Þjóðviljinn - 09.08.1952, Blaðsíða 3

Laugardagur 9. ágúst 1952---ÞJÓÐVILJINN — (3
. I \M>SLAG OO GífÓtíUí?
I BRKTLANDI '
Ég veit ekki, hvort menn
hafa almennt gert sér grein
fyrir, áð Stóra-'Bretland er alls
ekki mjög stórt iand og 'hefur
lengstum verið talið engu merk-
ara en önnur lönd. Það mun
vera hér um bil helmingi stærra
en ísland, byggt úr grjóti og
kalksteini með moldarlagi efst
andstætt þvi, að heima hefur
skaparinn stundum ruglazt í
byggingarlistinni og hlaðið
margra metra þykku grjótlagi
ofán á gróðurmoldina, hindrað
þannig uppbiástur að visu, en
kæft allan gróður. Hér eru
engir sandar, engar auðnir,
heldur er landið þakið gróðri
frá flæðarmáli til fjállstihda,
því að það finnast fjöll hér í
Bretlandi, einkum norðan til.
Þar eru fjöll um 6000 fet á
BJÖRN ÞORSTEINSSON, SAGNFRÆÐINGUR:
Meðal Engilsaxa
brá, en óþarflega mikið af
brenninetlum og þistlum.
TUNGUMAL
I Bretlandi eru töluð mörg
tungumál, en welska og enska
eru merkust. Welska þýöir út-
lenzka og hún er svo óskiljan-
legt mál, að um það bil helm-
ingur kumra. skilur varla orðið
baun í tungu feðra sinna. Hér á
íslandi eru menn almennt svo
hæð eða. hærri en Snæfells-
jökull, en þó festir þar ekki
srijó nema rétt um háveturinn.
Þessi fjöll minna mig helzt á
Búrfellin okkar heima eða fjöll-
in við Mosfellsdalinn, þvi aö
það eru sjaldnast neinir tind-
ar á þeim. Um mitt England
setja einskonar kögunarhólar
frá Ingólfsfjalli svip sinn á
la.ndslagið. Þetta er uppgröft-
ur úr kölanámum. I austan-
verðu Englandi, Austur-Angliu,
er viða. svo flatlent, að þar-
lendum mönnum veitist enn í
dag örðugt að trúa því, að
jörðin sé hnöttur.
I Bretlandi flæða ekki ár
með fossum og boiaföllum til
hafs eins og árnar heima, sem
þurfa jafnan að flýta sér eins
og þær eigi lifið að leysa. Hér
silast ámar liægt og hátíð-
legá, en ótrúlega skítugar, eftir
djúpiun farvegum, en. varla
verður greint, i hvaða átt þær
falla, þótt staðið sé á fljóts-
bakkanum. í ánum virðist vera
léleg veiði, þótt hún sé stund-
uð af mikilli þo'inmæði og
þrautseigju. Á árhöklnmum
stendur jafnan fjöldi manns
með stangir og alls konar ifær-
ur, biðandi þess, að eitthvað
kvikt rjá'.i við öngulinn, en ég
hef a’drei séð neinn draga þar
bein á land. I hálöndum Skot-
lands og Wa'es liggja fögu’’
fjallavötn og þar falla laxár
um unaðrfagra fjai’adali. Norð-
vesturkrókur Englands, Vatna-
laudið, er emnig frægur fyrir
riáttúrufegurð, skógivaxin fe1]
og ósa, silungsár og vei’öi-
vötn.
G’óíur Bretlands er mjög
fjölskrúðugur, og þar getur að
líta meðal grasa og blóma
marga kunningja lieiman frá
ískmdi. Hér loga tún víða í
fíflum og sólcyjum, hér eru
víða breiður af umfeðmingi,
•hér vex mjaða:.'jurt og baldurs-
□
Gata í Slátrara-
hveríinu í York,
mjög glÖKgt sýn-
ishorn miðalda-
götu - í enskum
ba1. Þó eru sum-
ar götur þrengri,
því sunistaðar
geta menn tekizt
i hendur miiii
glugga sitt hvoru
megin götu.
