Þjóðviljinn - 04.01.1955, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 4. janúar 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (7
FRÆÐI
við Karl-Marx-háskólann
Viðtal við prófessor Walter Baetke við Karl-
Marx-háskólann í Leipzig; síðari hluti.
Leípzig 7. desember.
Við vendum okkar kvæði í
kross og spyrjum: Hvernig er
háttað námi í íslenzkum íræð-
um við háskólann hér?
Við þýzka háskóla hafa nor-
ræn fræði ýmist verið kennd
og numin sem hluti germanskra
fræða, eða sem aukagrein
þeirra. Þau hafa yfirleitt ekki
verið prófgrein; og því hafa það
fyrst og fremst verið stúdentar,
sem hafa haft serstakan ahuga
á norrænum fræðum eða forn-
germanskri málfræði, er stund-
að hafa íslenzku — þessir síðar-
nefndu í því skyni að gera
þekkingu sína í einu sem
dýpsta og yfirgripsmesta.
Fyrsta kennslumisserið er
annars helgað frumatriðum
forníslenzkrar málfræði; á öðru
misseri er lesin, þýdd og skýrð
einhver hinna meiri íslendinga-
sagna; en frá og með þriðja
misseri eru semester-æfingar.
Þá' eru lesin Eddukvæði og
skáldakvæði, rædd vandamál og
viðfangsefni forníslenzkra
fræða; og þá flytja stúdentarn-
ir sjálfir greinargerðir um
skoðanir sínar, viðhorf og á-
lyktanir varðandi námsefnið.
Þetta eru í raun og veru höf-
uðatriðin varðandi tilhögun
námsins hér hjá okkur, en þó
má kannski bæta því við að
einmitt um þessar mundir gef
ég út svonefnt Altnordische
Textbibliotek, til stuðnings
nemendum mínum og annarra.
Það var Eugen Mogk sem hóf
þessa útgáfu, en að því sinni
komu ekki út nema tvö bindi.
Árið 1952 gaf ég út Hrafnkels-
sögu í greindri útgáfu, en
Hænsna-Þórissögu í fyrra. Sög-
unum fylgja formáli, neðan-
málsgreinar, orðasafn og kort.
í undirbúningi er útgáfa fleiri
binda.
Hve margir stúdentar hafa
að jafnaði stundað íslenzk
fræði undanfarin ár við Kari-
Marx-háskólann?
Það mun láta nærri að þeir
hafi verið 20 að meðaltali á ári
nú um skeið, og þar á ég
eingöngu við þá ^túdenta er
lagt hafa verulega rækt við
námið og stundað það mörg
kennslumisseri. Hinsvegar
sækja mun fleiri stúdentar fyr-
irlestra um hin meiriháttar
efni íslenzkra fræða. Eg hef
stundum haft um og yfir 50 á-
heyrendur að fyrirlestrum um
Eddurnar eða Sögurnar.
Eg hef haft spurnir af vænt-
anlegri útgáfu á verkum nem-
enda yðar í íslenzkum fræð-
um; hvað vilduð þér segja um
hana?
Það er fyrirhugað að þessi
útgáfa hefjist næsta ár, og þó
má vera að hún dragist fram
til ársins 1956. En fyrsta árið,
hvert sem það verður, er áætl-
að að prenta fjögur verk þriggja
nemenda minna: þeirra dr.
Ernst Walters, Rolfs Hellers og
Willis Emmerichs. Það er for-
lagið Max Niemeyer í Halle,
sem tekizt hefur þessa útgáfu
á hendur, og gangi allt vel
verður framhaid á henni. Þér
spyrjið um nöfn og efni þess-
ara fjögurra rita, en um það
vildi ég vísa yður tii höfund-
anna. Og nú kveðjum við próf-
essorinn um sinn og höldum til
Norrænu deildarinnar, þar sem
þeir þremenningar vinna allir.
Eg geng á röðina, vinn mér
spjallið við þá á þann hæg-
asta hátt og spyr alla sömu
spurningar: Um hvað fjallar
verkið yðar sem á að koma í
nýju útgáfunni?
