Þjóðviljinn - 25.04.1954, Blaðsíða 7

Suimudagur 25. apríl 1954 — ÞJÖÐVILJINN — (7
Hér á árunum, og það er
raunar ekki langt síðan,
þótti það ein öruggasta leiðin
til fjár og frama á ritvelli á
Vesturlöndum að setja saman
níðrit um Sovétríkin. Þessi iðja
lagðist að miklu leyti niður
á styrjaldarárunum, þegar þjóð-
ir Sovétríkjanna björguðu
mannkyninu frá villimennsku
nazismans, en þegar tímabil
kalda stríðsins hófst, var bók-
menntagrein þessi að nýju haf-
in til vegs og virðingar. Við
íslendingar höfum að vísu lítið
kynnzt þessu blómaskeiði sovét-
níðsins af bókum, en því meiri
svip hefur það sett á síður
reykvískra dagblaða og gerir
reyndar enn. Sovétníðbækur
þær, sem hér hafa verið gefn-
ar út seinni árin, hafa jafnan
boðað gjaldþrot forlagsins, sem
í útgáfuna réðist, eins og viður-
kennt var á dögunum á alþingi
af einum helzta útgefanda
slikra bóka á íslandi.
,W?n annarsstaðar á Vestur-
" löndum hefur slík útgáfa
til skamms tíma verið gróða-
vænleg. En nú sjást þess ýms
merki, að hér sé að verða á
breyting, a. m. k. í Vestur-
Evrópu. Kalda stríðið er að
þoka fyrir vori friðarins, þjóð-
ir Vesturlanda eru orðnar
þreyttar á stríðsæsingunum og
þeim skefjalausa áróðri sem.
þeim fylgja, þær gera sér æ
betur ljóst, að sovétníðið er
undirbúningur hugens undir
nýja heimsstyrjöld. Augu borg-
aralegra menntamanna í Vest-
ur-Evrópu hafa um leið opn-
azt fyrir þeirri staðreynd, að
vinsamleg sambúð allra ríkja
álfunnar er frumskilyrði þess
að friður haldist og hindrað
verði að þau menningarverð-
mæti sem þeim eru kærst verði
lögð í rúst. Það er því engin
tilviljun að um þessar mundir
eru að koma út í Vestur-Ev-
rópu tvær bækur, samdar af
borgaralegum menntamönnum,
öðrujn sænskum, hinum vestur-
þýzkum, þar sem tilraun er
gerð til að feykja burt blekk-
ingarykinu sem setzt hefur í
a-ugu Vestur-Evrópumanna eftir
moidviðri sovétniðsins síðustu
árin. Hér verður sagt örlitið
frá annarri bókinni, síðar gefst
e. t. v. tækifæri til að víkja
að hinni.
Ovíinn heitir Göran Schildt.
^ Hann er doktor- í listsögu
og hefur um nokkurt skeið ver-
ið menningarritstjóri Stoklc-
hóhnsblaðsins Svenska Dag-
þladet, sem verður ekki einu
sinni talið%frjálslynt á borgara-
lega vísu. Schildt er höfundur
tveggja ferðabóka, sem þýddar
hafa verið á margar þjóðtung-
ur. Hann fór til Sovétríkjann'a
á vegum blaðs síns og skrifaði
10 greinar í það um dvöl sína
þar. Það eru þessar greinar,
sem Schildt gefur út í bókar-
formi. Greinarnar hafa þegar
vakið mikla athygli. og hafa
birzt víðar en í blaði Schildts.
Þannig hafa þær allar verið
endurprentaðar í íhaldsblaðinu
Berllngske Aftenavis í Kaup-
hannahöfn. Hans Scherfig ger-
ir þær að umtalsefni nýlega í
Land og Folk og er hér stuðzt
við frásögn hans.
Schildt fer ekki dult með það
að hann er íhaldssamur.
Hann hafði komizt í nokkur
* Um BÆKUR og annaS * j
( ##############« #############»#^
Hin miklu mannvirki sem eru að rísa um öll Sovétríkin munu tryggja síbatn-
andi lífskjör og aukna velmegun og menningu. — Myndin: Kalcovkaraforkuver-
ið í Úkraínu í smíðum.
réttri
Vesturlendingur uppgötvar ngjan heim
kynni við sovézkt fólk, áður
en hann dvaldist í Sovétríkjun-
um s.l. ár: Hann var sjálfboða-
liði í her Finna í vetrarstríð-
inu og á þá minningu síðasta
af vígvellinum, að hann lá ó-
vígur með sovézka kúlu í kviðn-
um. Og nú flaug hann yfir
skógi klætt Kyrjálaeiðið, þar
sem hans siðasta orusta stóð,
og þar sem hann hafði áður
talið að væru endimörk sið-
menningarinriar. Hann átti eftir
að komast á aðra skoðun.
