Þjóðviljinn - 08.09.1953, Qupperneq 4

:!) — Þ JCffiVÍIjJINN •— Þriðjudagur 8. september 19.53
o fí
memm s|©rnei
Aldrei munu váfregeiir
tiinna bitru styrjaldarára
mlást úr minni þeirrar kyn-
slóðar, er þá lifði og bar hita
og þunga dagsins. Þjóðin var
nauðug dregin inn í hildar-
leik stórveldanna og gekk ó-
f s tií hvers þess verks er
aðra kynni að særa. Hún var
neydd til þess að þjóna her-
n&msöflum í sínu e;gin landi.
Og siómönnunum var skipað
a.ð sig'a um hættusvæ'ði
styrjaldarinnar og leggja að
veði iíf sitt þjó'ð. sinni til
bjargar og öðrum til hjáipar
og aðstoðar.
Þjóðin bar að vísu mikið
úr býtum fjárhagslega, en
hversu sár var hver hinna
hörmulegu fregna um fall ís-
lendinga, um slysin, árásirn-
ar og skipska'ðana í ógnum
stríðsins.
Þetta rifjast upp, þegar sú
þjóð, sem hernam ísland og
naut mikils og góðs af ís-
lenzkum sæfarendum, veitist
nú að íslenzkri sjómannastétt
og ber á hana bleyðiorð. Það
er hart, að viðlesið enskt
bla'ð skuli flytja lesendum
sínum þau hrakyrði um . ís-
lenzka sjómenn, sem sigldu
með fisk til Bretlands í ham-
förum styrjaldarinnar, að
þeir hafi volað upp við herð-
ar Breta í þeirra landi. Þessu
var varpað fram í sambandi
við löndunarbannið í Bret-
landi, en í því máli vilja
Bretar með magt sinni kúga
okkar fámennu þjóð.
1 tllefni þessara ómaklegu
skrifa Englendinga skulu hér
rifju'ð upp í stórum dráttum
samskipti íslenzkra sjómanna
og Breta á styrjaldarárunum.
Þegar Bretar hernámu Is-
land 10. maí 1940 töldu þeir
hyggilegt að vingast með
ýmsu móti við Islend'toga.
Tæpum hálfum mánuði eftir
að þeir stigu hér á land til-
kynntu þéir, að aflétt yrði
innflutningstolli í Bretlandi á
nýjum fiski, frystum og ó-
frystum, er Islendingar flyttu
út. Munaði nál. 10% af verði.
En frá stríðsbyrjun til her-
námsdags nam ísfisksútflutn-
ingur til Bretlands um 40
m’llj. kr., og tollur af því
um 4 millj. Frá hernámsdegi
mátti svo heita a’ð Islendíng-
um væri fyrirskipað að sigla
til Bretlands í hverju sem á
gekk næstu 5 árin.
Á þessu tímabili misstu ís-
lendingar milli 350 og 360
manns af slysförum á sjó,
þar af um 270 af hernaðar-
völdum eða óþekktum orsök-
um. Þetta voru ægilegar
fórnir og svarar til þess að
Bretar hefðu misst 130—140
þúsund manns v;ð siglingar,
auk hinna, er féllu sem her-
menn.
Á þessum árum auðnaðíst
íslenzkum sjómönnum að
bjarga sæfarendum a. m. k.
20 þjó'ða og lögðu oft llf sitt
í hættu af þeim sökum.
Mesta björgunarár íslendinga
var 1940. Er talið, að það
eina ár hafi þeir bjargað og
veitt aðstoð úr sjávarháska
1112 manns, af þeim voru
Bretar fjölmennastir eða ná-
lega 500 alls.
1 septembermánuði þetta
sama ár tóku Bretar fyrir-
varalaust ioftskeytastöðvar
úr íslenzkum togurum, sem
voru í söluferð í Englandi.
