Þjóðviljinn - 30.11.1952, Qupperneq 5

4) — ÞJÖÐVILJINN — Sunnudagur 30. nóvember 1952
Sunnudagur 30. nóvember 1952 — ÞJÓÐVILJINN — (5
þlÓfltílLJINN
Útgefandi: Sameiningarflokkur alþýðu — Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson.
Fréttastjóri: Jón Bjarnason.
Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Magnús Torfi Ólafsson,
Guðmundur Vigfússon.
Auglýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg.
19. — Simi 7500 (3 línur).
Áskriftarverð kr. 18 á mánuði í Reykjavík og nágrenni; kr. 18
annars staðar á landinu. — Lausasöluv'erð 1 k r. eintakið.
Prentsmiðja Þjóðviijans h.f.
Stúdenlar og 1. desember
Það vai mikið rætt um „akademískt frelsi“ fyrir nokkr-
um vikum í sambandi við hið fáránlega frumvarp Björns
Ólafssonar „menntamálaráó'herra“ um skyldu stúdenta
til að sitja í tímum. Virtist joá um skeiö vera lofsverður
áhugi á þessari fögru dyggð menntamanna. En „aka-
demískt frelsL" er annað og meira en lausn undan því
að sitja í misjafnlega gagnlegum og skemmtilegum skóla-
stundum, það er staðfesting á andlegu sjálfstæði mennta-
manna, viðsýni og heiðarleik og rétti þéirra til að
flytja skoðanir sínar, ekki sízt í hópi menntamanna
sjálfra.
En nú hefur því miður komiö í ljós að nokkur hluti
stúdenta hefur mjög þröngan skilning á þessu fornfræga
hugtaki. Pabbadrengirnir úr auðmannastéttinni, vildu að
vísu ólmir losna við að sitja í tíihum í Háskólanum,
enda eru margir þeirra lítt til þess fallnir, en þegar kom
að aðalatriðum , akademísks frelsis“ var skilníngur
þeirra að fullu þroíinn. Og nú hafa þeir atburðir gerzt,
eins og rakið hefur verið hér í blaðinu undanfarna daga,
aö tveimur ágætum og þjóðkunnum menntamönnum
hefur verið neitáö um málfrelsi á vettvangi stúdenta,
nema þeir vilji flytja sjónarmið Bjarna Benediktssonar
og Ólafs Thors, og höfðu þeir þó.báðir verið beðnir að
skrifa og tala af samtökum stúdenta sjálfra! Þessir at-
burðir eru vægast sagt smánarblettur sem Vökupiltarnir
hafa sett á samtök íslenzkra stúdenta.
Það er lærdómsvíkt og athyglisvert að þessir atburðir
gerast einmitt kringum 1. desember. Þann dag minnast
íslendingar mjög mikilvægs áfanga í sjálfstæðisbaráttu
sinni, og stúdentar hafa haft forystu um minningu
dagsins vegna hins mikilvæga hlutverks menntamanna í
baráttunni við Dani. Stúdentum væri hollt að hugleiða
það, hvort það hlutverk hefði verið unnið ef mennta-
mennirnir hefðu alltaf beygt sig undir vilja stjórnarvald-
anna, eins og nú er gert, og aldrei sagt orð sem styggði
þá sem með völdin fóru. Það er hætt við að þá hefði
lítið orð farið af hinni margrómuðu forustu stúdenta
í sjálfstæðisbaráttumii.
