Þjóðviljinn - 03.10.1953, Síða 6

fi) — ÞJÓÐVTLJINIS' — Laugardagur 3. október 1953
IIIÓOVIUINN
Útgeíandi: Sameinlngarflokkur alþýðu — Sósíalistanokkurinn.
Ritstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Sigurður Guðmundsson.
Fréttastjóri: Jón Bjarnason.
Blaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Bjarni Benediktsson, Guð-
mundur Vigfússon, Magnús Torfi Óiafsson.
Auglýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsmiðja: Skólavörðustíg.
19. — Sími 7500 (3 linur).
Áskriftarverð kr. 20 á mánuði í Reykjavik og nágrenni; kr. 17
annars staðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. eintakið.
Prentsmiðja Þjóðviljans h.f.
Fyrirheit hins vinnandi nanns
Ef Stephan G. Stephansson hefði verið fæddur með einni af
stórþjóðum beims og ort á tungu hennar slík ljóð, sem hann
orti oss íslendingum, þá hefði hans í dag verið minnzt um all-
t.n heim sem eins stórbrotnasta og djúpvitrasta skálds, sem
uppi hefði vorið.
En hann var fæddur með fátækri þjóð. Örbirgð hans og henn-
ar rak batin í útlegð á unga aldri. En óbrotinn andann sem al-
þýða ííJands hafði varðveitt um aldir hörmunganna, fékk hann
i arf og tunguna, sem eng'n kúgun hafðj megnað að eyðileggja.
Striterdi í sveita sins andlits hvern dag æfinnar myrkranna
á milli skóp hann á kveldum og andvökunóttum slík
tnusteri fögrum hugsi num og djúpum tilfinningum með kyngi-
krafti orða sinna, að hefði heimurinn skilið þau orð, þá væri
nafn hans eitt hinna stóru í bókmenntum heims.
En hann á aðeins oss ísændinga, ort.i aðeins fyrir oss og gaf
oas eitthvert það fegursta, er vér höfum fengið á þjóðaræfi vorri;
beilsteyptan mann, er með lífi sínu og list verður fyrirheit þjóð
sinni um hvers hún er megnug.
Þessvegna l>er oss að unna honum því heitar og meta hann
því meir, tileinka oss hann, til að vaxa af því sem menn og þjóð.
★
Ef bændartétt heimsins, fjölmennasta stétt jarðarinnar, sú
.sem nú hrist'.r f jötra sína í Asíu og öðrum álfum heims, svo auð-
vald Evrópu skelfist, þekkti þetinan bónda, ljóð hans og líf, myndi
hún í In.’garheimi sínum sikipa honum við hlið sinna beztu sona,
þeirra, sem fá hana til að rétta úr hognu baki og rísa upp í með-
vitueid um rnátt sinn og mannréttindi.
Þegar draumsýnin úr „Martíus“ rætist, þegar lýðurinn leysir
sig sjáFur, þá mun sveitaaiþýða íslands af engu stoltari en því,
að fátæíki sveitadrengurinn, sem henti sér grátandi niður á milli
þúfnanna á Vatnsskarði, af því hann þráði menntun, sem örbirgð
in bannaði honum, — að „Stebbi frá Seli“ varð íslenzkri alþýðu
og þjór vorri allri eirai bezti, djarfasti og mesti leiðsögumaður,
er vér höfum eignazt, — og kemur ávallt aftur, er mest reynir á.
