Þjóðviljinn - 15.07.1954, Síða 11

Fimmtudagur 15. júlí 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (11
DUGIJR EBA DREP
Framhald af 7. síðu.
óbrjálaðan málsmekk, annað-
hvort segir maður: „kann þó að
vera góð bók“ eða „kann að
vera góð bók fyrir því“. Þá
segir Indriði, að Kristján hafi
„orðið fyrir þeirri óheppni að
vera bráðþroska maður“, ' og
„önnur óheppni Kristjáns er
einlæg stjórnmálaskoðun“.
Þetta er áður óþekkt í íslenzku
máli, að andlegur þroski eða
vanþroski eða skoðanir hvers
konar sem er sé skilgreint und-
ir heppni eða óheppni. Hafi
Kristján dregið um það, hvort
hann yrði bráðþroska eða ekki,
og dregið blindandi þann kost-
inn, er síður skyldi, þá var
hægt að tala um óheppni. —
Þá segir Indriði ennfremijr, að
Akureyrardvöl og lýðskóli hafi
lent á mótunarárum hugans
hvað eftir annað með skömmu
millibili. „Hvað eftir annað“
þýðir, að sami hlutur endurtaki
sig. Ummæli ritdómarans ættu
því að þýða það, að Kristján
frá Djúpalæk hefði hvað eftir
annað verið á lýðskóla og hvað
eftir annað verið á Akureyri.
En það er ekki það, sem rit-
dómarinn vildi sagt hafa, held-
ur hitt, að lýðskóli og Akureyr-
ardvöl kom hvort á eftir öðru
með shömmu millibili. Fleira
verður ekki til tínt af þessu
tagi, en sá er einn stærstur
glæpur við íslenzkt mál, ef af-
bökuð eru algengustu orðatil-
tæki.
Enn grginilegri verður þó lít-
ilsvirðjngin á íslenzku máli,
þegar farið er að sletta ýmist
erlendum eða íslenzkum orðum
eða samblandi hvors tveggja,
greinilega í því skyni, að ekki
sé hægt að leggja neina á-
kveðna merkingu í rpál hans.
Ritdómarinn segir, að skáldinu
sé mjög „hætt við provinskveð-
skap“. Samvizkumaður sveita-
maður, sem lítil skil kann á
erlendum tungum, mundi grípa
til dansfcrar orðabókar, ef hún
væri við höndina, til • að vita,
hvað felst í orðinu provins-
kveðskapur. í orðabók Frey-
steins Gunnarssonar er merking
orðsins provins gefin: hérað,
úthérað, fylki, sveit, skattland,
undirland. Og þá kemur merk-
ingin upp í fangið á manni,
það er. einmitt á öðrum stað í
ritdómnum harðlega vitt, hve
„mörg ljóð hans verða ættjarð-
arljóð í annarri eða þriðju
vísu". Auðvitað eru það ætt-
jarðarljóðin, sem eru provins-
kveðskapur, þar sem ísland er
undirland Bandaríkjanna. —
„Þarna lcemur skandinavisminn
og lýðskólinn og Akureyrin í
fullum krafti“, segir ritdómar-
inn á einum stð. Og skandínav-
isminn og lýðskólinn og Akur-
eyrin eru auðsjáanlega mjög
ægilegir hlutir, því að svo bæt-
ir hann við: „Maður gæti allt
að því lagt hendur á vin sinn’
Kristján fyrir þessa linku“. En
hver mundi þá vera hin ægi-
lega merking þessara orða?
Lýðskólinn hefur áður komið.
Það er í sambandi við sósíalska
Hfsskoðun Kristjáns, sú skoðun
hefur gert „fjölda gáfaðra
manna að fíflum, þótt Kristján
hafi aðeins orðið lýðskóla-
kenndari vegna þeirrar stjórn-
málaskoðunar". Þar hefur mað-
ur það, að lýðskólakepnd er
spor í þá átt að verða fífL —
önnur málsgrein í ritdómnum
gæti gefið bendingu um það,
hvað fælist í hugtakinu Akur-
eyrin. Ritdómarinn ber skáld-
inu það á brýn, að það taki sér
í munn „hrúgildi væminna lýs-
ingarorða, sem prísuð eru í
lýðskólum og ungskáldaaka-
demíunni á Akureyri“. Þetta er
eina skýringin, sem maður fær
á 'Akureyrinni. Þá er það.
