Þjóðviljinn - 26.11.1953, Side 4

£) — ÞJÓÐVILJINN — Fimmtudagur 26. nóvember 1953
★ Um BÆKUH og onnoð *

Fer gamanið ekki að karna: Leiksýningar og leikritavál
hér og erlendis.

T gær hafði Leikfélag Reykja-
J. vlkur frumsýningu á gaman-
leiknum Skóli fyrir skattgreið-
endur og í kvöld frumsýnir Þjóð-
iei'khúsið gamanleikinn Harvey.
Á þpssu leikári hefur Þjóðleik-
húsð haft tvo aðra gamanleiki
til sýningar, Einkalíf og Koss í
kaupbæti og Leikfélagið gaman-
léikinn Undir heillastjörnu og
boðar gamanleikinn Hviklynda
konan eftir Holberg síðar á leik-
árinu. Eer nú ekki gaman’ð
bráðum að kárna? Af átta leik-
ritum, sem sýnd hafa verið á
sviðum höfuðborgarinnar í vetur
eða vitað er um áð verði sýnd
á næstunni, eru sex léttvægir
gamanleikir. Reyndar hefur sum-
! um á stundum veitzt erfitt að
j finna gamanið, en það bætir
kannski úr .skák, að finna hef-
ur mátt það sem Danir kalla
„urrivildg komik" í sumu af því
sem ekki átti að teljast til
gámans.
■
Leikritaval Þjóðieikhússins hef-
ur sætt mikilli gagnrýn', allt
fiá fyrstu tð þess, en aldrei
héfur gagnrýnin verið réttmæt-
ari en i ár. Stjórn Þjóðleikhúss-
iiis virðist ekki láta sér segjast
'við neina gagnrýni. Hún virðist
miklu heldur espa hana til að
halda áfram á sömu braut. Það
sýnir leikritavalið í ár. Aðeins
eitt leikrit af fjórum sem frum-
sýnd hafa verið á árinu, þarmeð
talin sýningin í kvöld, eiga nokk-
urt erindi á leiksvið Þjóðleik-
húss, sem á að vera helgáð Ieik-
list, : en ekki trúðleikum til
stundargamans. Það skal líka
fullyrt, að hvergi i heiminum
hefur stofnun, sem er sambæri-
leg við Þjóðleikhúsið, tekið til
sýningar leikrit á borð við þau
þrjú, sem hér um ræðir, og
mun heldur ekki gera það.
I
Stjórn Þjóðleikhússins getur á
engan hátt afsakað þetta
leikritavai. Hana skortir sann-
ariega ekki viðfangsefni, sem
væru þvi samboðin. E!ns og bent
hefur verið á, reyndar oft, eru
Guðlaugur
Rösinkrans,
forstj. Þjóðleik-
hússins:
Einkaiíf, Koss
í kaupbæti,
Harvey.
Hans
Jacob Nilsen,
forstj. Folke-
teatrets, Oslo:
Brandur, Næt-
urgististaður,
Ótelló.
mestu fjársjóðir leiklistarinnar
Islendingum enn lokuð bók, og
þær vonir um breytingu í þess-
um efnum, sem menn gerðu sér
þegar Þjóðleikhúsið tók til
starfa, hafa brugðizt hrapallega.
Það skal ekki fullyrt, hver á
sök á þessu, enda þótt hávær
orðrómur gefi ákveðna bendingu
um það, en því miður virðast
engar líkur til þess, að vænta
megi úrbóta. (1 leikritavalsnefnd
Þjóðleikhússins eru þrír menn:
Guð augur Rósinkrans, Vilhjálm-
ur Þ. Gíslason og Indr. Waage).
I
Það er lærdómsríkt að bera
þau leikrit, sem hér hafa
verið sýnd á leikárinu saman
við það, sem er að gerast ann-
ars staðar. Osló skal tekin sem
dæmi. Þar virðist bera mest
á klassískum ieikbókmenntum:
Brandur Ibsens er sýndur á
Folketeatret,' og síðar stendur
til að sýna Næturgististað Gork-
ís og Ótelló S-hakespeares. Det
Nye Teater sýnir Hamlet, Det
Norske Teatret sýnir Drauga-
sónötu Strindbergs og á norska
Þjóðleikhúslnu hefur María Stu-
art Schiters verið sýnd við
mikla hrifningu (Gerd Grieg
leikur titiihlutverkið). Og Þjóð-
leikhúsið í Osló hefur orðið
fyrst ailra leikhúsa á Norður-
löndum til að sýna hið nýja leik-
rit Arthurs Miller Tlie Crucible
(Deiglan), sem við sögðum frá
hér í þættinum í fyrra.