★
Það er íslenzkri verkalýðshreyfingu ómetanleg gæfa að hafa
eignazt slíkan mann að brautryðjanda leiðar sinnar til sósíal-
ismans. Frá andlegri Hliðskjálf sinni, studdri bjargrótum Tinda-
^tóls o<; Klettafjadla, teng'.r hann saman frelsisþrá og lífsbar-
áttu allra aldra og íanda og gefur ungri alþýðuhreyfingu ís-
lands að vöggugjöf, íslenzkri þjóð í veganesti á hættulegasta
kafla lífsbrautar hennar. Aftan úr fomöld magnar hann Ingjald
í Hergiisey, Illuga í Drangey, gerir þá andlega bandamenn al-
þýðu í viðureign við yfirgang og ódrengskap. Úr þjóðsögum og
munnmælum rísa Jón Hrak og Sigurður Trölli undir töfrasprota
hans sem uppreisnaimenn og lífi blásin þjóðfélagsádeila. Úr
nnnálum. aldanna verbur Björg á Bjargi og sjnir hennar ódauð-
leg hvöt til hemumms Islands. Og hvar sem kúgaður maðurj
berst fyrir rétti sínum og frelsi, cr „orð og ljóð“ hans orðið
vopn í Írelsiíibaráttunni: hinn svarti maður Suður-Afríku, Búitin
. Transvaal og rússneski verkamaðurkin í Pétursborg 1905, —
í'Ilir eiga þeir hann að vin. En aldrei rís hann hærra en þegar
heimurinn lætur tryllast af áróðri auðvalds óg hatar þá fáu, er
sjá hið sat.ina og þora að breyta rétt. Þá vefur hann Karl
Liebkneeht, Keir Hardie, Jean Jaurés, — foritigja verkalýðsins,
hataða, ofsótta, myrta,-—að hjarta sínu í „Vopnahlé", — þá
syngur hann Bolshevikkum ódauðlegan óð sinn 1918, — þá tal-
ar hann máli Eugene Debs, svo aldrei gleymist. — Og allt það
fegursta og bézta, sem íslenzk jörð og saga á, verður í hönd-
i>m hans áminning til vor, að bregðast aldrei því bezta, er
þjóð vor á til. Lækirnir, fossaniir, — söguraar, æfintýrin, allt
verður betta í höndnm hans að töfrasprotum til að „máttkva og
.stækka múginn vorn“ — gera alþýðuna færa um að eiga Island.
En sjálfur er hanrn, maðurinn Stephan G. Stephansson, hið feg
•urstu fyrirheit hins vinnandi manns: að slíka menn skuli vinn-
andi stéttimar skapa og eiga að eilifum fömnaut.
★
Kölsk' og Kolbeinn kveöast nú á um hamraeyju vora. Ame-
rískt auðvald og íslenzk albýða heyja nú sitt einvígi um ísland.
„Höfðinginn þar neðr&“ hyggur nú á „heillar þjéðar erfiljóð".
En Kolneinn — Stepnan G. mun ikvcða fyrir oss „inn í tímann
vilja og von“.
Enn er sú ei yfirgefin
er á skáimöld hróka og peða
V’íj á svo hugum-háan son.
Framhald af 4. -siðu.
hæfingum eins og Stephan G.
Stephansson gjörir í kveri
þessu“. Brýtur Lögberg síðan
heilann um það „hverni.g að
sá maður væri innanbrjósts
sem slíkar hugsanir 'gætu fæðst
hjá“. Hvorki höfundur Lög-
bergsgreinarinnar né aðrir
Vesturíslendingar yfirleitt
skiidu heimstyrjöldina öðrum
skilningi en þeim opinbera,
lögíeidda, stórbrezka skilningi.
Þeir nefndu þátttöku 'landa
sinn.a í striðinu „skylduverk
lífeins“ „á tímum hættu og
neyðar*1. hún hefði verið sprott-
in .af „einskærum mannkær-
leika og mannúð“. Stephan
svaraði fyrir sig nokkrum
sinnum endurteknuin . árásum
og skýrði sín sjónarmið. Nær
fjórum árum síðar sagði hann
um þessi mál: „Vissulega iðrar
mig einskis enn, viðvíkjandi
Vígslóða". Hann gerði það ekki
heldur síðar.