skandínavisminn. Manni gæti
dottið í hug, að veifið væri að
sneiða að Wildenvey, sem
staddur var hér á landi ein-
mitt um þetta leyti, eða átti
Andersen Nexö, sem um þessar
mundir lá á líkbörunum, að
taka þetta til sín? En sennileg-
ast er, að skanínayisminn sé
aðeins aukin útgáfa af provins-
kveðskap, það eru menningar-
tengsl við frændþjóðirnar
austan hafsins og menningar-
á'nrif frá þeim, þær eru and-
stæða hinnar miklu vestrænu
þjóðar, sem gert hefur ísland
að sinni próvinsu, og skandí-
navisminn andstæða hins mikla
ameríkanisma, sem oss ber að
að keppa. Enn kemur nýtt orð-
tak, sem tekur öllu fram; ,„ . .
væminn lýðskólamaður og
skandínavi á hinni blaðsíðunni,
yrkjandi a la andspyrnuhreyf-
ingin“. Andspyrnuhreyfjng vit-
um við hvað er. (jdanslagið
hans Gunnars M. Magnúss",
segir Helgi Sæmundsson, and-
spyrnuhreyfing er barátta gegn
hersetu á íslandi. Slíka bar-
áttu heyja lýðskólamenn og
skandínayar. Svo kemur .þetta
a la, á reyndar að vera á la.
Það er ekki skandínavismi, það
er franska, það er París. A er
forsetning, en af því að það
er frönsk forsetning, þá hefur
hún þá sérstöðu í íslenzku
máli, að hún fær að taka með
sér nefnifall. La er ákveðinn
kvenkynsgreinir. Það er því
ekkert hálfverk á greiningu
■þeirra hreyfingar, sem leyfir
sér að vera á móti her á ís-
landi, franskur greinir í fyrir,
íslenzkur í bak, Það :er ekki
allur afkáraskapurinn eins.
Þá ,«r naest :að Hta á hug-
myndahlið þessa ritdóms, rök-
visina og siðahugmyndirnar, er
að baki búa. Ritdómarinn leitar
ástæðunnar fyrir þvi, Jáð skáld-
ið veldur honum vonbrígðum.
Ein ástæðan er sú, að höfund-
urinn varð fyrir. áðumefndri'
„óheppni“ að vera bráðþroska
maður, „syo að dvöl hans ungs
í lýðskóla og síðan mótunarár
á Akureyri ætla að sitja lengur
í honum en gott er“. Það er
hverjum manni Ijóst, að þetta
er hreint öfugmæH, því þrosk-
aðri sem maðurinn er, þegar
hann fer út í lífið, því sterkari
er hann gegn hverskonar á-
hrifum, lengst situr það í okk-
ur, sem við meðtökum, þegar
hugurjnn er gljúpastur. — Svo
sem áður barst í tal, þá heldur
ritdómarinn því fram, að sósí-
ölsk lífsskoðun sé mjög lagin
á það að gera menn að fíflum.
Þó er þess síðar getið, að
reyndar hafi skáldi tekizt að
verða sæmilegt með þeim skoð-
unum, „ef það notar það sem
framdráttaratriði fyrir sína
persónu, en hirðir minna um
einlægnina". í framhaldi af
þessu og sem afleiðing nefndra,
staðreynda um sósíalskar lífs-.
skoðanir ,og áhrif þeirra kemur
svo niðurstpðan um örlög
Kristjáns: „Líklegast er Krist-
ján of mikill hjarttrúnaðarmað-
ur til þess að gefa skít í .ein-
lægnina og hafa því ljóð hans
sett ofan vegna stjórnmálaskoð-
ana hans og tilfinningahita
hans í sambandi við þær“.
Hér er margt að athuga.
Orðbragð það að gefa skít í
hluti er sjálfstætt atriði. Rit-
dómarinn hefur miklar mætur
á því að gefa skít, því að síð-
ar lýsir hann því með miklum
fögnuði, að Kristján frá Djúpa-
læk sé maður, „sem gefur skít
í skandínavisman(n), lýðskóla-
menninguna og Akureyrina“.
En sleppum því. Hjarttrúnaður
hygg ég sé nýyrði, en merkir
það sennilega að , auðsýna
hjarta sinu hollustu, fara eft-
ir röddu þess. Hjarttrúnaður er
því samskonar Ijóður á raði eins
manns og einlægni, og þess
háttar gallar eru mjög hættu-
legir þeim, sem ætla sér að
vera skáld. Hér er sannarlega
á ferðinni nýr boðskapur til
andans manna þessa lands, ef
skilyrði fyrir því, að skáldi
með sósíalskar lífsskoðanir
takist að verða sæmilegt, er
skortur á einlægni og trúskap
við rödd hjartans, skortur á
tilfinningahita og að skáldið
hirði fyrst og fremst um fram-
gang sinnar eigin þersónu.
