda —
kvnni ekki að synda — kynni ekki að synda. Og þau, eða hann
að minnsta kosti, voru í þann veginn að fara upp í vatnahéruð-
in, og ef til vill — og því ekki það? bæði höfðu þau talað um
skemmtiferð fjórða júlí — hann og Róberta —
En nei! Nei! Umhugsunín um svona slys — hversu umhugað
sem honum var um að losna við hana — var syndsamleg,
skuggaleg og hræðileg. Hann mátti ekki hugsa svona — alls
ekki. Þetta var svo ljótt — svo svívirðilegt — svo hræðilegt.
Þetta var andstyggileg hugsun. Hvernig hafði hún komizt inn
í höfuð hans? Og einmitt núna — þegar hún krafðist þess að
hann hlypist á brott með henni!
Dauði!
Morð!
Morð á Róbertu!
En að losna við hana — og þessar ósanngjörnu, óbreytan-
legu kröfur hennar. Köldum svita sló út um hann allan — við
tilhugsunina. Og nú — ef — ef! En hann mátti ekki ^hugsa
um það. Og ófædda barnið hyrfi þá líka af sjónarsviðinu!!
En hvernig gat nokkrum dottið til hugar að gera slíkt sem
þetta af ráðnum hug — viljandi? Og þó — margt fólk drukkn-
aði á þennan hátt — piltar og stúlkur — menn og konur —
hér og þar — alls staðar í heiminum á sumrin. Auðvitað vildi
hann ekki að slíkt sem þetta kæmi fyrir Róbertu. Eins og nú
stóð á. Hann var ekki maður af því tagi, hvað sem hann var
rð öðru leyti. Það var hann ekki. Það var hann ekki. Það var
liann ekki. Kaldur sviti spratt fram á enni hans og í lófunum.
Hann var ekki þannig maður. Heiðvirt, heilvita fólk hugsaði
ckki þannig. Og hann ætlaði ekki að gera það — upp frá þessu.
Titrandi af ótta við sjálfan sig — að svo óhugnanleg hug-
mynd skyldi hafa náð tökum á honum -—■ reis hann á fætur,
kveikti á lampanum og las aftur fréttina á eins rólegan og
íhugandi hátt og hann gat, og hélt að hann gæti með því
fjarlægt þetta úr huga sínum fyrir fullt og allt. Svo klæddi
hann sig og fór út að ganga — gekk eftir Wykeagy Avenue,
Central Avenue og Oak Avenue og heim aftur eftir Spruce
stræti og Central Avenue — og hélt að hann gæti gengið burt
frá þessari ísmeygilegu andstyggðar hugsun. Eftir nokkra
stund leið honum betur, — hugarástand hans varð eðlilegra og
mannlegra — og hann sneri aftur heim á herbergi sitt til að
sofa og hann þóttist viss um að honum hefði tekizt að losna
undan áhrifum þessarar hræðilegu freistingar. Hann mátti
aldrei, aldrei, — aldrei hugsa um þetta framar — aldrei.
Svo féll hann í hálfgert hitasóttarmók og dreymdi grimman,
svartan hund, sem reyndi að bíta hann. Hann slapp úr klóm
þessa villidýrs með því að vakna í skelfingu en sofnaði strax
aftur. En nú var hann kominn á framandi, skuggalegan stað,
j' skóg, dal eða þröngt gil milli tveggja fjalla og frá þessum stað
virtist liggja freistandi stígur. En sem hann gekk eftir stígnum
varð liann þrengri og þrengri og æ skuggglegri og loks hvarf
liann alveg. Þá sneri hann við og ætlaði að freista þess að kom-
ast' til baka sömu leið, en að baki hans var þá iðandi kös af
slöngum. Og upp úr kösinni teygðu sig tugir hausa með klofnar
tungur og glóandi glyrnur. Og þegar hann sneri sér við í skyndi
stóð æðisgengið, hyrnt villidýr fyrir framan hann — risavaxið
— og marði slöngukösina undir fótum — og vamaði honum leið-
arinnar. Skelfingu lostinn rak hann upp skerandi neyðaróp og
vaknaði — og kom ekki dúr á auga það sem eftir var nætur.