Hann segir sjálfur, að ferða-
lag til Sovétríkjanna sé
slíkur viðburður í lífi Vestur-
landamanns, að ekkert geti
kannski jafnast á við það.
„Hafi manni ekki skilizt það
áður, kemst maður nefnilega
að raun um það við dvöl í So-
vétríkjunum, að kommúnism-
inn, sem þegar hefur lagt undir
sig hálfan heiminn, er hið
mikla vandamál, sem mann-
kynið stendur nú gagnvart,
vandamál, sem bæði við og
komandi kynslóðir verða að
glíma við, á jákvæðan eða nei-
kvæðan hátt“.
Schildt ferðaðist víða um So-
vétríkin og hann vísar á
bug öllum gróusögum um, að
menn séu ekki frjálsir ferða
sinna í Moskva. Hann gat far-
ið hvert sem hann vildi og
talað við hvern sem var. Hann
var í Leníngrad, borg lista og
menningar, þar sem vakað er
yfir menjum fortiðarinnar,
jafnframt þvi sem stórfellt
endurreisnarstarf er unnið til
að má burt verksummerki
stríðsins, „Engin orð fá lýst
‘'þessarí borg“ segir hann. Hann
var í Stalíngrad um hávetur, i
25 stiga frosti, og sá hvernig
viðurstyggð eyðileggingarinnar
hefur orðið að víkja fyrir hinni
ótrúlegu starfsorku sovétþjóð-
anna, haim var í Armeníu og
kom á óvart, að Sovét-Armenía
er i dag hliðstæða við ísrael
Gyðinga, nýtt föðurland þar
sem landflótta Armeníumenn
hvaðanæva úr heiminum hafa
fengið griðland. „Armeniu-
mönnum er á sama hátt og
Gyðingum píslarganga margra
alda nú að baki, dimmur bak-
grunnur að baki hins bjarta
lífs í dag, en morgundagurinn
umvafinn björtum geislum".
Schildt ver að sjálfsögðu
miklum hluta bókar sinnar
til að lýsa i sovézku listalifi.
Hann segir frá leiklistinni, sem
náð hefur hámarki listmætis og
tæknikunnáttu, og stendur
hvergi í jafnmiklum blóma.
Hann talar um listdansinn, sem
í Sovétríkjunum er orðinn al-
menningseign. Hann ræðir um
byggingarlistina, sem tekið hef-
ur stöðugum breytingum síð-
ustu þrjá áratugina og segir:
„Það er ef til vill þrátt fyrir
allt skömminni til skárra að
byggja hallir handa hænsnun-
um, eins og gert er í Sovét-
ríkjunum, en byggja, eins og
við á Vesturlöndum, mannahí-
býli sem líkjast mest hænsna-
kofum, sem ætlaðir eru handa
æ hænsnalégra mannfólki“.
Og eins og að líkum lætur,
gerir hann sér tíðrætt um
sovézka myndlist. Hann telur
hið sósíalska raunsæi í mynd-
list arftaka hins akademíska
máiverks 19. aldar og hafa
aðrir orðið til að láta í Ijós
þá skoðun. í Sóvétríkjunum sé
lögð megináherzla á að listin
eigi ríkan þátt í þjóðfélagslíf-
inu og að hún riái til sem
flestra. Schildt viðurkennir að
myndlistin á Vesturlöndum fari
fyrir ofan garð og neðan hjá
99 af hverjum hundrað. En
honum þykir vafasamt að
byggja alla listina á „óþrosk-
uðum smekk fólksins". Honum
er samt ljóst, að alger eðlis-
munur hlýtur að vera á mynd-
list i Sovétríkjunum, þar sem
hið jákvæða Hfiviðborf er ríkj-
andi, og á Vesturlöndum, þar
sem líf einstaklinga og heildar
einkennist af öryggisleysi, eirð-
arleysi, sjálfshyggju og svart-
sýni. Og þegar hann sér hvern-
ig sovézkur almenningur flykk-
ist á listsýningar og listasöfn,
þá verður honum spurn, hvort
okkar list geti verið verðmæt-
ari.