Þessa kenningu hygg ég algert
nýmæli í heimsbókmenntunum,
og manni verður litið til þeirra
manna, sem. óneitanloga hefur
tekizt að verða sæmileg skáld
þrátt fyrir sósíalskar lífsskoð-
anir. Við nefnum aðeins nöfn,
sem hver maður kannást við:
Maxím Gorkí, Bernhard Shaw,
Andersen Nexö, Halldór Kiljan
Laxness. Þetta eru þá mennirn-
ir, sem hefur tekizt að verða
sæmileg skáld, af því að ,þá
skorti einlægni. og trúskap við
rödd hjartans, af því að þá
skorti tilfinningahita, sökum
þess að þeir hafa fyrst og
fremst hugsað um framgang
sinnar eigin persónu.
Þetta verður að nægja um
rökvísi og siðahugmyndir. En
mig langar að bæta við nokkr-
um dæmum um smekkvísi og
samkvæmni. „Hann leyfir sér
stundum að yrkja eins og
meykerling í byggðaljóðum og
tekur sér í munn orð,“
(kommusetning ritdómara),
„eins og sumarfögur sveit og
blá bergmálsfjöll“. „Mætti hann
helzt aldrei yrkja ættjarðar-
ljóð, á meðan hugarfari hans
er þannig komið“. Ekki verður
það ráðið af sambandi, hvernig
þannig er meint, en ætla má
að fyrst þurfi skáldið að losa
sig við einlægnina, hjarttrún-
aðinn og tilfinningahitann. Þá
segir ritdómarinn af gefnu til-
efni: „Það á ekíd að æja í
skáldskap. Skáld geta æjað í
sálinni og þau geta æjað við
vini sína og ef stigið er oían á
tána á þeim, en það eru fimm-
tíu ár síðan hætt var að æja
í góðum skáldskap". Ennfrem-
ur: „Krístján er þunglynt skáld
qg það er mannlegt og öllum
frjálst gagnrýnislaust". „Og ef
hann vill endilega vera sósíal-
ist, þá á að vera það eins og
knattspyrnumaður, sem spark-
ar knetti, en ekki éins og mað-
ur, sem lætur knöttinn sparka
sér“. Eg gæti hugsað, að þetta
ætti að vera háfleygasta setn-
ing ritsmíðarinnar. En líkiiigin
um knattspyrnumanninn og
knöttinn haltrar þó alvarlega,
þar sem þess munu ekki þekkj-
ast dæmi, að knettir sparki
mönnum af sjálfsdáðum. „Þú
átt að yrkja drápu lífsins, eins
og þú veizt hana sannasta og
réttasta“. Þetta er síðasta á-
minning ritdómarans til skálds-
ins. Litlu fyrr hefur hann þó
tilkynnt, að ekki megi yrkja
um íslenzkt sumar, og hvernig
á aumingja maðurinn 'að yrkja
eins og hann veit sannast og
réttast, en hafa áður upprætt
hjá sér einlægni og hjarttrún-
að?
Að þessu mæltu sé ég á-
stæðu til að biðja góðan les-
anda afsökunar á því, hve ná-
kvæmlega ég hef rakið þennrn
þvætting. En hafi lesturinn
reynt á þolgæði hans, þá get ég
trúað honum fyrir því, að ég
hef líka tekið það nærri mér
að moka þessu á pappírinn. En
við munum ekki sjá eftir erfiði
okkar um það er lýkur, því að
undir þessu sorpi er að finna
miklu lærdómsríkari hluti en
mann getur órað fyrir við
snögga yfirsýn, svo sem sýnt
skal verða í framhaldi þessa
máls.

Bæiarwéstar
Framhald af 4. síðu.
peningum í hækur sem ég
gæti annnrs fengið lánaðar á
söfnum. Og þá var ekki ann-
að eftir af nýju lesefni en
glæpatímaritin ,og þessi saga
sem nú er apglýst livað mest
og heit'r víst Sex grunaðir.
Mann ..gnmar" fljótlega um
hvað hún f jallar. EJg get ekki
fe.ngið mig til að kaupa því-
lika lesningu, svo ég fer a5
heita mi lesefnislaus inn á
fjö’lin. Eg segi þannig farir
mínar ekki sléttar hér í höf-
uðborginni — vona bara að
brer verði þeim mun sléttari
á hrjóstrum öræfanna.
Ný aðferð
Framhald af 12. síðu.
loftinu hleypt af slöngunni og
hún dregin út aftur, en þá hafa
myndast göng í steininn sem
notuð eru til ídráttar rafmagns-
þráða o. s. frv. — Nánar verður
sagt frá , þessu siðar.
^UWVWWWVWWWAVWVWVWV^VWWW WiW^W.%V^%W.WJVVVWVWVWWW
MQRGUN-
EFTIRMIÐDAGS-
OGKVÖLD-
r
a
MIÐGARÐI