Þjóðviljinn - 24.11.1953, Side 6

fi) — ÞJÓÐVIUINN — Þriðjudagur 24. nóvember 1953
þlÓOVIUINN
Útgefandi: Bamelningarflokkur alþýdu — Sósíalistaflokkurinn.
Ritstjórar: Magnús Kjartansson (áb.), Sigur'ður Guðmundsson.
Fréttastjóri: Jón Ejarnason.
Biaðamenn: Ásmundur Sigurjónsson, Bjarnl Benediktsson, Guð-
mundur Vigfússon, Magnús Torfi Ólafsson.
Auglýsingastjóri: Jónsteinn Haraldsson.
Ritstjórn, afgreiðsla, auglýsingar, prentsniiðja: Skólavörðustíg.
19. — Sími 7500 (3 línur).
Askrlftarverð kr. 20 á mánuðl í Reyltjavík og nágrennl; kr. 17
annars staðar á landinu. — Lausasöluverð 1 kr. eintaklð.
Prentsmiðja Þjóðvlljans h.f.
Saltfiskhneykslin
Spiliingin í íslenzku þjóðlífi hefur komið einkar ljóst
fram í sambandi við saltfiskmálin svonefndu; og þaö er
ástæöa til aö rifja þau upp enn einu sinni af gefnu til-
efní.
Árið 1949 bar einn af trúnaðarmönnum Landssambands
íslenzkra útvegsmanna, Geir Zoega, fram mjög þungar
sakir á forráðamenn SÍF, þeirrar stofnunar sem hefur
haft einokun á útflutningi og saltfisksölu. Lagði hann
fram fjölmörg gögn máli sínu til sönnunar, og komu þar
m.a. fram þessi atriði:
Maðurinn sem á að selja íélezkan fisk í ítalíu, Hálfdán
Bjarnason, er einnig kaupandi að fiskinum., meðeigandi í
heildsöluhring og smásöluhring. Það er einnig hagur hans
<ið kaupa íslenzkan fisk fyrir sem lœgstvero til pess að
geta hirt sem mestan milliliðagróða í Ítdtíu. Hann og fé-
íagar hans hafa einir setið að íslenzka fisknum sem til
Ítalíu hefur verið fluttur, en öðrum fiskkaupendum hefur
verið neitað um íslenzkan fisk — og eru, þó mörg dæmi
þess að peir hafi boðið mun hœrra verð en Hálfdán
Bjarnason og félagar hans hafa greitt íslenzkum sjó-
viönnum og útvegsmönnum. Jafnframt hefur svo Hálf-
ríán Bjarnason flutt til Ítalíu fisk frá öðrum löndum,
vi.a. Fœreyjum, til samkeppni við íslenzka fiskinn, þegar
pað hefur verið hagstætt fyrir gróðamöguleika hans.
Fyrir þessa starfsemi fær Hálfdán Bjarnason greiddar
Taiklar upphœðir héðan að heiman, en þó er hinn annar-
Jegi milliliðagróði margfalt meiri upphœðir, enda berst
Hálfdán svo á Ítalíu að orðlagt er, og „lánar“ Thorsur-
vrium fé þegar þeim liggur á.
Samskonar starfsaðferðir hafa átt sér stað í Grikk-
landi, en par hefur starfsbróðir Hálfdáns verið grískur
braskari, Pipinelis að nafni, og komst Tlior Thors í sam-
band við hann með aðstoð fulltrúa Grikkja hjá Samein-
uðu þjóðunum, sem einnig lieitir Pipinelis.
Þetta eru nokkur atriði í hinum skjalfestu ákærum
á ráðamenn SÍF. Eins og menn muna urðu af þessu mikl-
ar deilur á sínum tíma í blöðum og á fundum, en eðlileg
niðurstaða af þeim deilum gat ekki orðið nema á eina
leið í heiðarlegu þjóðfélagi: ýtarleg, óháð réttarrannsókn
sem skæri úr um endanlegar niðurstöður. Var sú krafa
borin fram hér í blaðinu dag eftir dag, en Morgunblaðið
béitti sér af alefli á móti. Þó fékk krafa Þjóðviljans því-
L'kan stuðning hjá almenningi, aö henni varö ekki hafn-
að á venjulegan hátt.