Atburöir undantarandi daga eru gott dæmi um þá
andlegu kúgun sem er að fylgja í kjölfar hernáms og
annarrar niðurlægingar og þá „akademísku kúgun“ sem
Vökupiltarnir hafa forustu um. Ef ríkisstjórin hefði ætl-
að að skipta sér af málfrelsi, stúdenta á hátíðisdögum
þeirra aðeins fyrir nokkrum árum hefði það vakið harð-
vítugustu andstöðu meðal allra stúdenta og ekki verið
tekið í mál. Á slíkt athæfi hefði verið litið sem ruddaleg-
ustu mógðun og það með réttu. En nú hafa stúdentar
auömannanna í Rvik bognað eins og auðmannastéttin
öll. Nú hlaupa Vökupiltarnir til pólitíkusanna með hvert
orð sem á að birta og segja — hvort sem rætt er um
kristindóm eða sjálfstæðisbaráttuna gegn Bretum — og
biðja þá um blessun sina. Sjálfstæði menntamanna, víð-
sýni, heiðarleikur og málfrelsi, er ekki lengur til i huga
þeirra. Þessu er vissulega illa farið. Siðan sjálfstæðis-
baráttan við Dani, stóð hæst hefur aldrei verið meiri
þörf dugmikillar og djarfrar menntamannastéttar en
einmitt nú. þegar verið er að herða hernámsfjötrana æ
fastar að íslendingum og hefja erlenda siðspillingu til
æðsta vegs, Bandaríkjamenn og agentar þeirra munu
vissulega fagna því að nú er svo málum komið að samtök
stúdenta eru í höndum manna sem hafa forustu um
þjónustusemi og niðurlægingu í stað þess að fyrirrennarar
þeirra voru brautryðjendur þjóðfrelsísbaráttunnar. Þeir
itnunu telja sig hafa unnið mikinn andlegan sigur og
ti-yggt að akademisk kúgun sé komin í stað akademísks
frelsis.
En þeim mun ekki lengi veröa að gleði sinni. Það er
öruggt og víst að stúdentar munu ekki lengi sætta sig við
þau handjárn sem nú er búið að smíða þeim, og þeir
sem nú hrósa sigri munu fá að reka sig á það síðar að
stúdentar hefja á ný hið forna merki sitt. Sú niðurlæg-
ing sem nú hefur verið leidd yfir samtök þgirra mun
flýta fyrir þeirri þróxin.
Fullveldishátíð — Stríðsmenn
Og ENN MINNAST íslending-
ar fullveldis síns, margir
hverjir klökkir. 1. desember
var einu sinni tákn um hækk-
andi sól sem ól við brjóst sér
bjartar vonir lítillar skamm-
degisþjóðar, sem hafði losn-
að úr aldagömlum viðjum
þennan dag. Vorgróður lands-
ins, ungir meon á mennta-
braut settu lengi svip sinn
á þennan dag og öll þjóðin
tók undir söng þeirra og lof-
aði þeim full trausts að
ganga í fylkingarbrjósti. Nú
eru komnar falskar nótur í
söng þessa unga vorgróðurs
og hann farinn að minna á
líkfylgd gamalla manna sem
fylgja fullveldinu til grafar
og þykjast samt kátir. Margir
þeirra blikna ekki þótt mál-
frelsi hafi verið afnumið í
eigin hátíðarblaði þeirra. Eins
og karikatúr af gömlum bar-
áttumcnnum tala þeir fjálgir
um handritahús meðan skrið-
drekar skrölta á næsta leiti.
Þeir halda ræður um danska
áþján og þykjast ekki sjá
hina útlendu hermannabún-
inga í áheyrendahópnum. Og
að kvöldi verða margir þeirra
stjörnublindir og enda kann-
ske með að öskra ættjarðar-
ljóð Jónasar Hallgrímssonar
meðan heyrist einhversstað-
ar í útvarpi, ,,ba—rí—ba—rí
—ba—rí—bop, ladies and
gentlemen, Keflavík Airport".
O G. SKRIFAR: „Hér gerist
það aldrei“ heitir skáldsaga
sem kom út fyrir styrjöldina,
eftir Sinclair Lewis. Söguefn-
ið er það hvernig höfundur-
inn hugsar sér, að nazismi
geti náð yfirráðum í Banda- ÖNNUR
um gleðilátum, að drengir
leiki alltaf stríð, drengir leiki
sér ekki að brúðum, en það
viti Ragnheiður ekki, vegna
þess, að hún hafi aldrei verið
strákur. Aumingja maðurinn
læzt ekki vita, ,að neitt at-
hugavert sé að gerast í heim-
inum — enginn vígbúnaður,
engar stríðsæsicigar! Hitt er
sannað, að drengir leika sér
ekki að brúðum! Það er allt
og sumt.
