Þjóðviljinn - 29.12.1954, Blaðsíða 7

Þjóðviljinn - 29.12.1954, Blaðsíða 7
Ástæðurnar fyrir styrjöldina Fáar þjóðir eru jafn háðar erlendum mörkuðum og utan- ríkisverzlun sem vér íslend- ingar. Kemur það til af þvi, að atvinnuvegir vorir eru fremur fábreyttir miðað við flestar þjóðir aðrar, og fram- leiðslan því fremur einhæf. Hinsvegar dylst það engum, að í skauti lands vors og sjávar eru auðlindir svo rík- ar, að nægja munu þjóðinni um aldir fram, ef þær eru rétt og skynsamlega notað- ar, eins þótt þjóðin margfald- ist að fólksfjölda. Svo sem kunnugt er hafa aðalútflutningsvörur okkar reynast að skapa sér nýja. aðstöðu í þeim nýja heimi, er 1 upp risi að styrjöldimii lok- j inni. • Það leið heldur ekki ás löngu áður en til þess kæmi. | Þegar veturinn 1945—’46 ! upplýsti þáverandi forsætis- ráðheira á þingfundi að hann hefði fengið símskeyti þess efnis, frá brezku stjórninni, að hún myndi ekki kaupa freðfisk af Islendingum. En á stríðsárunum hafði brezka stjómin sjálf verið hinn eigin- legi kaupandi að þeim freð- fiski, sem héðan hafði verið fluttur til Bretlands. Að vísu þurfti ekki að stöðvast inn- flutningur þessarar fram- leiðslu þangað, en sýnilegt skipti lögðust niður svo snögglega. Formælendur þeirrar íslenzku ríkisstjórnar er þar átti hlut að máli, hafa fast haldið því fram, að full- trúar Sovétríkjanna hafi ekki viljað við okkur tala meira. Af öðrum aðilum hefur verið stíft á því haldið, að hér hafi verið um viljaverk að ræða hjá íslenzku stjórninni að láta þessi viðskipti niður falla. Enda luifi hún eimnitt þótzt eygja möguleika á mörkuðum annarsstaðar, mörkuðiun, er henni þóttu hentugri af póli- tískum ástæðum, og hún taldi sér vísa í sambandi við þá atburði, er í hönd fóru í sam- skiptum bæði Islendinga og annarra Vestur-Evrópuþjóða Ásmundur Sigurðsson: MARKAÐSMÁL ÍSLEADINGA og ðtflutningsverzlun lengst af verið fiskafurðir ýmiskonar. Fremur voru þær þó fábreyttar lengi vel. Is- lendingar komust að vísu upp á að verka saltfisk betur en flestir eða allir aðrir. En um lengri tíma voru það líka aðalafrekin í fiskverkuninni. Á síðari árum hefur þetta breytzt svo mjög að nú er aðeins mjög takmarkaður hluti aflans verkaður ■ sem saltfiskur. En jafnframt því að tek- ið var að gera framleiðsluna fjölbreyttari sköpuðust nýir möguleikar til markaðsöflun- ar. Isfiskur og hraðfrystur fiskur urðu miklar útflutn- ingsvörur, ennfremur síldar- afurðir o. fl. Fram að styrjöldinni gekk á ýmsu með útflutningsverzl- unina. Kreppan mikla kom afar hart niður á íslenzkum útflutningi, en svo þokaðist upp á við þegar henni fór að linna, og mátti segja, að sæmilega gengi síðustu árin fyrir styrjöldina. Tilraun Breta til verðlækkunar 1946 En þegar í byrjun styrj- aldarinnar varð gjörbreyting á öllu. Samböndin við mörg gömlu markaðslöndin rofn- uðu gjörsamlega. En í þess stað ukust mjög markaðs- möguleikar við Bretland. Varð það nú aðalviðskipta- landið, er tekið gat á móti meiri framleiðslu fiskafurða, en unnt var að framleiða. Einkum fór útflutningur ís- aðs fisks mjög vaxandi. Jafn- framt því fór verðið hækk- andi. Er þarflaust að rekja það nánar. Hitt var svo öll- um ljóst, að hér var aðeins um styrjaldarfyrirbrigði að ræða. Og nauðsynlegt mundi var, og kom greinilega í ljós í samningaumleitunum þeim er þá fóru fram að mein- ing Bretanna var að lækka verðið frá því sem áður var. Auk þess minnkaði nú mjög ísfiskmarkaður okkar þar í landi, er Bretar hófu veiðar sjálfir, og horfði því á tíma- ■bili óvænlega um sölu helztu útflutningsvaranna. Samningar við Sovétríkin bjarga framleiðslunni Þetta varð m.