Þjóðviljinn - 26.09.1954, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 26.09.1954, Blaðsíða 7
Sunnudagur 26. september 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (7 Oddverjinn á Skálholtsstóli unginn og við landslýð hans, þá leiðréttist það við hann, þótt margir verði við bótina skipast, þar sem fáir hafa mis- gjört“. Hann býður íslending- um að láta biskupsefni sitt fara utan á næsta sumri, ,,því bæði þrotar Klæng biskup móð og mátt, og skuluð þér ekki leng- ur þar ætla til þjónustugjörð- ar“. t>annig hljóðar boðskapur erkibiskups til ísiendinga árið 1173, og af árétlingarbréfi hans frá 1180 sést, að hann heíur einkum fyrir sökum þá Jón Loftsson í Odda; Böðvar Þórð- arson í Görðum, afa Snorra Sturlusonar; Orm Jónsson frá Svínafelii, Odd Gissurarson prest á Austurlandi og Gissur Hallsson í Haukadal. Þetta eru allt, stórhöfðingjar í Skálholts- biskupsdæmi, en Jón Loftsson og Gissur Hallsson voldugustu menn þjóðarinnar. Konungur af guðs náð Árið 1164 var fyrsti konung- ur Noregs krýndur af erki- biskupi og lýðbiskupum norsku ríkisins, en nývígður biskup utan af íslandi, Brandur Sæ- mundsson Hólabiskup, aðstoð- aði við krýninguna. 1 Björgvin var tjaldað öllu því, sem Norð- menn áttu í skrauti og viðhöfn, en hinn smurði konungur var barn að aldri. Hann hét Magnús og var dóttursonur Sig- urðar Jórsalafara og þess vegna ekki borinn til ríkiá, en faðir hans, Erlingur jarl skakki, hafði sigrað andstæðinga sina með hjálp kirkjunnar og Dana- konungs og hét nú kirkjuvald- inu stórattknum fríðindum gegn því, að það tryggði rétt son- arins til krúnunnar Fyrir há- altari Kristskirkju í Björgvin fékk erkibiskup barninu vígt sverð og veldissprota í hendur, en setti gullkórónu á höfuð þess. Og gaf því rétt af guði til konungdóms í Noregi. En barnið sór kirkju og páfa tryggðir og lofaði að bera aldrei fram kröfur gegn lög- um kirkjunnar (kanóniskum rétti). Þannig varð Magnús 'rneð guðs miskunn konungur Noregs, en stórhöfðingjaflokkur ‘Erlings skakka varð að kaupa miskunnina dýru verði. Hann varð að heita erkibiskupi því að efla kirkjuna með tollum og tiundum og viðurkenna drott- invald dýrlingsins Ólafs lielga yfir landi og þjóð. Ólafur var hinn eilífi konungur Noregs, ■ en sveinninn Magnús lénsmað- ur hans. Því var einnig heitið, að kórónan skyldi hverfa til dómkh-kjunnar í Niðarósi, þeg- ar Magnús konungur félli frá, og bjða þar næstu krýningar. Þannig var erkibiskupi tryggt vald yfir konungdóminum. Erkibiskup bannfærir íslendinga Þegar svo var komið í Nor- egi, hlaut brátt að reka að því, að norska ýfirstéttin hæfi nýja sókn á hendur Islendihgum, og hún hlaut að beita kirkjuvaid- inu fyrir sig. Hér var því skammt að bíðá stórra atburða, en því miður erum við fátækir að heimildum frá þessum ár- um. Árið 1172' var brenndur bærinn á S.aurbæ á Kjalarnesi hjá Heiga presti Skaftasjmi. Nú er óvíst um orsök brenn- unnar, en Norðmenn hafa ver- ið þar að verki. Um þær mund- ir var Kiængur biskup orðinn mjög heilsulasinn. Hann sendi þvi bréf Eysteini erkibiskupi i Niðarósi og bað leyfis að mega selja mann í sinn stað á Skál- þeir beri höfðingjanöfn, sem slíku fylgja, sumir lærðir, en aðrir ólærðir. Hann kveðst þekkja marga þá með nafni, ,,er í stórglæpum standa“, en vill ckki „hrópa þá að sinni fyr- ir alþýðu“. I-Iann lýsir hvern þann fallinn í bann, „er mis- þyrmir kennimanni með heift- Hekla og stéttabaráttan Á öðrum fjórðungi 12. aldar hófst siðbótarhreyfing innan ka- þólsku kirkjunnar, og var henni einkum ætlað að efla og sætta konungsvald og kirkju og gera þær stofnanir óháðar lýðnum. Þessi svonefnda sið- ,,Hinn nafnfrægi eldketill á Sikiley, er að pví er menn fullyrða aöeins smáojn í sam- jöfnuði við þetta gífurlega víti“. holtsstól. Svarbréf erkibiskups hefur varðveitzt og hefur það að geyma strangan boðskap til Islendinga. Erkibiskup segir, að á Islandi sé búið hart að kennimönnum, því að síimir séu barðir, en aðrir drepnir og menn haldi þar hórkonur, en skilji við eiginkonurnar og hafi þó sumir „hvorar tveggju innan húss með sér og lifa svo ógæzkulífi, er alla kristna menn dregur til synda. En. ef biskupar vilja slík mál refsa