En þá tók við „leikni hinna æfðu stjórnmálamanna“.
Bjarni Benediktsson dómsmálaráðherra vissi fullvel að í
bessu máli var pólitísk tilvera æðstu manna Sjálfstæðis-
ílokksins í veði. Hann greip þá til þess ráðs að fyrir-
skipa að vísu „réttarrannsókn“ en fól hana þjóni sínum
og spilafélaga, Guttormi Erlendssjmi, og hann vissi full-
vel til hvers var af honum ætlazt. Urðu niðurstöður
rannsóknarinnar að sjálfsögðu þær að engin ástæða
væri til að gera neinar ráðstafanir gegn Hálfdáni Bjarna-
syni, Pipinelis hinum gríska og Thorsurunum; þar væri
ailt eins og vera bæri. En til þess aö slaka ekki á leikni
hinna æfðu stjórnmálamanna var þó talið rétt að hinir
venjulegu dómstólar fengju að fjalla um eitt atriöi rann-
soknarinnar, 50 þús. kr. leyniþóknun sem reynt var að
klófesta á kostnað íslenzkra sjómanna og útvegsmanna
'1948. En einnig því máli fylgdi úr hlaði sýknudómur
Guttorms Erlendssonar.
En þarna brást Bjarna Benediktssyni bogalistin. Þjóð-
viljinn hefur rakið þennan anga saltfisksmálsins undan-
íarna daga og hann gefur vissulega svipmynd af ömur-
legum verzlunarháttum, þar sem milliliðaokur er aðal-
atriði, en hagsmunir þjóðarinnar, sjómanna og útvegs-
manna algert aukaatriði. Þetta da^mi sýnir almenningi
hvernig saltfiskmálið allt myndi líta út ef það væri af-
greitt á eðlilegan hátt.
Það verður ekki slakað á þeirri kröfu að saltfiskmálið
allt fái heiðarlega dómsafgreiðslu. Og sú krafa mun fá
íramgang þótt síðar verði.
T7L EINARS BRAGA:
Ljóðlíst og islenzkur menningararfur
Einar Bragi, gamall kunningi
minn og lærður maður á skáld-
skap og íagrar listir, skrifar
um bókmenntir í 257. tölubl.
Þjóðviljans undir fyrirsögninni:
„Ljóðiist — eða laumuspil“.
Þessi grein Einars Braga varð
þess valdandi að þær hugleið-
ingar mínar sem hér fara á
eftir, voru ritaðar niður.
Fyrir ca. tveimur árum rltaði
ég -smágrein í tímaritið „Vinn-
una og verkalýðinn', þar sem
ég ekki aðeins spáði því að
okkar gamla hnitmiðaða ijóð-
form, ferskeytlan, mundi ennþá
lifa með þjóðinni langan aldur,
heldur færði ég að því rök, að
á ö!d hins vaxandi hraða, þá
mundi ferskeytlan er tímar
liðu skipa meiri heiðurssess
sem listform heldur en hún
hefur gert nokkurn tíma áður
til þessa dags. Nútímamaðurinn,
herra stálsins, vélanna og afls
frumeindanna hefur þjappað
saman á sviði tækninnar þús-
undum hestafla og tekið í þjón-
ustu sína í gerfi l'tillar véla-
samstæðu. Þessi maður hlýtur
einnig að tileinka sér hið hnit-
miðaða ljóðform, ef hann á
ekki að bíða tjón á sálu sinni.
Þar með er ég ekki að segja,
að hnitmiðað Ijóðform þurfi
ævinlega að vera rímað. En ég
held að erfitt muni reynast að
skapa það í islenzku máli, ef
okkar menningarerfðum, svo
sem stuðlum og höfuðstöfum,
verður á glæ kastað sem ein-
skisnýtu, úreltu skrani.
Hætt er við að sá sem er
hirðulaus um hinn þjóðlega
menningararf, sem honum hef-
ur verið fenginn í hendur til
ávöxtunar og m'etur hann
einskis, verði lengi fátækur og
illa aflögufær. í þessu tilfell:
á sviði andans. Skáidjöfurinn
Stephan G. Stephansson sýndi
það svo áþreifanlega í „Kol-
beinslagi", að íslenzkir skáld-
skaparhættir verða a’.drei úr-
eltir, því þá er hægt að yrkja
nýja hætti, ef hinir gömlu
þrjóta, aðeins ef við kunnum
að meta þann arf sem okkur
hefur verið fenginn í hendur,
og slítum ekki tengslin við for-
tiðina.