á. til þess að þáverandi ríkisstjóm fór að hugsa um markaðsleit ann- arsstaðar. Reyndist þá eklti sízt að leita í austurveg, því vitað var að þar vom þjóðir sem þurfandi vom fyrir mat- væli. Hófust nú m.a. samn- ingar við Sovétríkin, sem undirritaðir vom í júnimán- uði 1946. Var það stærsti samningur sem íslendingar höfðu nokkru sinni gert á friðartímum við nokkra þjóð og nam að upphæð 74 millj. kr. Var þar með tryggt að hver íslenzk flej"ta mættí fiska svo sem unnt væri, án þess að markaði þryti. Enda fór svo að íslendingum tókst ekki að standa við samning- ana að sínu leyti, því fisk- aflinn varð ekki nægur. Það varð þó ekki til að hindra framhaldandi viðskipti. Næsta ár, 1947, vom samningar hafnir að nýju og samið um ennþá meiri viðskipti eða rúmlega 96 millj. kr. Eln þá venða straumhvörf. Árið 1948 námu viðskiptin við Sovétrík- in aðeins 6 millj. kr. og lögð- ust síðan niður með öllu um nærri 5 ára skeið. Allmjög hefur verið um það deilt, hvers vegna þessi við- við Bandaríki Norður-Amer- íku. En það var Marshall- samstarfið. Höftin sem fylgdn Marshallaðstoðinni Inn í það kerfi gengu Is- lendingar árið 1948. Starf- semi þessi var skírð efna- hagssamvinna, en allir vissu að henni fylgdu margskonar höft í viðskiptum Vestur-Ev- rópuþjóðanna við hina sós- íalistísku Austur-Evrópu. Ekki er rúm til að rekja það ------------------ Fyrri grein hér, og nægir að benda á hótanir, sem Bandaríkin beittu opinberlega við ýmsar Evrópuþjóðir, er þeim þóttu svíkja samninga hvað þetta snerti. Voru það hótanir um sviptingu lijálpar, ef viðkoin- andi þjóðir bættu ekki ráð sitt. Urðu Danir t.d. oftar en einu sinni fyrir slíktun hótun- um út af samningum, er dönsk fyrirtæki höfðu gert þangað austur. Með það var heldur ekki dult farið, að einn þáttur þessarar starfsemi skyldi vera. sá, að einangra viðskiptalega hinn sósíalist- íska heim. Hins vegar gerð- ist ýmislegt í viðskiptum sumra annarra V.-Evrópu- þjóða við Sovétríkin, sem eindregið benti til þess að ríkisstjórnin íslenzka tæki þetta bann alvarlegar en þær, og benti þá jafnfram til þess Míðvikudagur 29. desember 1954 — ÞJÓÐVILJINN — (7 að henni væri leikurinn ekki leiður. Markaðskreppan kom í kjölfar Marshallkeríis- ins. Viðskiptin við Austur-Evrópu hag- stæðust En hvað sem deilum um það atriði líður, þá fengu ís- lenzkir útflytjendur fljótt að kenna á þeirri óþægilegu stað- reynd, að með inngöngu Is- lands í Marshallkerfið hófst kreppa í útflutningsverzlun- inni. Sú von brást, að sam- vinna þessi mundi færa okk- ur góða markaði í Ameríku. Að vísu var nokkuð selt þang- að af hraðfrystum fiski öll þessi ár, og var því mjög á loft haldið. En reynt var að leyna því, að öll árin, sem fiskverðið var bætt upp með ábyrgð ríkissjóðs, fór lang- samlega mestur hluti uppbót- arfjárins einmitt til að bæta upp Bandaríkjafiskinn, vegna þess að þangað var salan lök- ust. Þegar gengislækkunin kom og síðar bátagjaldeyris- kerfið, var uppbótargreiðsl- unum að vísu hætt. En verð- hlutföllin héldust þannig hvað hraðfrysta fiskinn snerti, að lökust var salan til Banda- ríkjanna, skárri til ýmissa landa í Vestur-Evrópu, og bezt tíl þeirra landa austan hiníi hræðilega járntjalds, sem á airnað borð var skipt við. Sem dæmi um þetta skal það nefnt, að eitt þessara ára, 1951, nam verðið á Banda- ríkjamarkaði aðeins 78% framleiðslukostnaðarins, eða 22% halli á framleiðslunni. Holland, sem einnig fékk þá nokkurt magn var þó lakara, gaf aðeins 70% framleiðslu- kostnaðarins. Nokkru betri voru viðskiptin við England og Israel, en þó með allmikl- um halla. Hins vegar reynd- ust austantjaldslöndin þann- ig, að Ungverjaland gaf næst- um 11% yfir framleiðslu- verð, Tékkóslóvakía og Pól- land 12—13% og