□
vel að sér í ensku, að þeir vita
sennilega ekki, að kumrar er
íslenzkt heiti á Wálsbúum. Mál
þeirra er ævafomt og var
talað um mikinn hluta Bret-
lands mörgum öldum áður
en nokkrum manni datt i
hug að mæla á enska ttíngu.
I welsku eru nafnorð oft geysi-
lega löng, svo að welsk- ör-
nefni komast varla fyrir á
nokkru landabréfi, t. d. heitir
Öngulsey á welsku Llanfair-
bwlilantisiliogogogoeh. í þess-
um löngu orðiun hlýtur að vera
einhver sérstök hrynjandi,
þvi að annar hver kumii er
skáld, en allir eru þeir söng-
menn. Englendingar aftur á
móti syngja almennt ekki, sök-
um þess að þeir eru svo önn-
um kafnir við iðnaðarstörf, en
þeir hafa kumra og íslend-
inga til þess að syngja fyrir
sig.
Enskan er miklu auðskildara
mál er welskan á bók, en hún
er lítt skiljanleg sem talað
mál. — I Lundúnum hcitir
járnbrautarstöð Holborn, en
drottinn hjálpi þeim manni
sem pantar far til Hol-
born. — Ég hef gert marg-
ar tilraunir til þess að bera
jbetta c<rð fram, en Bretar
skilja mig einna helzt, þegar
ég segi Óbon. Sömuleiðis er
orðið Cho’mondiey, þá verð ég
einna helzt að segja Kamlei, til
þess að einhver viti, við hvað
ég á. Mér virðist liggja í
augum uppi, áð annaðhvort er
framburði Breta. eða stafsetn-
ingu mjög ábótavánt. Enskan
er auðvitað miklu útbreiddara
mál en welskan, en þó er fleira
fólk sem- skilur ekki baun í
ensku i Bretlandi en á íslandi.
Á eyjunum vestur og norður
af Skotlandi er töluð keltnesk
mállýzka skyld welsku, en þá
mállýzku skilur nú vara nokk-
Ur maður nema Hermann Páls-
son. Hann er íslendingur, há-
skólakennari í Edinaborg, og
hefur tekið sér það fyrir hend-
ur að kenna Bretum junsar
tungur, sem þeir töiuðu endur
fyrir löngu, en lögðu á hilluna,
þeáar þeir urðu heimsvéldi.
Þei'r héldu að þær stæðu
heimsveldinu fyrir þrifum. Nú
er Bretaveldi að hrynjá, en
þar með geta Bretar snúið
sér að eflingu þjóðlegra verð-
mæta.
Eyjamar nutu eitt sinn nokk-
urrar ■ sjálfsstjórnar og voru
hluti norska ríkisins. Þá var
þar blómlegt menningarlíf og
gróandi þjóðlíf. Nú búa þar
fátækir bændur, fólki fer fækk-
andi, en he.imsveldið hefur
gleypt menninguna. Heimsveld-
in eru svo dýr í rekstri.