★
MERK kona •ritaði
ríkjunum. Viðkvæði manna:
„Hér gerist það aldrei“, er
varhugaverð staðhæfing, álít-
ur Lewis, og hvetur landa
sína til að vera á verði. „Hór
gerist það aldrei“, segjum
við, þegar einhver lætur sér
detta í hug, að hemaðarandi
og jafnvel vopnaburður geti
rutt sér til rúms á Islandi.
Okkur finnst það svo fráleitt,
að annað eins geti gerzt liér.
Er það þó ekki ofurlítið ó-
geðfelit, að orðið friður skuli
stundum vera nefnt í skopi
í dagblöðunum? Gæti það
ekki verið fyrsta sporið í ó-
gæfuátt, að grafa undan
þeirri arfhelgu sannfæringu
Islendinga, að styrjöld sé ó-
samboðin siðuðum mönnum ?
Ragnheiður Jónsdóttir rithcf-
undur flutti nýlega ferðasögu
í útvarpið. Minntist hún á. að
mikil brögð væru að stríðs-
leikjum barna í Ameríku.
Einhver tekur vigalega til
máls í Degi á Akureyri út af
þessu: ,:Flutti hún þá inn-
fjáígar friðarhugleiðingar—“,
segir greinarhöfundurinn og
.reynir að skopast að konunni.
Hann bætir því við, með mikl-
einu sinni agæta grein i
Tímann. Gerði hún þar að
umtalsefni fáránlega sögu,
sem eitt Reykjavíkurblaðamna
sagði sem hetjusögu: Ónafn-
greindur piltur á meginlandi
Evrópu hafði löngun til að
fara í stríð. Fréttir-hann þá,
að verið sé að berjast í Kóreu
og vill ólmur fara þangað.
Ekki vissi hann, hvar á hnett-
inum-Kórea var, og sjálfsagt
þá enn síður, hverjir voru
að berjast þar. En berjast
vildi hann. Svona sögur taldi
konan ómerkilega stríðsróm-
antík. Timinn lét eftirmála
fylgja greininni og bað les-
eadur sína í öllum bænum að
halda ekki, að hann væri á
móti hetjuskap! Þeir eru
sennilega ekkert hlynntir
styrjöldum, þessir menn, sem
láta dólgslega, ef friður er
nefndur á nafn En fulltíða
menn æítu að vera vaxnir
upp úr glamyrðaþörf gelgju-
skeiðsáranna. Það er of dýrc
garnan að lítilsvlrða friðinn“.
— O. G.
★
Og svo er það happdrættið!
Í1VLEGA var efnt til
tninningarkvölds í Osló um Jó-
hönnu Dybvad, hina mik'.u norsku
ieikkonu, sem lézt fyrir nokkru.
Ágóðanum verður varið til að
reisa henni minnismerki. Þetta
kvöld komu fram á sviði norska
Þjóðleikhússins, auk norskra lista-
manna, tveir af
stórbrotnustu
leikurum frænd-
þjóðanna, Dana
og Norðmanna,
þeir Paul Reu-
mert og And-
ers dé Wahl.
Þeir komu
að heiðra leik-
konu, sem
ir mannsaldri
lagði leikhús-
„Poul Reumert gegti allrar
Skandinaviu að fóturn sér, og
koma þeirra til Osló má kal'ast
táknræn fyrir hið nána samstarf
sem leikhúsmenn Norðurlanda
hafa sin á milli. Það orkar varla
tvimælis, að á engu sviði hefur
norræn samvinna verið árangurs-
meiri og giftudrýgri en á leik-
sviðinu.
rAUL Reumert segir
viðtali við Oslóarbldðið Dagblaðet
að hann hafi fyrst séð frú Dyb-
yad á sviði Kohunglega leikhússins
i Kaupmahnahöfn árið 1899. Hann
var þá ungur stúdent og hafði
aldrei á leiksviði staðið, þó hug-
ur hans stefndi þangað þá þegar.