■
Fyrstu árin eftir stríðið báru
frönsk og bandarisk ieikrita-
skáld höfúð og herðar yfir fé-
laga sína í öðrum löndum. Leik-
svið Norðurlandanna báru vitni
um það. Aðrir erlendir höfundar
komust varla að; Giraudoux, An-
ouilh, Sartre, Áymé, Tennessee
Williams og Mi.ler, svo að ejn-
hverjir séu nefndir, ruddu öll-
um öðrum til hliðar. Leikrit
þeirra mörg voru líka veigamik-
il og sum tvímælalaust meðal
þess bezta í leikbókmenntunum.
En upp á síðkastið hefur ijómi
þeirra heldur dofnað. Bæði hef-
ur dregið úr afköstum þeirra
og síðustu verk þeirra varla
jafngóð þeim fyrri. Leikhús á
Norðurlöndum, sem verða að
leita út fyrir landsteinana til að
hafa upp á samtíðarleikritum,
sem séu sýningarhæf, hafa því
leitað á önnur mið. Þetta á
einkum við um sænsk leikhús.
. I
Ie;khúsið í Gautaborg reið á
J vaðið þegar það sýndi leik-
rit Berts Brechts Krítarhringur-
inu í fyrra. Á næstunni verður
Móðir Courage
sýnt á Dramat-
en í Stokkhóhni
og leikhúsið í
Má’mey frum-
sýndi nú i vik-
unni s:ðnsfn
íéikrit Bréchts
GóSi maóurlnn
frá Sezuan, scm
Svi.ar kalia
Stúlkan og guð-
Bert Brecht lr,lir- Það hafði
áður verið sýnt
aðeins i Frankfurt og Zúrich.
Konunglega leikhúsið í Kaup-
mannahöfn hefur sýnt Móðir
Courage í vetur, og hafði það
þá legið i skúffu þess siðan fyr-
ir strið, en Brecht samdi það,
meðan hann dvaldist landflótta
í Danmörku á veldistímum naz-
ista. — ás.
Alhert Egilsson9 sjómaður
Miimingaserð
. •. bví sann’.eikurinn er ekki
í bókum og ekki einu sinni
í góðum bókum, heldur i
niönnum sem hafa gott
hjartalag. (H. K. L.).
Einn hinna ungu sjómanna
sem fórust í Edduslysinu of-
viðrisnóttina 16. nóv. síðastl.
var Albert Egilsson, Selvogs-
■götu 16 Hafnarfirði. Albert
stundað; sjómennsku frá æsku,
fyrst á m. s. Ásbjörgu og síðan
á m. s. Hafbjörgu og jafnan
með sama formanni og flestum
hinum sömu ’ skipsfélögum öðr-
um, þar til h.ann fór til síld-
veiða á m. s. Eddu í haust.
Skipsfélagar Alberts munu
lengst minnast hans sem hins
ósérhlifna og góða félaga. Hann
var úrvalssjómaður, duglegur,
samvizkusamur og ósérhlífinn
með afbrígðum. Hann var alla
tíð með þess konar skipsfélÖg-
um að viðvaningar um borð
þurftu ekki að leita 'neins stað-
ar sérstaks skjóls, eins og
stundum vill verða til sjós. En
jafnvel í logni má sjá, hvar
skjóls er að leita, ef á þarf að
halda.
Hér verður ekki rakinn ævi-
ferill Alberts heitins, en skips-
félagar hans munu áreiðanlega
muna lengur hið hæg’áta bros
hans en hitt, hvaða ár hann
flutfist til Hafnarfjarðar. Og
lengur munu þeir mun.a ósér-
hIifni.hans .og dugnað en nokk-
urt sérstakt órtal úr lífi hans.
Hann var fáskiptinn í fjöl-
menni, svo sem margir sjó-
menn, en glaðvær og skemmt-
inn meðal félaga sinna og lífg-
aði upp stundimar á sjónum.
Með framkomu sinni og per-
sónuleika hlaut hann þann vitn-
isburð, sem menn geta hlotið
beztan í lífinu: öllum félögum
hans þótti vænt um hann.