AÐ AKA BlL UM
BRETLAND
Um Bretland þvert og endi-
langt liggur þéttriðið net af
jámbrautum og vegum, en veg-
irnir líkjast fremur Lækjar-
götunni en Miklubrautinni
heima í Reykjavík. Sumir þess-
ara vega em komnir til ára
sinna, lagðir af rómverskum
legionum um það leyti sem
Kristur var að fæðast austur
í Palestínu, en aðrir eru fremur
nýir af nálinni, einungis 200
eöa 300 ára gamlir. Þótt um
þessa vegi hafi farið rómversk-
ir hervagnar, keltneskar kerrur,
engilsaxneskar vögur, danskt
innrásarlið, normanskir riddar-
ar, enskar vígvélar og luxus-
bifreiðir þá bera þeir aldrei
persónuleg heiti eins og Skot-
landsvegur eða Suðurlands-
braut, heldur eru þeir einung-
is einkenndir með merkjum eins
og A 1 eða P 347. Eftir vegun-
um ekur aúðvitað aragrúi af
bifreiðum, því að Bretar eru
með mestu bifreiðaframleiðend-
um veraldar, en leigubifreið-
unum stjlórna einhverjir
hæverskustu ökumenn, sem fyr-
irfinnast. Þeir böðlast aldrei
eftir miðjum veginum, eins og
þeir eigi götuna og hálfa ver-
öldina að auki. heldur fara þeir
t. d. allir hjá sér, ef hrað-
skreiðara ökutæki kemur á eftir
þeim. Með allskonar speglum
fylgjast þeir með umferðinni
að baki sér, en með stefnu-
ljósum óg hándapati gefa þeir
nákvæmar upplýsingar um það,
hvað framundan er. Hér geng-
ur umferðin því öruggt og ó-
hljóðalítið, þótt hart sé ekið.
Venju'egur hraði virðist vera
um 100 km á klukkustund á
vegum úti. Eftir vegunum ferð-
ast viðgerðannenn boðnir og
búnir að hjálpa, ef farartækið
strandar, og sé einhver mis-
fella á akbrautinni, þá er hún
einkennd með lifshættumerkj-
um, en þar að auki eru verðir
örinum kafnir að kenna veg-
farendum að forðast voðann,
sem reynist venjulega svo smá-
vægilegur, að islenzkur bílstjóri
tekur ekki eftir honum.
HÝBÝLAKOSTUR OG
HÚSNÆÐISVANDRÆÐI
‘ Árið 1759 skrifaði brezki rit-
höfundurinn Horace Walpole,
að nauðsynlegt væri hvern
morgun áð spyrja þess undir
borðum, hvaða sigurfregnir
hefðú borizt, ef menn vildu
fylgjast örugglega með atburð-
unum. Þetta var á þeim árum,
þegar Bretar voru að brjóta
nndir sig allmikinn hluta af
veröldinni og brytjuðu gunn-
reifir niður Blámenn og Indí-
ána og aðrar þær þjóðir, sem
áttu léleg tæki til manndrápa.
Blómaskeið brezka heimsveld-
isins er 19. öldin, og þá hrúg-
uðust geysimikil auðæfi upp í
Bretlandi, þótt þess sjáist nú
lítil merki í fljptu bragði. Uppi
í sveitum og í þorpum er það
miklu fremur 16. og 17. eða
jafnvel 12. og 13. öld, en nú 19.
og 20. sem situr svip sinn á
verk manna. Hér er fjöldi húsa
að minnsta kosti síðan á 16.
öld. Þau eru byggð úr bjálk-
um með einhverslconar tróði á
milli bjálkanna í veggjunum.
Húsin eru því langröndótt og
þverröndótt, oft skökk og
skæld, hræðilega gamaldags, en
oft fremur snotur. Þau eru
byggð með alls konar útskot-
um, standa við þröngar götur
og eru stundum svo álút að
burstirnar mætast hér um bil
ýfir miðri götunni. Hinar fornu
borgir eru venjulega byggðar
kringum einhverja hæð, en uppi
á hæðinni gnæfir háborgin,
gotnesk kirkja eða kastali. Þeg-
ar Isiendingur kemur til ein-
hverra hinna sögufrægu borga,
finnst honum hann kominn
á hálfgert forngripasafn. Hér
er þó ekki um neitt venju'egt
forngripasafn að ræða, því að
húsin eru notuð á svipaðan
hátt og í fyrndinni. Hér eru
íþúðarhús, krár og verzlanir,
sem hafa á síðustu árum st'md-
um fengið á sig óhugnan’ega
mikið' nýtízkusnið, þegar inn er
komið.