Skipjtjórar mótmæltu slíkum
.áðfönum, en Bretar fóru sínu
fram og tóku á einni viku
loftskeytastöðvar úr 8 skip-
um. Þannig'héldu þeir áfram
að ræna tækjunum jafnótt og
skipin komu til hafnar i
Bretlandi og innan skamms
höfðu 17 íslenzk fiskiskip
'siglt tækjalaus um mesta
hættusvæði styrjaldarinnar
heim til íslands. Þau gátu
ekkert látið frá sér heyra í
'lífsnauðsyn og háska, sem sí-
fellt bar að höndum. Þegar
hér var komið risu sjómenn
og félög þeirra almennt til
andmæla og hótuðu að neita
a'ð flytja Bretum lífsnauð-
synjar, ef slíku færi fram.
Ríkisstjórn tók málið í sínar
hendur. Og loks eft:r stapp
og þjark skiluðu Bretar tækj-
unum, en þó með þeim skil-
yrðum, að þau skyldu inn-
sigluð í utanlandssiglingum
og mátti e:gi brjófa innsigl-
ið nema í hráðasta háska.
Þannig var .traustið.
Og enn var það sama
hausti'ð, a.ð Bretar lckuðu
þvínær öllum Vostfjarðamið-
urn og bönnuðu umferð á sjó,
að öðru leyti en þvi að renna
miátti rétt með lándi á löngu
svæði.
Um 100 'bátar frá ísafirði
Hnífsdal. Bolungarvík, Súg-
andafir'ði og Önundarfirði
urðu að hætta veiðum, svo
að til stórvandræða horfði.
Höfðu bátar þá undanfarið
borið að landi um 200 smá-
lest'r áð meðáltali á dag,
sem ja.fnharðan var sett í
skip til útflutnings; Á þessu
svæði höfðu togarar veitt 4—
6 þúsund smál. á mánuði.
Það var eindæmi í sögu Vest-
firðinga, að sjósóknarar og
■aflamenn hefðu ekki í soðið
og sætu í landi 5 heiðríku
veðri og stillu. Virtist ekkí
annað sýnna, en að leita
þyrfti á náðir ríkisins til
þess að geta fleytt fram líf-
inu á aðfluttri björg. ■
Vestfirðingar mótmæltu
slíkum aðgerðum, En Breta-
'stjórn svaraði með nýrri til-
kynningu og auglýsti nu
einnig víðtækt hættusvæði
fyrir Austfjörðum.
Þegar svo hafði gengið um
hríð, tóku Vestfiröíngar til
sinna ráða og hófu sjósókn
á ný í banni Breta og fluttu
sem fvrr mikla fojörg að
landi. Og ekki bar lá öðru en
áð Bretar væru fegnír ao fá
þessa. björg fyrir sína að-
þrengdu þjóð. E.n tundurdufí
Breta slítnuðu unp hvert af
•öðru. rak um miöin eða bar
að landi og ógnuðú öllum, er.
sjómennsku og aiglingar
stunduöu, enda urötl rhörg
slys af þeim vágestum.
Þá ger'ðu Bretar kröfur um
að fá í sínær hendur íslenzku
varðskipin. Ekki fengu þeir
þeirri kröfu frámgengt, en lá
þó við borð.
Ef Islendingar tóku ekki
skilyrðislaust fyrirskipunum
Breta og fóru eftir þeim,
mátti jaí'nan vænta óvildar
eða refs''aðgerða frá Breta.
hálfu. Á útmánuðum 1943
sögðu íslenzkir sjómeinn, er
komu frá Englandi, a'ð við-
horf almennings þar í landi
væri mjög breytt til hins
verra frá því sem áður var
gagnvart íslendingum. Sjó-
menn hpfðu oft keypt varn-
ing í hafnarbæjum Bretlands.
Nú var þeim vísað heim til
föðurlandsins, þar fengist
nóg af öllu. Þá var kastað
til þeirro. skætingsorðum á
almannafæri og jafnvel fieygt
í þá hlöðum. Talið var, að
þetta stafaði af mótþróa Is-
lendinga a'ð sigla til austur-
strandar Bretlands, og þeirri
afstöou' er þeir tóku með
kröfnnum um öryggi í milli-
landasiglingum. Skætings-
greinar og níð birtist einnig
um íslenzka sjómenn 3 ensk-
um blöðum.