Austurríki nærri 14.5%. Þannig urðu ,,austantjaldslöndin“ tíl þess að bæta upp verð „vestan- tjaldslandanna“, svo heildar- útkoma framleiðslunnar var sæmileg. Næsta ár var Bretum seld- ur hraðfrystur fiskur fyrir 80 sterlingspund tonnið, þegar Tékkar keyptu tonnið fyrir 145 sterlingspund. Og enn- fremur má geta þess að árið 1953 var þorskverð á Lófót- vertíðinni í Noregi kr. 1.60 pr. kg. En á sama tíma fengu íslenzkir sjómenn kr. 1.05 fyrir kg. En Norðmenn liöfðu líka gert miklu meiri við- skiptasamninga en íslending- ar austur fyrir ,,tjaldið‘', og meira að segja til fleiri ára. Þótt með þessu sé ekki sagt, að rétt hefði verið að slíta viðskiptasamböndin við þenn- an vestræna kreppuheim Marshallhjálparinnar, þá sýn- ir þetta greinilega, hvar við- skiptin voru bezt. Ríkisstjórnin íyrirskipar takmörkun íram- leiðslunnar Þá -skal bent á annað fyr- irbrigði þessarar markaðs- kreppu. Árin 1950 og 1951 gaf rikisstjórnin fyrirskipan- ir til hraðfrystihúsanna um að takmarka freðfiskfram- leiðsluna. Var bannað að fram leiða meira en 2/3 frystra þorskflaka af magni því, er framleitt var árin áður. Þetta varð til þess að minnka framleiðsluna á sama tíma sem matvæli s.s. korn- vörur voru flutt inn fyrir gjafafé. Enda var svo kom- ið árið 1952 að freðfisksal- an var algjörlega að tærast upp á mörkuðum V.-Evrópu og Bandaríkjanna. Og eina athvarfið með þessa vöru voru þá orðin þau austan- tjaldslönd sem fyrr getur, og ennfremur einstaka vöru- skiptaland s.s. Israel. Enn- fremur var hér komið nýtt atriði til sögunnar, en þaó var löndunardeilan við Breta og niðurfall ísfiskútflutnings- ins. Þetta jók auðvitað þörf- ina á söltim og hraðfryst- ingu fremur en minnkaði, og gerði það horfurnar ennþá í- skyggilegri. Loíið um Marshallhjálp- ina átti að skapa vantrú á landið og sætta fólkið við hernámið sem atvinnubót En til þess að beina huga þjóðarinnar frá þessu öng- þveiti, og einnig því hve verzl- unarjöfnuður hennar var ó- hagstæður, var sífellt sung- inn lofsöngurinn um Marshall- hjálpina. Sífellt var öllum á- róðursmálgögnum beitt til aó sannfæra1 þjóðina um, að án hennar hefði allt verið i kalda koli, án hennar hefði ómögu- legt verið að byggja nauð- * synlegustu mannvirki, ám hennar hefðum við ekki einu sinni haft í okkur að éta. Allur þessi áróður stcíndí beint og óbeint að því að skapa lijá þjóðinni vantrú á landið og gæði þess. Skapa hjá fólkinu vantrú á sjálft sig, og ala upp þann hugs- unarhátt að án erlendrar fjár- liagsaðstoðar gætí þjóðin ekki lifað í landinu. Því miður varð árangur þessarar viðleitni alltof mik- ill. Atvinnuleysið sem skap- að var kom einnig í góðar þarfir, til að auka áhrif þessa áróðurs. Það náði hámarki í febrúar 1952, eftir fjögurrlT ára Marshallhjálp. Þá voru skráðir 669 atvinnuleysingj- ar í Reykjavík einni. Vegna þess tókst að fá fjölda fólks til að sætta sig við hernám- ið og hernaðarvinnuna, sera annars hefði tekið upp harða baráttu gegn því hvort- tveggja. Þannig varð til þessi at- burðarás ein samhangandi keðja til að lilelckja viðnáms- þrótt þjóðarinnar gagavart þeim erlendu öfíum, er inn- rás gerðu í þjóðlífið bæði á liernaðarlegu og menningar- legu sriði. I síðari hluta þessarar greinar verður greinargerð fyrir því hvernig fjötrarnir hruklcu af útflutningsverzlun- inni og framleiðslunni við hin nýju viðskiptasambönd er tekin voru upp aftur við Sovétríkin sumarið 1950, og hvernig þær breyttu ástæður eru nú að gera þjóðinni fantí* að vinna fyrir sér sjálf.

x

Þjóðviljinn

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Þjóðviljinn
https://timarit.is/publication/257

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.