Auðvitáð Ká'ttu'' Brefá'r ekki’
að byggja hús um 1759, þótt
þeir stofnuðu þá heimsveldi,
en í Bretlandi get ég aldrei
varizt þeirri hugsun, að hin
ráðandi stétt leggi þar meiri
áherzlu á það að kúga fram-
andi þjóðir en búa vel að’ þegn-
unum heima fyrir. Allar stór-
borgír Brctlands' eru éndaláús-
ar ra.ðir af múrsteinshúsum
meira og minna vistlegum, en
lélegir mannabústaðir teldust
þau flest norður á Islandi. Is-
lenzkar húsmæður myndu ekki
heldur verða sérlega hrifnar af
þægindunum á heimilnnum, ar-
ineldinum og skortinum á heim-
ilisvélum. Iðnaðarborgirnár eru
fr.ægar fyrir sót og skít, og
aðaliðnaðarhéraðið er oft nefnt
Svarta landið, sökum vérk-
smiðjureyksins. Mér var sagt,
að í Sheffield féllu tæpar 500
smáiestir af sóti á hverja fer-
mílu á ári. Að þessu athuguðu
finnst mér furðulegast hve kon-
unum tekst víða að haida öllu
hreinu og fáguðu utan húss
og innan. Hér á Is’andi eru
Bretar taldir sóðar, og sá dóm-
úr er byggður á kynnum okkar
af sæförum, hermönnum og
umhverfinu í nokkrum hafnar-
borgum. Mér er nær aö halda
að Bretar séu að minnsta kosti
engu óþrifnari en við Islend-
ingar, en þeir heyja vonlitlá
baráttu við óhreinindin búnir
oft lélegum vopnum.
Húsnæðisvandræði eru geig-
vænleg víða í Bretlandi, enda
er orðið formidable (ógm'legt)
notað um ástandið í húsnæðis-
málum í opinberum skýrslúm.
I kjölfar húsnæðisvandræða
sig’ir auðvitað húsaleiguokur
þar eins og annars staðar.
Limdúnir urðu fyrir geigvæn-
legum loftárásum í styrjöld-
inni og þar loguðu eldar í
verkamannahverfunum í Aust-
ur-Lundúnum öil styrjaldarár-,
in. Þetta eru heimsfræg fá-
tækrahverfi, sem bötnuðu mik-
ið við eyðilegginguna. Nú e?.*u:
þar víða opin svæði þar gem
kumbaldar stóðu áður, en ann-i
ars' staðar rísa ný hús af;
grunni. Hér eins og í öðrum
stórborgum landsins verður
fólk að búa í afleitum húsa-
kjnrnum, og ungu fólki reynist
ö"ðugt að stofna heimili sökum;
húsnæðiseklu. Ég kynntist ung-
um hjónum, sem urðu að borga
6 pund á viku fyrir tvö her-
bergi og eldhús, en það er
meðalvikukaup manna þa- um
slóðir. Hjónin unnu bæði úti
og gátu því dregið fram lífið.
Húsnæðisek'an veldur því, að
fólk veröur að elskast hér mjög
undir berum himni, og drott-
inn er miskunnsamur og út-
deilir hér góðviðri í ríkum
mæli á kvöldin.
’ AúðVitað er margt um mikil-
fenglegar byggingar í Bret-
landi fornar og nýjar, en yfir-
leitt rikir hvorki stór stíll né
glæsiieiki í húsabyggingum þar
í landi, því að hinar yngri
hallir Bretanna finnast mér
ljótar (t. d. enska þinghúsið,
afburðaljót bygging). Þar er
hvergi áð finna mjög há hús,
5 eða 6 hæðir algengust. 1
Lundúnum er þó einn skýja-
kljúfur, Senate House, um 20
hæöir, en mér er sagt að 10
efstu hæðirnar standi auðar,
því að Bretar komust að þri
að það mundi heilsuspillandi að
hætta sér svo liátt, og lyftur
ganga ekki nema á 7. hæð.
Annars er Senate House fögur
bygging.
Faclon-hótetið í StTatford On Avon, fæíingarbæ Shakespeare
scni suniir hafa nefnt skáldkonung alira tiina. Stratford er nú
- nuicill ferðamannabær.