Þá tóku Bretar e'nhverju
sinni að banna íslenzkum sjó-
mönnum, sem færðu þeim
fisk, að stíga á land. Eyþór
Hallsson skipstjóri sagði frá
einni slíkri móttöku í Bret-
landi. Tollverðir, sem komu
um bor'ð tilkynntu „að því
miður hefðum við nú ekkert
landgöngulejái, mættum ekki
•einu s!.nni stíga upp á
hryggjuna... Við efuðumst
ekki um alvarlegt ástand í
Framhald á 11. síðu.
Verður þár aftur að vikíð,
•sem fyrr var frá horfið. a.ð-
ósköp er Útvarpið okkar svip-
laust og ekki sízt á þeim tíma.
ársins, þegar blóm á ísláridi
, bera af- öllum öðrum blómum
víðsvegar um heim að hressi-
3e:ka í iitbrigðum. Nú hef ég
hlustað, iþegar ástæður hafa
leyft, í hálfa aðra viku, en
minnist 'férra hluta, scm. vert
sé á að minnast. Fréttaaukar
nokkrir hafa verið hressilegir
og fræðandi, og' má þar til
nefna skýrslu Davíðs Ólafs-
sonar um síldarútveginn í
sumar og Óskars Jónssonar
um skreiðarframleiðslu Islend
inga. Þá var líka ósköp ynd-
islegt viðtalið við Þórunni Jó-
hannsdóttur, og þá var ég
óánægðastur við fórsjónina,
er ég gat ekki hlýtt Mjóm-
leikum hennan. — Dagur og
vegur var skemmtilegur og
kurteis þáttu- hjá Bjarna
Guðmundssyni, og Jón Magn-
ússon fréttastjóri er sá eini,
sení að jafnaði skilar þættin-
um frá útlöndum nokkurn
veginn sómasamlega. Þó tal-
ar hann aldrei af svo mikilli
þekkingu eða skilningi, að
orð sé á geraadi. — Loftur
Guðmundsson er enn með
Flóðið riiikla. Og þaö er orð-
ið mikið flóð, en vhfamál, að
það sé að sama skopi. sögu-
legt, eða ekki verður það
heyrt á Lofti, að hann sé
kominn í dramatíska stemmn-
ingu.
Af erindurn vil ég ennfrem-
ur nefna erindi séra Jakobs
um spámaaninn Jónas. I
bibiíunni liggur fyrir mikið af
Uppskeruíími — Kartöíluhnúðormur
Biðskýli víð Þóroddsstaði
NÚ FíEÍR að byrja sannkall-
aður uppskerutími. Allta-f þegar
veður og tími leyfir, einkum
um helgar, streyma allir sem
vettlingi og berjafötu geta
valdið út úr bænum að tíwa
Iber. Á mónudö.gum má sjá
börnin berj.albtá út undír eyru
metast um. hver hafi tínt mest
og étið mest og það er reikn-
að lí Mtrum, pundum, brúsum,
íötum, pok-uiri og lúkum, Und-
anfarin ár hafa verið aflbfagðs
berjaár og mörg fjö'lskyldan
býr enn að toerjatínslunni í
fyrra. Og þótt berjatekjian
ætli nú að reynast minni
en árin á undan þá eru
berin ómetanleg björg í toú sem
flestír ’hafa aðstöðu til að not-
færa sér,. Og er nakkuð jafn-
■lystugt o.g .Ijúffengt og toerja-
slcyr, að ég nú ekkí tali um
blálber með rjóma?
RÁBARi'3ÁB.INN' er líka mesta
nytjajurt og á „mörgum frieim,-
ilum má sjá eitthvað úr rabar-
ibara á borðum allt árið um
kring. E'n margir hafa ekki
aðgang að görðum og því ekki
aðstöðu til að rækta hann og
verða að fea-upa hann í verzl-
unum eða af garðeigendum.
Þeim mun leiðinlegra er að
sjá rabarbara á órækt og
megnusíu vanhírðu eins og
sums staðar gefur a a’ð lita
lí nágrenni Reykj avíkur.