Eftir stríðið risu enn aðrir
úfar með Stephani G. Step-
hanssyni og löndum vestra, og
hefur verið kallað minnis-
varðamál. Þeir Vesturíslending-
ar er nefnt höfðu þátttöku
landa sinna' í markaðsbaráttu
heimsauðvaldins „skylduverk
lífsins“ vildu ólmir reisa stór-
an stein til minningar þeim er
ekki komu aftur. Stephan beitti
sér gegn þeirri hugmynd, og
skýrði Lögberg frá því síðar
að hann hefði „máske átt sóm-
ann af því að hafa drepið“
hana. Stephani var meira i
mun að gera eitthvað fyrir þá
er komu heim „lamaðir á hug
og heilsu“ og sagði að „sú
mannlund er mishent, sem
dregur af lifandi manni brauð
til að gefa látnum manni
stein“. Sjaldan var þessu
hjartaheita skáldj þyngra í
skapi en er hann hejlsaði slríðs-
hetjunum heimkomnum, er
þeir höfðu látið auðvaldið og
afvegaleidda föðurlandsást etja
sér til bræðravíga á fjarlægum
vígvöllum. Afstaða hans var
þessi: hvað eiga mínir menn
að gera í þetta strið, sem er
■barátta kapítalista um mark-
að; og völd, fagnaðarefni auð-
valds og aðals er ekur sjóðum
í Fáfnisbælj auðs síns upp af
rústum landanna? Honum þótti
Þeir minnj menn, svona auð-
ginntir til hermdarverka., En
geym.i kyrrðin og kösin hina
föllnu;:— og tölum fátt um.
En þessi maður, er skildi svo
glöggum skilningi og réttum
eðli óskapanna, hvaða von ól
.hann í brjósti um framtíðina
er óveðrinu slotaði? Styrjöld-
in var- ekki frelsisstríð alþýð-
unnar. Eina vonin var sú að
fólkið risi upp og tæki mál-
efni sín í eigin hendur. Að
öðrum kosti mundi allt sækja
í sama horfið og áður. Einum
seytján dögum eftir stríðslok
hefur hann áttað sig á viðhorf-
unum: „Eg á von alþýðu aft-
urfarar Bandamanna-megin
efíir- stríðið, nema hún hafi vit
á að kippa völdum úr ræn-
ingjahöndum allra Þeirra, sem
að þessu stríði stóðu, vægðar-
laust. Engum, sem í það eggj-
uðu né með því stóðu, er til
neins góðs trúandi í framtíð
fólksins. Efinn er aðeins þessi,
eru þessar þjóðir svo menntar
og skynugar að kunna og hafa
kjark til að drepa það illendi
af sér, þessa stórlaxa stétt,
auðugri og i-áðríkari en nokkru
sinni fyrr, samvizkulausum
sigrum glæsta“. Byltingarboð-
skapur sem þessi er vitaskuld
innblásinn af fordæmi rúss-
neskrar alþýðu er árið áður
hafði steypt keisaranum af
stóli og tekið völdin í eig'n
hendur. Minni spámenn en
Stephan G. Stephansson sáu
hver teikn voru þar á lofti.
Hann heilsaði rússnesku bylt-
ingunnj fagnandi og tók æ
síðan svari ráðstjórnarinnar.
Hann sagði að „bolshevisminn"
sigraði heim allan á endanum,
hann væri eina hjálpin út úr
þeim hreinsunareldi sem mann-
heimur væri nú staddur í. Árið
1920 minnist hann^ i bréfi á
„democrasíið, sem á er stagazt,
en hvergi er ti-1 nema í Rúss-
landi.“ Bæði í Vopnahléi og
fleiri kvæðum lætur Stephan
í ljós þá hugmynd að þetta
stríð kunni að vera síðasía
hrinan, fólkið læri svo mikið
af því að það leyfi ekki siíkum
hörmungum að endurtakast.
„Stytti u.pp, þá ljómi friðar-
heiði / fram um nyrztu nátt-
mál okkar jarðar“. Hugmyndin
um almenna uppreisn vítt um
lönd vitjaði skáldsins, eins og
ljóst er af tilvitnuninni hér að
framan. Það var þó aðeins i
Rússlandj sem fólkinu auðnað-
ist að snúa styriöld auðvalds-
ins upp í frelsisstríð. Því kær-
ara hlaut Stephani að verða
þetta ríki, þetta skipulag, íyrsta
skipulega tilraunin til að koma
mannúðarhugsjónum kynslóð-
■anna í framkvæmd. „Ótraust
til ahs, sem er, það hefur allt
reynzt illa, en kvíði við því,
sem kom.a mundi í staðinn, af
því enginn hefir gert sér grein
fy-rir því glögglega, hvernig
það ættj að vera, n,ema rúss-
neskir jafnaðarmenn". Rúss-
neska byltingin v,arð Stephani
G. Stephanssyni fyrirheit þeirr-
ar framtíðar sem hann dreymdi
fyrir hönd mannkynsins í blóð-
baði heimstyrjaldarinnar fyrri.
