Þjóðviljinn - 20.02.1953, Qupperneq 7

Föstudágur 20. febrúar 1953 — ÞJÓÐVILJINN — (7
Jörðin er mjög nálægt því
að vera rétt kúla. Geislar til
miðbaugs eru hérumbil 21 km
lengri en geislarnir til pól-
anna. Það er eins og jörð-
inni hafi verið þrýst ofurlítið
saman um pólana. Þessi mun-
ur á stærsta og minnsta
geisla er þó hlutfallslega mjög
lítill eða aðeins 0,33%. Yfir-
borðið er einnig mjög nálségt
því að vera slétt og hrukku-
laust. Hæsti tindur jarðarinn-
ar er tæpir 9 km á hæð og
mesta hafdýpi tæpir 11 km.
Mismunurinn er tæpir 20 km
eða 0,32% af geislanum.
Dýpstu boranir sem gerðar
hafa verið í jarðskorpuna
munu nema tæpum 5000 metr-
um, svo að það er aðeins efsta
skelin af jarðskorpunni sem
þekkist af beinum raunsókn-
um.
Eftir þvi sem dýpra er bor-
að verður hitinn meiri ■—
hækkunin nemuj; hérumbil 3°
fyrir hverja 100 m — og
þrýstingurinn eykst vegna
þunga jarðlaganna sem ofaná
liggja. I 100 km dýpi er
sennilegt að hitinn sé yfir
2000°G og er þá komið yfir
bræðslumark flestra steinteg-
unda. Þyngd jarðarinnar og
rúmmál er þekkt og þar með
eðlisþyngdin. Meðaleðlisþyngd-
in er nálægt 5,6. Þéttar stein-
tegundir og bergtegundir t.d.
kvarts eða bergkriWtall hefur
eðlisþyngd nálægt 2,7 og kall-
ast það „venjuleg steinþyngd".
Úthöfin 'hafa eðlisþyngd rúm-
lega 1. Bergtegundir jarð-
skorpunnar í heild hafa eðlis-
þyngd hérumbil 2,5. Af þessu
er ljóst áð innri hluti jarð-
arinnar er miklum mun eðlis-
þyngri en jarðskorpan. Ef til
vill er jarðkjarninn (út að
3500 km fjarlægð frá miðju)
gerður að verulegu leyti úr
þungnm málmum. einkum
járni og nikkelj. Þetta er að-
eins tilgáta og styðst helzt
við það að loftsteinar sem
stundum faljg. til jarðar eru
gerðir að mestu úr þessum
málmum. Sumir telja að í
jarðkjarnanum muni einnig
finnast samband af járnj og
kolefni, þ.e. járnkarbíð.
Það er erfitt að gera sér
grein fyrir hvernig ástand
éfnisins muni vera þarna inni
í miðju jarðar. Hitinn er gif-
urlegur og þrýstingurinn
sömu'eiðis. Ejginlega ætti allt
efni að vera loftkennt við
þær aðstæður, en það hlýtur
jafnframt að vera ákaflega
þétt og lítt hreyfa.nlegt .-—
harðara en stál.
líkist basalti eða samsetningu
(kísilsýra um 50%). Aðrar
tegundir byggingarsteina eru
t.d. kalksteinn og marmari og
einnig sandsteinn. Litaðan
sandstein er hægt að fægja og
hafa sem skrautstein í bygg-
ingum.
Sumstaðar finnast jarðlög
af gipsi. Það er notað sem
steinlím eitt sér og einnig
samanvið portlandssemsnt. -—
Hægt er að framleiða brenni-
steinssýru úr gipsi þó það sé
ekki hentugt hráefni Senni-
lega verður þó að grípa t.il
þess þegar önnur hráefni í
brennisteinssýru eru þratin,
svo sem brennisteinskís og
brennisteinn. I New Mexikó-
Hagngt
Eftir Öskar B.
|n rðefni
Bjarnason, efnafræðing
eýðimörkinni í N-Ameríku eru
mikil yfirborðslög af g.lps;
og ná þau yfir 430 km svæði.