★
ÁNNáRS Á ekki af garðávöxt-
unutn okkar að ganga. Nú er
kominn splunkunýr vágestur í
kartöflugarðana okkar — kart-
Öfluhnúðormur heitír hann og
er vandræðagripur sem illt er
að losna við. Garðeigendur
hafia fyllst óhug við fre-gnina
um þess.a plágu og einn kom
.að málj við toæjarpóstinn og
vildi fá frekari lýsingar á þess-
ari skepnu, svo að hann gæti
, gengið fyllilega úr skugga um
óuEinu efni til erindaflutnings.
Mörg rita -,r eru menn-
ingariegir gim?icinár, þegar
au eru lesin pg skýrð út frá
ménf.iagarástandi :.g menn-
imgarátökum, sem þau eru
sp-rottin upp úr, svo ao tákn-
myndir þeirra hjóti sín. Teldi
ég . vel- fario. að séra Jakob
'iegði sig frarn irm þcss háttar
erindaflutning, því að fram-
sögn han,s er al’taf hressileg,
þegár hann veit. hvað hann
ætlar'að segja. Þó ætti hann
að venja sig af því að vera
með miklar afsakanir fyrir
því að hann írúi ekkj á raun-
vcrulega dvöl spámannsins í
kviði hvalfisksins. Þess háttar
afsakanir eru móðgun við
mahnlega skynsemi. — Erindi
’JSV „Að fortíð sfkal hyggja“,
var áhevrilegt, en full vsomið
mcð köflum. — Eg er þafck-
látur fyrir búnaðarþátt Helga
Valtýssonar urn hreindýrin,
saga hreindýra á íslenzkum
cræfum er orðln of ævintýra-
leg til þess að við getum verið
að iáta eins og bau væru efcki
til. — Ferðasögu Róseribergs
Snædals hlýddi ég ekki frá
upphafi og komst því aldrei
i’ull'komlega inn á kortið, en
virtist frásögnin skýr. —
Helgi Hjörvar á þakkir skild-
ar fyrir að taka að sér sögu-
þætti Dagbjartar Dagsdóttur.
Það er mik.il list fólgin 3 hinni
látlausu frásögn alþýðunnar
af hinum hversdagslegu örlög-
um hversdagslegra manna.
Mér þætti ekki ólíklegt, .að
sá_ frásagnarháttur ætti ólif-
að sitt fegursta undlr svipu
liarðari krafa en hann hefur
þekkt til þessa. — Leikararn-
ir, sem lásu fyrri laugardag,
hefðu mátt vera vandiátari
með efnisval. — Vel er; hve
Sigurður Ólafssori kenrar oft
fram í dagskránni með söng
sian. Eg hygg hann með
allra vinsælustu söngvurum
okkar, enda kann hann,mjög
að velja verkefni við alþýðu-
hæfi.
G. Beir.
að .grösin hjá ihonum væru ó-
sýkt. Að víSu hefur orminum
verið lýst í útvarpinu, én 'það
er nauðsynlegt að fá r.á'xvæm-
ar lýsingar laf h-onum í iblöð-
unum, svo að allir geíi sann-
prófað heilbrigði kartöflugras-
anna sinna.
★
iH. F. SKRIFAR. „É.g vil endi-
lega fá foiðskýli við Þðroclds-
staði. Ég ó vinkonu í IHafnsr-
firði og þegar hún kern-nr efcki
til mán, þá íer ég til bennar,
og.'sem Hlíðabúi tek ég' Hafn- -
,arfjarðarvagninn við Þðr'Odds-
staði. Áð vásu hefur efc'ki væst
um mig ó „stöðlinum“p í nnnar'
í öllu fbl'jðskaparveðiin'.:!, en
eftir tíu mín-útna, b:ð ■: rok: óg
rigningu ' á iös.iudars'kýöJdið
var, var ég svo 53Ia ti] reika'
og iaf mér genginn, ' ao mér
hlýnaði alls efcki i stræUs-
vagninum á leiðinni stíður eit-
ir og ég gerði ekki 'anr.að en
hnerrh hjá vinkonunni 'úm
kvöldið. Hun fvrirgaf mér það
að vísu, en mér varð ekfeert
úr kvöldinu og nú 'fougsa, ég
með hro’.l; til haustsins cg vetr-
arins. Þess vegna bið ,ég bsej-
arpóstinn að feoma á fram-
færi ósk minni um toiðskýb
við Þóroddsstaði. H. F.“