Þegar þeim barst fregnin um,
að Edda hefði farizt með 9
mönnum, töldu þeir fram alla
þá, sem þeir vissu til að væru
á Eddu. Hver taldi fram þá,
■sem hann vissi um, þar til allir
voru taldir nema einn, sá sem
efstur var í huga allra og eng-
inn vildi nefna, þar til ekki
varð komizt hjá því að segja.
hin þungbæru orð: ... og
Albert.
Albert varð fyrstur þeirra
skipbrotsmanna til að komast
af kili í bátinn og það er tákn-
rænt fyrir líf hans og starf að
síðasta verk hans i þessu líti
skyldi verða að hjálpa skips-
félögum sinum í 'bátinn, hel-
særður sjálfur.
Albert er sá fyrsti sem fellur
frá þeirra félaga sem hann
i hafði verið lengst með á sjón-
um og hann mun taka á móti
þeim, er þeirra tími kemur og
hjálpa þeim um borð.
Albert var góður félagi, sann-
gjarn og góðgjarn og h'efur ef-
laust mótazt af því að hann
ólst upp hjá góðum fósturfor-
eldrum sem hugsuðu um hann
Alla sinn sem hann væri son-
ur þeirra. Líf hans var fagur
vitnisburður þess uppeldis sem
hann hlaut og eftirlifandi fóst-
urmóður sinni hefur hann
reist óbrotgjarnan minnis-
varða.
Albert var kvæntur og átti
eina dóttur. Missir þeirra
mæðgna og fósturmóður hans er
sár, en aðeins þeir sem hafa
átt mikið geta misst mikið. En
aldrei verður allt tekið, og
anda sem unnast fær aldregi
eilífð að skilið. Þeim er það
ekk: lítils virði að geta lifað
allt' lífið í fullvissu þess að
hafa átt þann eiginmann, föð-
ur og fósturson sem öllum
Framhald á 11. síðu
Meira um ljóðagerð — Hefðbundna nútímakvæðið
í ógöngum — eða bráðabirgðakreppu? — Eðlileg
þróun ljóðlistar
BÆJARPÓ3TURINN fer að
verða mikill bókmenntavett-
vangur. Skammt er að minnast
„hefðbundnu ljóðanna“ sem þau
skiptust á Kristján frá Djúpa-
læk og Lilja Björnsdóttir. Og
undanfarið hafa Þeir átzt við
Svipall og Einar Bragi. Svipall
átti bréf hjá Einari Braga, -sem
þó vill ekki láta standa upp á
sig og sendir honum l'nu í dag.
Einar Bragi hefur orðið:
★
„KÆRI SVIPALL. Af siðasta
bréfi þínu í Þjv. 21. þ. m. sé
ég, að við stöndum hvor öðrum
nær en ú,tbf var fyrir í fyrstu..
Þú berð mig rangri sök í sam-
ibandi við ferskeytlurnar. I
bréfi þínu stóð orðrétt: „Það
virðist langt í land, að þessi
órimuðu ljóð verði nokkurs
virði fyrir þjóðina á borð við
góðar ferskeytlur, hvað þá
meiri skáldskap ...“ í þessum
orðum felst, ef þau eru skilin
bókstaflega, að „góðar fer-
skeytlur" séu minni skáldskap-
ur en annað (t. -d. gott kvæði?)
. Eg gat þess til, að þú hefðir
ekki átt víð það, þótt orðin
flytu þannig úr pennanum, svo
að ég varð ekki með réttu sak-
aður um að hafa viljandi snúið
út úr orðum þínum. En s’.epp-
um því. Við erum algerlega
sammála um menntunina, og
ég er nákvæmlega sömu skoð-
unar ag þú um gildi fombók-
mennta og „það almenna gildi
sem stuðlað mál og rímað lief-
ur haft fyrir íslenzkar bók-
menntir .. .“ Við yrðum sjálf-
sagt samrpála líka um það al-
menna gildi, sem orf og hrifa
og handfæri hafa haft fyrir
þjóðina, ef út í það færi. En
þegar til nútímans kemur, hefst
ágreiningurinn — sem sagt
um: hefðbundna nútímakvæðið.
Eg hef haldið því fram, að það
væri komið í ógöngur. Þetta
er engin uppfundning mín,
heldur líttvéfengjanleg stað-
reynd, sem flest íslenzk ljóð-
skáld hafa skorið upp úr með,
annað hvort í orði eða verki.