Kaólín er sérstök leirtegund
og verðmætt hráefni í postu-
lin. Önnur leirtegund er báxít,
sem er hráefni í alúminíum-
framleiðslu. — Til verímæf ra
jarðefna verður einnig að telja
hráefni í sement, leirvörur og
brenndan stein. Á síðustu ár-
um þykir úraníumgrýti eitt-
hvert dýrmætasta jarðefm
Það er notað til framleiðslu á
Úranium-235 og plútóníum,
en þau efni eru notuð í kjarn-
orkuverum og U-235 einnig
til framleiðslu á öðrum geisla-
virkum efnum ti] lækninga.
Úraníumgrýti er eitt af þeim
fáu • jarðefnum sem getið er
um að flutt séu með flug-
vélum frá námunni til staðar-
ins þar sem þau eru unnin.
En það hefur verið gert i
Ba.ndaríkjunum.
Flestir málmar koma fvrir
i náttúrunni tengdir brenni-
steini eða súrefni eða súrefni
og koiefni, sem súlfíð, oxíð
eða karbónöt.
Súmir málmar koma þó fyr-
ir óbundnir, fyrst og fremst
eðlu málmarnir gull, silfur og
platína og stundum einnig
kopar. Gull og silfur fylgja
oft öðrum málmum og eru
unnir ásamt þeim.
Járnið hefur um langan ald-
ur yerið mikilvægast allra
má’ma sem fyrir koma í nátt-
úrunni og verður sennilega á-
fram. Á seinni tímum koma
þó léttn má’marnir alúmíníum
og magnesium meir og meir í
stað þess.
Alúmíníum er unnið úr báx-
íti svo sem áður var nefnt,
en magnesíum er mest unnið
úr sjónum eða úr saltlögum.
Af öðrum verðmætum efnum
sem nú eru aðallega unnin úr
sjó má nefna bróm. Magn
þessa efnis í sjónum er þó
ekki nema 66 mg i lítra (upp-
leyst sem brómíð á sama faátt
og kló- er til stáðar í sjónum
sem k’.óríð).
Víða sér þess merki í jarð-
lögum að sjór hefur lokazt
inni og gufað upp. Þar- eru
nú saltlög í jörðu. Slík salt-
lög eru víða í Evrópu, t.d. í
Póllandi og Þýzkalandi. Hjá
Stassfurt eru meira en 1000
metra þykk lög af hreinu
natríumklóríði en ofaná því
eru ka’iumklóríð og fleiri
sölt.
Verkakona skrifar:
vinna, en
Síðan harðfiskverkun óx svo
sem raun ber vitni faefur það
mjög tiðkazt að vei-kakonur
eru teknar til að spyrða fisk-
inri. Þetta er erf'ið vinn.a og
ætti því að vera greidd með
,ar verkakvenna að stéttarféiiag
okkar, V erkakvenn aféiagið
Fr.amsókn, .taki málið upp af
fullri e.inurð og tryggi það með
tvímælaliausum samningsákvæð
um að 'greiddur sé hærri taxt-
hann er sizt of hár fyri.r þá
vinnu sem hér er um að ræða.
Við sem að þessum störfum
v.inruim munum fylgjast vel
með því hvort félag okkar ger-
ir skyldu sín.a í þessu efni.
Sumstaðar má sjá þessi
saltlög' verða til enn í dag
þar sem innhöf og vötn sem
ekki hafa afrennsli eru að
gufa upp og hverfa eins og
t.d. Saltvatnið mikla í Utah,
Dauðahafið og ýmis vötn í
Mið-Asíu.
Matarsalt er oft unnið úr
sjó í heitum löndum eing og
t.d. Spáni með því að láta
sóla: hítarin eima burt vatnið.
Einnig er ti\ sú aðferð að
frysta vatnið frá saltinu. Það
er't.d. gert í Norðursíberíu.
Alagn uppleystra efna í út-
höfunum er alls um 3,5% en
natríumklóríð, þ.e. matarsalt,
er um 2,8%.
—0—
Ekki er hægt að halda því
fram að ísland sé mjög auð-
ugt að verðmætum jar'ðefn-
um. Hér eru engin steinkol og
engin jarðolía og líklega eng-
ir málmar sem hægt væri að
byggja námurekstur á.
Þó eru til lög af brún-
járnsteini á Vestfjörðum og
víðar, en þau virðast vera
heldur þunn, a.m.k. þar sem
þau koma fram í dagsljósið.
Seinast var minnzt á að •
málmar finnast á Lónsheiði.