Hvar væri heimurinn staddur
Þetta fyrsta bindi, sem flyt-
ur alls 347 kvæði og vísur, er
592 bls. í stóru broti, auk sér-
prentaðrar myndar ,af skáldinu.
— Þorkell Jóhannesson prófessor
býr „Andvökur" til prentunar en
préntun og bókband annast
Prentverk Odds Björnssonar,
Akureyri.
Hin nýja heildarúígáfa verður
4 allstór bindi. — Annað bindi
mun koma út á næsta ári og
gert er ráð*fyri-r , að útgáfunni
í dag ef sú bylting hefði mis-
tekizt?
Nú hefur sú bylting borið
glæstan ávöxt vitt um heim.
Þótt dökkt ‘sé í álinn í upphafi.
þessarar greinar, eru þó löng-
um tvær hliðar á hverju máli:
því myrðir Frakkinn svo
grimmilega í Indókína að þar
eru fyrir menn og hugsjón.
Miðað við það dauða svart-
nætti er grúfðist yfir stórum
hlutum heimsins á dögum
Stephans G. Stephanssonar
mætti segja að nú sé risinn
dagur •— þótt hann sé blóðugur
í morgunsárið. í höfuðdráttum
er alþýða heimsins í sókn með
frelsi sitt og sósíalisma. Hin
viðtæka friðarbarátta, sem haf-
in var fyrir noldcrum árum,
hefur náð miklum árahgri.
kennt fólkinu. að koma viiia
r’num á framfærj bandau við
blöð og útvarp jg önnur mál-
gögn ríkisvalds og ráðandi
af'rt Stephan G. Stephansson
mund; fagna þeirri baráttu ef
uppi værí í dag, á sama hátt
og kúgaðar þjóðir allrar álfu
fcera með sér biarta han? í
fre'sisstiíðum sínum, á sama
hátt. og hersetning íslan'ös
mundi skipa höfuðrúm í næstu
Ándvökum. Það er hvortveggia
fagnaðarefni: að minnast Step-
hrns G. Stephamsonar í bnr-
áttunni og gcta um lei-3 bent
á glæsilegan árangur henusr
vitt uru veröld.
En Stephan G Stephanssön
var þó alla daga íslend ngíir,
og tjó að íslenzkrii mennt frá
upphafi. Honum vrru örlög
heimsins huglcikin, en hann
talaði alltaf til hans á íslenzkr:
tungu. Hann hlýtur að vera
okkar maður umfram allt, fyrst
og siðast. I dag ec liðin ö’d
frá fæðingu hans. Röskur ald-
arfjórðungur er' 'liðinn frá and-
láti hans. En hann stendur með
okkur áfram í striði dagsins
og fögnuðí hans; máttugur
maður fyrir snda sinn og l:sl,
fyrir vit fítt og dreng1und,
heilsteyptasli persónuleiki er
komið hefur fram með þióð-
inni. íslenzk adriða hefur l,ú-
ið honum nviri v.ö hjarva sér.
Ská’d hinnar myrkj næ<u: er
fólkj sínu leiðapjós — i brjósti
þess og baráftu.
líjurni Beae liktr.scn.
verði lokið haustið 1956.
Um hina nýju útgáfu skal
þetta tekið fram;
í I.—III. bindi verða prentuð
öll kvæði skáldsins, sem birt
eru i I.—‘VI. bindi af gömlu And-
vökum“. í IV. bindi verður ýtar-
leg ritgerð um ævi skáldsins og
verk. Þar verða einnig birtir
styttri og lengri kaflar úr kvæð-
um skáldsins, er felldir voru
níður' í gömlu „Andvökum“,
Framhald á 11. síðu.
Ný útgáfa á Andvökum
Fyrsta bindi hinnar nýju heildarútgáíu
kemur út í dag
„Andvökur", fyrsta bindt hinnar nýju heildaí’útgáfu af kvæð-
vm Stephans G Stepnanssjnar, Jtemur út í dag í tílefni af aláár-
afmæli skáldsins. Útgefandi er Bókaútgáfa Menningarsjóðs.