Jóhannes úr Kötlum var far-
inn að ympra á þessu í Sól tér
■sortna, hefur síðar hallað sér
að atómskáldskap, og Sóleyj-
■arkvæði ber þess glöggt merki,
■að fyrri leið hans var ekki
lengur fær. Kvæði Snorra
Hjartarsonar og Hrafnamál
Þorsteins Valdimarssonar bera
það með sér, að þeim,,^r . Ijós
þörfin á að grípa til einhvérs
annars en hefðbundins nútíma-
kveðskapar. Kristján frá Djúpa-
læk segist í kvæðinu til frú
Jakobínu hafa beðið þyrstur
eftir hinni þráðu fjallalind —
og „fsland beið fjötrað, söngs
við svefnport hljóð“. Heíð-
bundni kveðskapurinn hefur
greinilega litla örvun veitt
honum á undanfömum árum.
Um afstöðu Steins, Jóns úr
Vör, Hannesar, Sigfúsar, Jóns
óskars, Stefáns Harðar og
Kristins Péturssonar vitum við.
Fg get ekki trúað því, að Dav-
íð, Tómas eða Guðmundur
Böðvarsson muni veita hefð-
bundna kvæðinu neinn frekari
endumýjunarmátt en þeir hafa
þegar gert. Eg held að því
verði seint með rökum hnekkt,
að hefðbundna kvæðið er kom-
ið í strand. Hitt greinir menn
á um, hvort það sé aðeiris í
kreppu (og eigi éftir að ná
sér á strik aftur) eða endan-
lega gjaldþrota. Menn eru að
velta því fyrir sér, hvort eigi
að reyna að endurlifga það,
brjóta alveg nýja leið (mod-
ernisminn) eða fara einhvern
milliveg. Og það er þarft að
menn ræði þetta. (Eg skal fús-
lega játa, að grein min „Ljóð-
list — eða laumuspil?", var
ekki beinlinis tilraun til að
setja fnet í sanngirni, en ósann-
gimi herinar var þó harla
mein’aus borin saman við Þá
óbilgimi, sem flestar nýjungar
í ljóðagerð hafa mætt hér á
undanförnum árum).
★
EG GET EKKI fallizt á þá
kenning þína, að menn geti
ekki fundið að því sem þeim
finnst slæmt, nema „með því
hugarfari að hefja sjálfan sig
upp á kostnað annarra". Það
er gömul saga, að mönnum er
gjamt að telja alla gagnrýni
runna af lágum hvötum. Þú
sérð strax, hve óréttmætt það
er, ef þú skyggnist í eigin
barm: Við sósíalistar teljum
þjóðfélagsform kapítalismans
steinrunnið og standa í vegi
fyrir því að lífið dafni og þró-
ist með eðlilegum hætti. Ef
maður telur hefðbundið Ijóð-
form staðnað eða storknað, er
þá ekki eðlilegast að maður
vilji leggja það á hilluna og
taka upp annað, svo að ljóð-
listin getf þróazt með eðli'leg-
um hætti? — Eg nenni ekki
að hefja við þig hráskinnsleik
um laumuna. — Vertu blessað-
ur og sæll. — Einar Bragi.
Píanóleikarinn
Willy Piel
Þýzkur p'íanóleikari, Wllly l’iel
að nafni, hélt tónle'ka fyrir
styrktarfélaga Tónlistarfélagsins
fimmtudaginn 19. og föstudaginn
20. þ.m. í Austurbæjarbíói. Á
efnisskránni voru þrjú tónverk
þriggja stórmeistara: Sónata í
C-dúr, op. 2, nr. 3, eftir Beet-
hoven, Kinderszenen (Úr heimi
barnanna), óp. 15, eftir Schu-
mann og Sónata í B-dúr eftir
Schubert, fram komin að honum
látnum.
Wiily Piel er ekki einn af
stærri spámönnunum, en hann
er duglegur píanóleikari, hefur
tækni i góðu lagi. Tónn hans er
stundum helzt til harður, og bar
einna mest á því í Beethovens-
sónötunni fyrra kvöld’ð. 1 Kind-
erszenen var margt fallega leik-
ið. En bezt tókst honum upp
i hinni miklu sónötu Schuberts,
þessu einkennilega fagra og
rómantiska verki.
P’anóleikaranum var klappað
lof í lófa og varð að leika tvö
aukalög. — Bjöm Franzson.