FERTUGASTI OG ÞRIÐJI KAFLI
En umliugsunin um þetta vatn lét hann aldrei í friði, hversu
mjög sem hann reyndi til að losna við hana. Hún hafði sprott-
ið upp í huga hans af tilviljun, þegar hið persónulega vandamál
hans lá á honum eins og mara og við borð lá að það brjálaði hina
vesölu dómgreind hans — þessi meinleysislega útþurrkun tveggja
mannslífa á Pass Lake. Eitthvert undarlegt afl í huga hans
neyddi hann til sð hugsa sífellt um þetta — lík stúlkunnar fannst
en lík mannsins ekki. Það var þessi staðreynd sem tróð sér inn
í huga hans gegn vilja hans — og í hugskoti hans leyndist ein-
hver hugmynd um, að lík mannsins væri alls ekki í vatninu.
Alltaf var til vont fólk sem vildi koma öðru fólki fyrir kattarnef,
og gat ekki verið að maðurinn hefði farið út á vatnið með stúlk-
unni til þess að losna við hana ? Það var auðvitað svívirðilegt at-
hæfi, en virtist þó að þessu sinni hafa gengið að óskum.
En að honum dytti nokkni sinni í hug að taka til svona sví-
virðilegra ráða — nei, aldrei að eilífu. En vandamálið blasti sí-
fellt við honum og varð æ alvarlegra með hverjum degi sem
leið. Og á hverjum degi eða að minnsta kosti annan hvern dag
barst honum ýmist bréf fra Róbertu eða nokkrar línur frá
Sondru -—■ og í bréfunum voru sífellt -sömu andstæðurnar, ör-
vænting og hamingja, óvissa um-framtíðina og óbilandi lífsfjör.
Hann vildi ekki skrifa Róbertu, svo að hann hringdi stundum1
til hennar og talaði við hana á eins kæruleysislegan hátt og
hann gat. Hvernig leið henni? Honum þótti gaman að frétta af
henni og vita að hún var í sveitinni hjá fjölskyldu sinni, þar
sem henni hlaut að líða betur en í verksmiðjunni í þessu veður-
fari. Allt gekk auðvitað að óskum, nema ógrynni af pöntunum
—oOo—■ —oOo'— —oOo— —oOo— —oOo— —oOo— —oOo—<
Töfrahesturinn
8. DAGUR
mundi hesturinn hlýoa honum, og ekki fara í ann-
an stað en þangað, sem honum væri hjálpar von,
og óhætt að segja til sín.
„Hvernig sem því—nú er varið,” sagði konung-
ur, „þá get ég samt ekki lagt trúnað á orð þín,
og skal það varða lífi þínu, ef sonur minn kemur
ekki aftur alheill að þriggja mánaða fresti, eða ég
fæ vissa fregn um, að hann sé á lífi.” Skipaði hann
um leið, að taka Indverjann fastan og flytja hann
í þröngva dýflissu, en sjálfur settist hann fyrir í
höll sinni sárt tregandi út af því, að Núrushátíðin
hafði endað svo hryggilega, bæði fyrir sjálfan hann
og hirðina.
Nú ví-kur tíl þess, er fyrr greindi, að Fírus svipt-
ist á burt með geysihraða, og var hann að tæpri!
stundu liðinni kominn svo hátt upp í loftgeiminn,
að hann missti sjónar á öllu fyrir neðan sig, og
urðu fjöll og dalir sem ein jafnslétta. Ætlaði hann
nú að hverfa aftur og hélt, að ekki þyrfti annað
en snúa snerHnam á gagnstæðan veg og víkja hest-
inum við með taumnum, en það tjáði ekkert, og
bar hesturinn hann alltaf áfram með -sama hraða.
Þótti honum það undrum geqna, og margsneri
snerlinum fram og aftur; skildi hann nú, hvílíkt
glappaskot það hafði verið, að stíga á bak hest-
inum, og lata Indverjann ekki segja sér fyrst,
hvernig ætti að stýra honum. Hann sá þegar, í
hvílíka hættu hann var kominn, en ekki örviln-
aðist hann samt fyrir það, heldur rannsakaði hann
vandlega höíuð og makka hestsins, og fann hann
annan sneril undii hægra eyranu, Sneri hann hon-
um og tók þá hesturinn jafnskjótt að berast ofan
til jarðar, og fór þráðbeint, eins og hann hafði
gert, þegar hann hóf sig í loft upp, nema hvað nú
var miklu minni ferð á honum. Á því svæði jarðar-
innar, er Fírus nú sveif yfir, var dagsett fyrir hálfril
stundu, þegar hann fann snerilinn og sneri honumu
En með því hesturinn leið alltaf lengra og lengrai