Hann varð svo hrifinn af leik
hennar, segir hann, að dagi
eftir, þegar hann sá hana á götu
af tiiviljun, gekk hann til henn-
ar og. tjáói henni aðdáun sína. Þá
hófust kynni sem stóðu til dauða-
dags frú Dybvad, þó svo furðu-
lega t.ækist tii, segir Reumert, að
þau stæðu aidrei saman á leik-
sviði.
ryKST farið er að minn-
ast á norskt ieikhúslíf, skal þess
getið um leið, að Folketeatret í
Os!ó hefur eignazt nýtt hús, mikla
Leikhúslíf í Osló
byggingu og g'æsiiega. Það er orð-
íð einsdæmi á Vesturlöndum, að
byggð séu leikhús. Þvertámóti
kemur það æ oftar fj'rir í ná-
rannalöndum okkar að leilchús-
um sé breytt í bió eða vöru-
geymslur. Ekkert leikhús ber sig
fjárhagslega, ef það miðar ein-
ungis við iistgildi í.vali leikrita til
sýningar, nema það njóti þá op-
inbers styrks. Þa.u leikhús standa
bezt að vígi, sem eru lítil, setluð
fyrir örfá hundruð áhorfenda; og
það er heidur engin tilviljun að
leikrit nútimahöfunda eru yfir-
leitt bezt fa’lin til sýninga í litl-
um húsum. Þess vegna hafa lika
heyrzt raddir í Noregi um, að hin
nýja bygging muni reynast of
dýr.
IOLKETEATEET mun a
næstunni hefja sýningar á ieik-
riti Maxwell Andersons, Lost in
the Stars, sem samið er eftir
Suður-Afríkumannsins
Aian Patons
Cry, My Beloved
Country, en hún
fjállar um kyn-
þáttavandamái-
ið, og hefur
vakið mikla atj
hygli. —• Kurt
Weill sem
samdi Drei-
groschenopern
með Bert Bre-
cht á sínum
tíma hefur sam-
ið tónlistina við
leikinn. Annars
eru það gaman-
leikirnir sem.
setja svip sinn
á norskt leik-
húslíf í haust,
og .er það af
skiljanlegum á-
stæðum.
Eva Aastorp
sem blökku-
stúlka.
Halldór!
Má ég í dag færa þér ham-
ingjuóskir þeirrar alþýðu, sem
eigi aðeins dáist að þinni rit-
snilld, heldur hltnar líka um
hjartaræturnar við þína mark-
vissn ádeiiu.
Hjá þér hefur íslenzki öreiglnn
átt skjói frá því fyrst þú tókst
að beita penna þínum í þjónustu
Ijstarinnar og fyrir málstað al-
þýðunnar. Fáir hafa rist kúgun-
inni naprara níð en þú, ekki
sízt þegar hún er samfléttuð smá-
sálarskapnum, eins og hún er oft-
ast á okkar landi. Enginn Islend-
ingur hefur reist uppreisn alþýðu-
mannsins, meðan hann enn berst
sem einstaklingur, varanlegra
ininnismerki í smásagnaformi.
Þú kvaddir þér hljóðs, þegSr
kreppan hófst, og íslenzk alþýða
þurfti baráttukjarkinn og áræðið
jafn brýnt og hið daglega brauð.
Og þín baráttuhvöt hefur síðan
fylgt íslenzkri alþýðu, ífærð þiuni
meitluðu list og mun fylgja henni
æ síðan.
Réttur, það tímarit, -s.em þú í
tuttugu ár hefur gefið margar
þínar snjöllustu sögur, — flokk-
urinn þinn, — alþýðan, sem þú
hefur barizt fyrir með þínu beitta
vopni, þakka þér á sextugsafmæl-
inu.
Þjóðviljinn, blað íslenzkrar al-
þýðu, var eitt aUra blaða um að
minnast Gests Pálssonar á hundr-
að ára afmæli hans. Ég veit þú
lætur það ekki hryggja þig, þó
Þjóðviljinn verði eina blaðið, sem
minnist þín, arftaka hans, í dag.
Það er orðið svo ljóst hvar ís-
lenzk erfð og íslenzk tllst á sér
skjól í dag, — ekki „heföar upp
á jökultindi", — heidur í hjarta
þeirrar alþýðu, sem þú hefur helg-
að iist þína og nú berst harðastri
baráttu fyrir brauði sínu og frelsi,
heiðri þjóðarimiar og sjálfstæði.
Einar Olgeirsson.