Þessir málmfundir, þótt smá-
ir séu, eru vel verðir frekari
rannsóknar.
Þótt ekki finnist hér stein-
kol i jörðu er til surtarbrandur
eða mókol og mór í mýrunum,
Mókolin e~u mynduð á tertier
tímanunj, en mórinn hefur
verið að myndast frá því í
lok jökujtímans, þ.e. síðastlið-
in 10 þúsund ár.
Margt mætti fleira telja af
verðmætum jarðefnum sem til
eru hér á landi, en ég sleppi
því áð sinni. Náttúruauðæfi
•landsins eru langt frá því
fullkönnuð, en þegar yið minn-
umst þess að í stað olíu og
kölá höfum við jarðhitann
og fosaaflið og loks hin góðu
fiskimið í kringum landið —
þá getum við ekki annað én
tekið undir með þeim sem
sagði: ' „Þetta land á ærinn
auð“.
Fi'amsóknar má vi.ta það, að í
f iskverltun arstöðvunum verður
fyligzt vel með aðgerðum henn-
ar i þessu máli. Hún á vísani
allan stuðning okkar til að
knýjia fram þessa sjálfsögðu
leiðréttinigu. En láti faún málið
afskiptalaust verður ekki öðru-
viisi á það litið en hún hafi
'bruigðizt ikyldu sinni sem for-
.us.ta í ihagsmiunamálum okkar
Öll hin hagnýtu jaröefni
samsett af hinum 90 frum-
efnum, finnast í efstu lögum
jarðskorpunnar. Segja má að
flest efni og efnasambönd sem
til eru séu að einhverju leyti
hagnýt eða geti verið það.
Þegar við tölum um hagnýt
jarðefni eigum við þó fyrst
og fremst við málma, olíu og
kol, og ef til viil einnig salt-
lög og fosfat-Iög. Hafið þek-
ur 70,7% af yfirborði jarð-
sr og inniheldur flest, ef ekki
öll, frumefni í uppla.usn, og
er því mikil hráefna'ind.
Ti] hagnýtra jarðefna má
telja margPr steintegundir og
berg.tegundiT- sem hentugar
eru til bygginga. Granít er t.d.
mjög hörð bergtegund og dýr-
mætur bvggingarsteinn, og er
víía unninn í nimum. t.d. á
Borgundarhólmi og hjá Aber-
deen í Skotlandi. Sú borg er
að mestu Jevti byggð úr
graníti. Granítið er djúpberg,
þ.e. hefur storknað hægt neð-
ániarðar og er greinilega
k"irtallað. Það inniheldur um
70% kísilsýru að meðaltali og
stenzt því yel veðrun og slit.
Hið eina djúpberg sem til er
hér á landi er -gabbró, 'en það
hæsta taxta. Atvinnurekendui-
ihiafa hins vegar látið sér sœma
að borga verkakoniunum sém
að þessu vinn.a kr. 10.43, þ. e.
lægri taxta verkakvennia, þann
sem igreiddur er í almennri
vinnu, i stað iþess að igre.iða
þeim kr. 10.90, en það er taxti
verkakvenna i ræstingarvinnu
og saltfiskverk^m.
Þótt einhver tvímæli kunni
að vera á isamnimgsskyldu at-
vinnurekenda í þessu efni ættu
þeir að sjá sóma sinn í þvií að
borga bærri taxtann, því þessi
störf við undirbúning fisksins
til faerzlu eru sízt léttari eða
auðveldari en saltfiskverkunin.
Hafa vérkakonur, sem ,að þess-
um störfum vin.na stórle.ga
ivndrazt þá framkomu atvinnu-
rekenda að skammta þeim
læg.ra ka.up en greiða ber sam-
kvæmt samningum um sallfiak-
verkunina. En þótt- verkakonur
hafi farið þess á leit að þetta
yrði leiðrétt faefur það engan
árangur borið til þessa.
Láti atvinnufekendur sér
ekki scgjast er það krafa okk-
verkákvenna.
Itershöfðínffjar Baiularíkjanna eru flestir stórauðugir menn 1
náiiiim persónulegum og efnahagslegum tengslum vifT peninga-
valdiðv Hér sést sumarbústaður sýklaforingjans Ridgways, og
er ekkert smásmíði.
inn. Og •sannleÍKurinn er sá að Stjórn Verkakvenmafélagsins