IT'n ekkert kom hinum sænska
•“-^ listfræðingi og blaðamanni
meira á óvart meðan hánn
dvaldist i Sovétríkjunum en
mannfólkið, bað var „mesta
gátan“. Það vakti furðu hans,
hve viðhorf manna sem hann
ræddi við. voru lík; að tala
við einn þeirra var að tala
við þá alla. En samt væri ekk-
ert fráleitara, segir hann, en
að halda bVí frám, að íbúar So-
véiríkjdnna séu allir steyptir í
sarna mót. Þvert á móti eru það
Vesturlandabúar sem í saman-
burði við Rússa virðast svip-
litUr, og sviplikir. Sú skoðun
Vesturlandamanna er fráleit,
segir Schildt, að borgarar So-
vétríkjanna ,séu kúgaðir 'af
valdbeitingu stjómarvaldanna
pg það sé skýringin á hinum
svipuðú lífsviðhorfum þeirra.
Nei, segir hann, en þeir eiga
félagsanda, sameiginleg verð-
mæti, sameiginleg áhugamál,
sameiginlega lífsskoðun, sam-
hygð, sem vesturlérizkur ein-
staklingshyggjumaður á erfitt
að gera sér í hugarlund. „í
Sovétríkjunum finnst manni oft
maður vera orðinn gamall og
hörmulega vonsvikinn gagnvart
þessar lifandi trú á umskap-
andi mátt listarinnar, vísirid-
anna og siðgæðisins“. Og hann
spyr: „Erum það við, sem villzt
höfum af réttri leið?“
T¥ann hafði hitt nokkrar ung-
ar stúlkur í Leníngrad,
sem stunduðu nám við háskól-
ann þar. Þetta voru fimm vin-
konur, sem héldu hópinn, fóru
í ferðalög saman, allar voru
þær músikalskar svo af bar,
auk þess þaulkunnar fræðirit-
um marxismans, þær fóru með
kvæði eftir Heine, báru heita
ást til Tjajkovskís og Grieg og
kunnu allar aríur kunnustu
söngleikja utan að. Það var eins
og í eldhúsreyfara: SHkt skyn-
bragð á hinum fögru listum,
slíkt rómantískt draumavingl,
slík trú á hina göfugu fram-
tíð mannkynsins og svo allar
þessar hárnálar í vanduppsettu
hárinu! — Það þýðir ekki að
ræða við þessa æsku um hinn
dulspekilega ótta vestursins og
ráðaleysið, tilgangsleysið og þá
nístandi tilfinningu, að maður
hafi fæðzt inn í ættir, sem eiga
sér enga framtíð. Hinn sænski
ferðalangur, fulltrúi vestur-
evrópskrar hámenningar, verð-
ur magnlaus gagnvart þessari
lifandi trú og öruggu innri
vissu. Hann sér fyrir augum sér
allan þann góða vilja og allar
þær fórnir sem færðar eru til
að byggja upp betra þjóðfélag
og hann spyr: Hvað gera Vest-
urlönd til að sanna, að þjóð-
félag þeirra standi þessu fram-
ar?
Okkur hættir til að gera
of lítið úr Sovétríkjunum
nema þá hernaðarmætti þeirra
og þeirri ógn sem okkur stafi
af honum. Ég held að það væri
viturlegt af okkur að endur-
skoða þetta mat og gera okkur
skiljanlega þá miklu alvarlegri
hættu, sem okkur stafar af
þeim á hinu siðferðilega sviði,
en hún verður því meiri sem
allt það, er áður var hægt að
afgreiða sem áróður og tálsýn-
ir, verður að veruleika í Sóvét-
ríkjunum, veruleika sem ekki
verður unnt að sneiða hjá“.
¥^að er þess vert að leggja við
* hlustirnar, þegar slík orð
falla af vörum vestræns borg-
aralegs einstaklingshyggju-
rnanns. Það hefur runnið upp
fyrir honum ljós: allt það sem.
skrifað var í blöð hans og sagt
í útvarp hans var blékking ein.
Staðreyndin er, að Sovétrikin
eru í dag ekki einasta voldug-
asta herveldi heims og annað
mesta iðnaðarlandið, heldur er
þar nú verið að „bæta lífskjör
fólksins, svo að þau eru þegar
orðin ekki aðeins margfalt betri
Pramhald á 8 stðu.