Sexfugur á morgun:
Halldór Stefánsson, nthöfundur
Þegar mér verður gengið
framhjá Landsbanka íslands,
finnst mér ævinlega að , sú
mikla og auðuga stofnun sé
skuldug heldur liðfáu barnings
búi, íslenzkum bókmenntum.
Maðurinn sem veldur þessum
hugrenningum mínum framar
öllu, vprður sextugur á morg-
un. Mig langar til að senda
honum kveðju mína á prenti,
en vona samt að bæði hann og
lesendur Þjóðviljans taki vilj-
ann fvrir verkið. Sennilega er
affarasælast að fara troðnar
slóð.i; og byrja á því að tína
til þær staðreyndir uxn ævi af-
mælisbarnsins, sem mér eru
kunnar, rétt eins og þegar
sagnfræðingar semja greinar
tun merka íslendinga.
Halldór Stefánsson rithöfund-
ur er sem sé í heiminn borinn
1. desember 1892 að Kóreks-
staðagerði í Hjaltastaðaþinghá,
sonur hjónanna Stefáns Ste-
fánssonar, Jónssonar prests á
Kolfreyjustað, og Margrétar
Halidórsdóttur, Magnússonar
bónda á Sandbrekku í Út-
mannasveit. Hann mun hafa
verið á þriðja ári þegar hann
fluttist með foreldrum sínum
til Eskifjarðar, þar sem faðir
hans var lengi póstafgreiðslu-
maður og simstjóri. I því ágæta
kauptúni ólst Halldór síðan
upp, og að nokkru leyti á Fá-
skrúðsfirði, kynntist norðmönn-
um. færeyingum og flöndrur-
um, át biskví og pompólabrauð,
stakk sandkola, dró ufsa á
bryggju, renndi öngli fyrir sil-
ung. Hann var ékki búinn að
slíta barnsskónum þegar hann
gerðist nemandi í prentsmiðju
Dagfara á Eskifirði og Prent-
smiðju Austra á Seyðisfirði, en
lauk svo prófi í þess.ari iðn í
Reykjavík og vann um hríð í
Gutenberg. Hann fór aftur •
Eskifjarðar 1914 og sagði þá
skilið við prentarastarfið, nema
hvað hann var sumarið 1917
hjá Oddi heitnum Björnssyni á
Akureyri, sem allir kannast viö.
Árið 1919 var hann ráðinn áð
útibúi Landsbankans á Eski-
firði, en rúmlega þritugur er
hann kominn í yfirskattanefnd
Sujðurmúlasýslu og orðinn
hreppstjóri með kurt og pí.
Á þessum árum siglir hann
þrisvar burt frá embættum
sínum, ferðast um England,
Frakkland, Holland og Belgíu,
og á tvisvar langa viðdvöl í
Þýzkalandi. Þegar hann kemur
heim frá Berlín 1930, flyzt
hann til Reykjavíkur og kvæn-
ist ári síðar ágætri konu, Gunn-
þórunni Karlsdóttur. Hann hef-
ur ekki haft vistaskifti síðan
1919. heldur unnið í Lands-
banka Islands næstum því hálf-
an fjórða áratug. Hér í höfuð-
staðnum hefur það líka fallií1
í hans hlut að gegna ýmsum
öðrum störfum, sumum tíma-
frekum. Til dæmis var hann
einn af stofnendum Máls og
menningar og hefur jafnan
veitt þeirri útgáfu marghátt-
aðan stuðning; og formennska
í eldfimum samtökum, Rithöf-
undafélagi Islarids, fór honum
svo vel úr hendi, að alla setti
hljóða þegar hann aftók að fall-
ast á e.ndurkosningu í fimmta
sinn. Þó er enn eftir að minn
ast á veigamesta vitnisburðinn
mn Halldór Stefánsson:
tómstundum símun hefur hann
gerzt einhver snjallasti rit-
höfutidur þjóðarinnar, samið
nokkur verk sem munu varð
veita nafn hans um langan ald-
ur. Ut hafa komið eftir hann
fjögur smásagnasöfn, I fáum
dráttiun (1930), Dauðinn á
þriðju hæð (1935), Einn er
geymdur (1942), Sögur og smá-
leikrit (1950), og skáldsagan
Innan sviga (1945), auk þess
sem hann hefur íslenzkað bæk-
ur eftir Gorki, Kipling, Jack
hlýða skilyrðislaust, ef, vel eigi
að takast. Eriendis er mönnum
víða kennt í skólum, hvernig
semja skuli smásögu, rétt eins
og um væri að ræóa verzlunar-
bréf. 1 bandarískum og jafnvel
enskum skólum af slíku tagi
hefur mjög vsrið hampað tveim-
ur fyrirmyndum: Maupassant,
þar sem hann er einfaldastur,
Halklór Stefánsson, rithöí'undur.