Þegar ég les skáldverk eftir
Halldór Kiljan Laxness þá dylst
mér ekki, að þar er byggt á
bjargi þúsund ára 'reynslu is-
lenzkra sagna og sögu. Enginn
íslenzkur rithöfundur hefur
kunnað að meta og notfæra
sér okkar andlega arf svo vel
sem hann. Það er þetta, ásamt
meðfæddri og þjálfaðri snill-
ingsgáfu, sem hefur gert hann
að því stórmenni bókmennt-
anna sem hann er í dag. Dæm-
ið um þelta skáld er táknrnent
um nauðsyn þess <að við í
bundnu sem óbundnu máli
byggjum á okkar mikla menn-
ingararfi, en slítum ekki bönd-
in sem binda okkur fortíðinni á
þessum sviðum.
E.'nar Bragi heldur því fram,
að rímið í íslenzkri ljóðagerð
sé að eyðileggia hana. Eg held
ekki. Hinsvegar skal ég fúslega
játa, að ef svo værj komið
sem hann staðræfir, að rímið
réði efnislegri bvggmgu kvæð-
is einvörðungu þá væri illa
komið og ofrímað. Og ég efast
heldur ekki um, að h'ægt sé
að finna dæmi um slíkt í dag.
En það er engin sönnun þess,
að okkar þjóðlegi arfur á sviði
kvæðagerðar sé úreltur og
einskisnýtur.
„Hefðbundna islenzka kvæð-
ið er að líða undir lok eins og
rímnastaglið á öldinni sem
leið“, segir Einar Bragi. Lista-
skáldið Jónas Hallgrímsson
deildi fast á rimnakveðskapinn
á sínum tíma, en rímurnar
héldu þó velli, því rætur þeirra
lágu djúpt í þjóðlífinu, þær
voru alþýðleg listtúlkun. Og
það sýnir betur en margt ann-
að, hve erfitt er að sniðganga
þjóðlegar erfðir í listsköpun án
þess að bíða sálarlegt tjón, að
mörg skáld sem höfðu ýmugust
á rímum, urðu að tiieinka sér
beztu eiginleika þeirra, svo list
þeirra yrði þjóðleg og lifandi,
og er Jónas Hallgrímsson ekki
þar undanskilinn.
Enda er það svo í sann’eika
sagt, að hvert einasta skáld allt
fram á þennan dag hefur eitt-
hvað af rímunum þegið. Við
getum flutt inn Parísartízku
i klæðaburði og spókað okkur
í slíkum fötum á götum Reykja-
víkur. En það er ógerlegt að
flytja inn erlent iistform án
þess að tengja það íslenzkum
menningararfi, því öðruvísi
vinpur það aldrei þegnrétt.
Þetta skildu skáld nltjándu
aldar, það var þeirra gæfa.
Það sem amar að í dag á
sviði ljóðagerðar er ekki að
margir vilja halda í hinn þjóð-
lega menningararf, svo sem
hætti, rím, stuðla og höfuð-
stafi, heldur miklu fremur hitt,
að á sviði formsins eru mörg
ungu skáldanna að slitna úr
tengslum við uppruna sinn og
fortið, þau kunna ekki að meta
þann listarf sem þeim hefur
verið fenginn í hendur. Hitt er
þó alvarlegast, ef ljóðagerðin á
að verða vettvangur lífsflótta,
úrræðaleysis og úrkynjunar
hnignandi mannfélagshátta, í
staðinn fyrir að vera boðberi
komandi dags, iúðurhljómur
hinnar eilífu þróunar. .Skáld
verða að hafa einhvern boð-
skap að flytja, eitthvað sem
gefur lífinu gildi; án þess verða
kvæðin andvana fædd, hvað
sem form.'nu liður. Hinsvegar
er listíörm ekkert aukaatriði,
því einmitt formið setur svip
sinn á /býggingu Ijóðsins,* og
veldur því hvort skáldinu tekst
að ná tökum á hug lesandans
eða ekki. Flótti trá þeim menn-
ingararfi sem okkur hefur ver-
ið fenginn í hendur til varð-
veizlu og ávöxtunar á sviði
hins bundna máis, er uppgjöf
en engin< lausn.