og draga frá eilífum dauða, þá skal það fremd þykja að halda kappi við þá og lóta eigi af óráði sakast". Erkibiskup hefur engin smámenni fyrir sökum, því að hann segir, að arhendi“, og stefnir öllum þeim Utan, sém í banni eru fyrir þessar sakir. „Fyrirbýð ég mönnum að vera við þá sam- vistum að sarna boði eða að kirkju með þeim að vera eða heilsa þeim, fyrir utan þá er þeir eru fluttir til lausnar." Erki- biskup gerir ráð fyrir, að ís- lendingar verði ekkert bráð- þýðir við boðskap sinn og hlíti lítt áminningum klerkanna. Ef þannig verður ástatt einhvers staðar „fyrir heimskra manna áganga", býður hann klerkum af guðs hólfu að létta , allri þjónustugjörð, „cr byrjar vígslu þeirra,“ og sækja „á konungs fund og, vorn“. „Svo og það, sem þér hafið af gjört við kon- bótarhreyfing var kennd við Bernliard ábóta aí Clairvaux. Hann hressti við munkareglu þá, sem kennd er við klaustr- ið Citeaux, en Citeaux-munkar (cisterciensar) urðu tryggasta stoð. páfaváldsins. Fyrst.a cist- erciensa-klaustrið í Noregi var reist við Björgvin 1146 frá Eng- landi (Zyseklaustur), og er af því skemmst að segja, að þessi klausturregla. stóð að. stofnun erkistóls í Noregi. Cisterciensareglan liafði tek- izt á hendur að tryggja kon- ungum af guðsíriiskunn völd innan kaþólskrar kristni undir vernd kirkiunnar. Þetta var mjög erfitt - viðfangsefni, ;því að fólk var víða mjög þver- brotið fyrst í stað og haldið þeim lieiðindómi að vilja stjórna sér sjálft. Klerkdómur og stórfurstar voru þvi fjandi illa settir, og þeim hafði eiin- þá ekki hugkvæmzt að ógna fólki með Rússum, Tyrkjum eða öðrum skaðræðisþjóðum. En þegar þannig stóðu sakir, bárust merkileg tíðindi til hins fræga cisterciensaklaust- urs í Clairvaux (Clara vallis). Þar var þá kapellán, sem Her- bertus hét, en liann ritaði á ár- unum 1178—'00 liök undranna. Þar segir á þessa leið (Þýð. Jakob Benediktsson); Um víti á íslandi % Norður i heimi er vitað um stóra eyju, sem kölluð er ís- land og tekið hefur kristna trú. Á henni er fjall nokkurt bratt og geysimikið, sem tekur yfir mikinn hluta landsins, en undir því og i þvi telja ibú- arnir að sé hið mesta víti. Fjall þetta er allt fullt af hell- um og holt að innan, brennur allt og spýr logum, og stendur í sííelldu eldsbáli, sem læsir sig um og eyðir fjallið að ut- an og innan allt niður að rót- um og jafnvel út fyrir fjalls- ræturnar. Örugg merki sanna scm sé, að þessi skelfilegi eldur lifir og æðir ekki aðeins undir rótum fjallsins, heldur einnig undir mararbotni. Hinn nafn-í* frægi eldketill á Sikiley, sem kallaður er strompur vítjs, — en þangað eru dregnar sálir dauðra, fordæmdra manna til brennslp, eins og oft hefur verið sannað, — hann er að því er mcnn full.yrða, aðeins smá- ofn í samjöínuði við þetta gífr urlega víti. Innan í þessari hræðilegu fjallsgjá er þvílíkur eldsbruni, að margfaldir og tröllauknir eldstólpar rísa hvarvetna upp og ná allt upp í skýin, og þegar þeir hniga nið- ur aftur, rísa ávallt aðrir í staðinn, eins og þegar ofsi eyðandi báls þeytir eimyrju og gleypir hana á víxl, svo að -himinninn virðist standa þarna í björtu báli. Ennfremur sjást standa út' úr eldshnöttum þessum björg á stærð við fjöll, sem ofsi eldsins hefur tætt upp úr innyflum díkisins og þeytt af miklu afli upp í loftið, en af þyngd sinni steypast þau aftur niður í undirdjúpin. Eyðing Þjórsárdals 1104? Ekki skal þess ógetið,, að þessi vítiseldur brýzt stundum, þó að sjaldan sé, út yfir tak- mörk sín. Á vorum tímum hefur það sézt einhverju sinni, að. hann gaus upp svo ákaflega, áð hann eyðilagði mestan hluta landsins allt í kring. Hann brenndi ekki aðeins borgir og allar byggingar, heldur einnig grös og tré að rótum og jaín- vel sjálfa moldina með.beipum sínum. Og þótt furðuleg't sé frá- sagnar, bráðnuðu fjöll úr grjóti og jafnvel málmi algjör- lega fyrir eldi þessum eins og vax, svo að dalirnir umhverf- is fylltust af leðjunni og-fjáli- lendi jafnaðist við jörðú. En bráðnu klettarnir, sem .runnu út yfir allan jarðveginn í allar áttir, dreifðist síðan, þegar eld- inum slotaði, og þá . varð. yfir- Framhald á 8. siðu,-

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.