London, Peter Freuchen og
Semjúskín. Allmargar sögur
hans hafa birzt á ensku,
dönsku, sænsku og þýzku, ým-
ist í úrvalstímaritum eía bók-
um, og sumar orðið frægar, eins
og til dæmis Hernaðarjsaga
blinda mannsins.
Feril smásögunnar má rekja
aftur í gráa forneskju. Hún
hefur aldrei glysgjörn verið,
en öngvu að síður missir hún
heilsuna eða strýkur úr vist-
inni, ef hím er látin ganga til
lengdar í sömu flíkiun.. Þó er
þeirri fjarstæðu iðulega hald-
ið fram, ekki sizt af ritdómur-
um, að til sé um búning henn-
ar ákveðin reglugerð, sem höf-
undar verði áð gera svo vel og
Og skyndilega brá Ijóma yfir andlit Hod-
sja Nasreddins — hann hafði fengið hug-
mynd. Hann varp öndinni léttar og rétti
úr sér: Réttið mér teppi, og Tsjafar og
þið hinir, komið hingað til min.
Ættingjarnir roðuðu ser í halthnng fram-
a.n við bálið, sem kastaði purpuriitri glóð
yfir iauf garðsins. Hann lét okraraijn setj-
ast nakinn á jörðina í míðjum hringnum.
Nu sveipa eg pessu teppi um rsjaiar ug
)es síðan bæn sem þið verðið allir að
hafa eftir mér luktum augum — og er ég
tek teppið aftur burt er hann alheill. En
enginn má .hugsa um apa á meðan.
r>eua er mjog nmujvíKiji ei iamn-
ingin á að takast. Allrnsizt má Tsjaíar
sjálfur hugsa um apa, því þá væri a'lt
unnið fyrir gýg. Minnizt þessa þegar þið
lasið bænina eftir mér.
og umfram allf O. Henry. Eft
irtekjan kvað vera harla rýr.
því að fáir munu nokkru sinni
hafa numið þann galdur á
skólabekk að senxja snjalla og
lífvænlega smásögu. Á ensku
birta.st til dæmis árlega hundr-
uð smá'sag'ná, sem bera vitni
um mikla varklagni, en gleym-
ast samt í næstu andrá, detta
biátt áfram úr lesendunum eins
og hrat úr hrafni. O. Henry
er sjáifur gott dæmi um ,það,
áð kunnáttan er ekki einhlít,
enda telja fróðir menn að hann
ha.fi gert bókmenntum í „guðs
eigin landi“ meiri bölvun en
nokkur höfundur annar. Frum-
skilyrði þess að unnt sc .að
semja smásögu, sem geti kall-
azt listaverk, er ekki að kunna
slóttuga aðferð, heldur einfald-
lega hitt, að vera .gæddur þrótt-
mikilli skáldgáfu.
S4 sem kynuir .-sér verk.Hall-
dórs Stefáns&onar,. kemst fljótt
að raun um, að hann þekkir
vel leyndardóma smásögunnar.