í dag sækja margvíslegar
hættur að okkur á sviði sjálf-
stæðis- og menningarmála. og
allt er í óvissu hvernig þeim
málum lyktar. En það get ég
sagt ykkur sem ennþá viJj.ð
vera íslendingar, að sláum við
ekki strax í dag skjaldborg um
okkar menningarerfðir og vorj-
um þær, þá munum við glatasi
sem þióð. Köstum þvi ekki
okkar þióðlegu listformum i
ljóðagerð á glæ, byggjum fra n-
tíðina í þessu efni sem öðrum
á reynslu kynslóðanna. Slíturn
ekki þræðina sem tengia okk-
ur fortíðinni. — Jóh. J. E. Kúltl
Sjómannaráðst.
Framhald af 1. síðu.
an físk með liaus og verð ann-
arra fisktegunda hækki til sam-
ræmis við markaðsverð hverrar
tegundar.
Ráðstefnan telur lreppilegast
að kosin verði nefnd til þess aft
fara meft samninga um þessi
mál fyrir hönd heildarsamtakanna.
enda geri þá ekkert einstakt fé-
lag bindandi samninga um fisk-
verð eða annað án samráðs vift
s'íka nefnd.
Þá telur ráðstefnan sjálfsaeían
rétt sjómannasamtakanna að fá
aðild til samninga með útgerð-
armönnum þegar samið er um
fiskverð, þar sem ráðningarkjör
eru algengust þau, aðí áhöfn
skips á vissan liundraðshluta afl-
ans og kjör manna því veru-
lega undir því komin hvaða
verði aflinn er seldur.
Ráðstefnan íeggur á það ríka
áherzlu a5 ákvæði um þetta
veigamikla atriði verði sett inn
í alla þá samninga þar sem þaft
á við, samkv. framarsögðu.
í beinu framhaldi af þessu,
telur ráðstefnan naujsynlegt aft
iiuian sjómannasamtakanna sé
til ákveðin nefnd eða ráft, er
fylgist með verð'agi á fiski og
öðrum sjávarafurðum, og sam-
þykkir að fela væntanlegri samn-
ijiigancfnd um bátakjörin, aft
gera tillögur um form og fram-
(í.ðarskipulag verðlagsráðs sjó-
mannasamakanna.
Ráðstefnan telur rétt og sam-
þykkir að nefnd sú er fari með
samninga um hækkaft fiskverft
og önnur þau atriði er felast í
framangreindu áliti kjaramá'a-
nefndar, sé þannig skipuð, aft
auk fulltrúa frá Alþýðusambandi
íslands sé einn fulltrúi frá A. S.
V., einn frá A. S. N., einn frá A.
S. A., einn frá Vestmannaeyjum,
einn frá félögunum á Suðurnesj-
um, einn frá Reykjavík og Hafn-
arfirði og einn frá Akranesi.
Fulltrúa A. S. 1, sé fa'ið aft
hafa samband við féiögin á öll-
um viðkomandi stöðum um til-
nefningu fulltrúa í nefndina og
kalla hana saman til fyrsta
fundar.“
Upþsögíi síld-
veiðisaJmniiigaíma
Þá samþykkti ráðstefnan eft
irfarandi uppsögn síldveiðisamn
inganna, en þeir eru þrír, og
eru Norðurlandssamningarnir
aðýmsu leyti þeir hagstæðustu.
„Sjómannaráðstefnan telur rétt
að sagt verði upp öllum gildandi
síldveiðisamningum, með það í
huga, að ná fram nokkrum
veigamiklum breytingum á ýms-
um atriðum samninga og lítur
svo á, að æskilegt sé að einn
samningur sé gerður fyrir félög-
in öll og treystir því ,að góð og
nauðsynleg samstaða félaganna
n’aist um það mál og telur nauð-
synlcgt að sameiginlegri samn-
inganefnd verði falið að vinna
að þeim samningum á sama tátt
og nefndinni um bátakjarasamn-
inga.“