Hann hefur áreicaniega þraut-
lesið helztu snillinga þess
forms fyrr og síðar, ekki tii'
að herma eftir þeiin, heldur
til að verða fær um að gqrast
löggjafi sjálf:;, ,'sín. .Hann er
kuiinátfnmí’ðer 1 crisins beztu
merldngu. Þvi heZr,- veríð við
brugð ð hvað har.n vé’ur sér
f jölb .eytileg yrkisefni og' sagna-
svi’ð: en hanh virðist lika
aienma hafa gert sér grein
fvrir h5nu, að- sérhvert við-
fahgsefni ver!u.~- að fá ,as3 ríða
miklu rm frásagnarh.átt, ef vel
á -aD fara, ;enda héfur hann
tamið. ?ór flelri a ‘ Zerðir til að
segja -sögu en titt er um ís-
lenzka höf.unaa. Honum er
fjarri skapi að beita brögðum,
véla lesendur með kunnáttu
sinni, en tnargur frægur for-
skriftarþræll með hljómandi
málm og hvellandi bjöllu ,þætt-
ist víst fær í flfestan sjó, ef
hann hefði leikni hans. Og þó
er það ekki hún sem ríður
baggamuninn, heldur 'áskapað-
ar gáfur: listræn skynjun,
hæfileiki til að bregia upp
myndum og etja saman and-
stæðum, næm réttlætistiifinn-
ing og innileg mannúð, stund-
um blandin nokkurri beiskju,
stundum glettni. Hann er í
stuttu máli skáld. Þessvegna
hefur hann á valdi sínu að
segja margar langar sögur í
einni meitiaðari smásögu, jafn-
vel í einni. setningu; og þess-
vegna tekst honum að sam-
færa lesandann um, að hann
hafi ekki aðeins kynnzt sund-
urleitasta fólki á ólíklegustu
stöðum, heldur búið við sömu
kjör og það, séð inn í hugskot
þess, skilið það bæði verald-
legri skilningu og andlegri.
Það fer nú varla hjá því, að
einhverjum þ.yki ég vera helzt
til óspar á hólið í þessuni
greinarstúf, því að hér á iandl
er það gamall siður að geyma
slíkt til útfarardagsins, —ekki
sízt þegar hlut eiga að máli
skáld og rithöfundar, sem láta
-sór ekki nægja að kenna í
brjósti um fátæka alþýðu, held-
ur leyfa sár að deila á drottn-
ara hennar. Ég get þó ekki
stillt mig um að minnast á
nokkrar persónur og myndir
úr verkum Halldórs, sem'hann
lýsir og dregur svo snilldar-
lega, að, þær greypast í vit-
und lesendans. :Hver gleymir til
dæmis gömlu konunni í svörtu
floskápunni, þýzka bjórekiin-
um, æfintýri Laugu litlu og
franska drengsins, baráttu
blinda öldungsins gegn rang-
læti heimsins? Kannist þið ekki
við -tóhinri í frúnni þegar hún
er að Vhrópa. á hann Júlíus?
Sjáið þið ekki betlarann rétta
rétta út höndina og vegfar-
andann nema staðar? Eða
Bangsa og Simba í beituskúrn-
um? Eða ráðvanda góðmennið,
sem segir við búðarlokuna öld-
ungis miður sín, að honum hafi
orðið dálítið á, hann hafi keypt
áðan gráfíkjur fyrir skakkan
tuttuguogfimmeyring ? Hver
les söguna um holgóma dreng-
inn og rakkann hans án þess
að komast við ? Og hvaða ís-
lenzkur höfundur annar hefði
getað sagt þá sögu í jafn
stuttu máli og á jafn áhrifa-
mikkm hátt? Grafið ljóð og
Framhald á 7. síSu.
Ferskeyflur !il Halidérs
t.des. 1952
Þegar ég sé þig sextugan
svifar að spurning einni:
veit ég einhvern annan mann
öllu hreinni o:; beinnl.
IleiðiS svalt með hádjúp sitt
hefur ei -frá pér viklð
— dæmin saanr. aö þeíið þitt
það er ekki svikiö.
Þeir sem báru úr býium fátt,
bundnir helsi situi,
liafa löngum athvarf átt
inni í brjósti þínu.
Oft'þú rýndir örlög smá
íegislíörpum g.jónum:
Skiöijda kvlku, kaiiö strá,
kaftarspsr í snjónum.
í)!l hefur suiild þín y’jaö mér
— ekki segi ég meira:
fari ég að þakka þér
þú vi!t ekkert keyra.
Ðagar iíSa einn og einn
— enginn veit hvað biður.
llaltii þó áfram hréinn og
betan
hvað sem ö-5ru líSur.
Jóhannes úr Kötltim.