Dr. Ernst Walter svarar:
Það verða víst tvö verk sem
birtast þar frá minni hendi í
fyrstu. Annað þeirra fjallar um
Vopnfirðingasögu (Studien zur
Vápnfirðingasaga), og er til-
tölulega nýunnið. Hitt er dokt-
orsritgerðin mín, skrifuð 1951;
og fjallar um lýsingar deilu-
mála í íslepdingasögum (Krit-
ische Untersuchungen zu den
Fehdeschilderungen der íslend-
ingasögur). Um efni hennar
vildi ég segja þetta: í lýsing-
um deilumála hafa höfundar
íslendingasagna aðeins fáar
sannsögulegar heimildir við að
styðjast. Mjög oft eru til dæm-
is viðburðir í bardagalýsingum
skáldskapurinn einber. Það
kemur í ljós að deilu- og' bar-
dagalýsingar grundvallast ekki
á sagnfræðilega traustri munn-
legri geymd, heldur gefa höf-
undarnir ímyndunarafli sínu
þar lausan tauminn.
Rolf Heller svarar:
Mitt verk fjallar um konuna
í íslendingasögum (Die literar-
ische Darstellung der Frau in
den íslendingasögur). Þau verk
sem áður hafa birzt um kon-
una í íslendingasögum, t. d.
rit þeirra Rittershaus og Nau-
manns, hafa raðað athöfnum
hennar í sögunum hlið við
hlið, án gagnrýni, og þannig
Dr. Emst Walter
freistað þess að skapa af henni
sanna menningarsögulega mynd
í heiðni. Markmið verks míns
er að sýna fram á að verulegur
hluti kvenpersónanna í íslend-
ingasögum þjóni listrænu hlut-
verki, þær séu í höndum höf-
undanna „tæki“ til að knýja
atburðarásina áfram, halda
sögunni í gangi. Þær verði því
að skoðast írá bókmenntalegu
sjónarmiði, en ekki menningar-
sögulegu — nema þá að mjög
takmörkuðu leyti.
Willi Emmerich svarar:
Eg hef nefnt rit mitt Klækja-
refi og þrælmenni í íslendinga-
sögum (Intriganten und Böse-
wichter in den íslendingasög-
ur). Eg hef þar leitazt við að
sýna fram á hvaða þýðingu
nefndar manntegundir hafi fyr-
ir byggingu sögunnar sem bók-
menntalegs listaverks. Þar er
meðal annars vikið að Merði
Valgarðssyni og ýmsum öðrum
sálufélögum hans. Þá er einnig
rætt um ástarefjar (Liebesint-
rigen), til dærnis í Bjarnar
sögu Hítdælakappa og Laxdælu.
Að þeim töluðum orðum
grúfast þeir Heiler og Emme-
rich aftur yfir orðabókarverk
sitt, én dr. Walter á að kenna
íslenzka fornmálfræði næsta
klukkutímann. Nemendur hans
spauga um það að óreglan sé
regla í þessari fræðigrein. Þeim
þykir hart að maður skuli segja:
ég tel, en hinsvegar: ég heyri,
og: ég kalla. Hversvegna ekki:
ég heyr — eða ég teli? Og dr.
Walter útskýrir fyrir þeim
sýstemið í galskapnum.
Willi Emmerich
Svo erum við aftur staddir
þar sem við ■ vorum í upphafi
þessa máls, og spyrjum um
orðabókina.
Það hefur aldrei verið til
nein meiriháttar forníslenzk-
þýzk orðabók, svarar prófessor
Baetke. í námi okkar og störf-
um höfum við orðið að notast
við hina íslenzk-norsku orða-
bók Fritzners og hina íslenzk-
ensku orðabók þeirra Cleasbys
og Guðbrands Vigfússonar;
þær eru nú báðar löngu upp-
seldar og ófáanlegar. A þýzku
var aðeins til orðasafn Theo-
dors Möbiusar, gefið út fyrir
nærri hundrað árum, 1866;
einnig löngu uppselt — og þann-
ig hafa stúdentar íslenzkra
fræða í raun og veru orðið að
vinna orðabókarlausir. Samn-
ing íslenzk-þýzkrar orðabókar
er því fyrir löngu knýjandi
nauðsyn. Fyrir nokkrum árum
lagði ég til í Saxnesku vísinda-
akademíunni að hafizt yrði
handa um þetta verk. Undir-
tektir voru greiðar, og byrjuð-
um við verkið fyrir tveimur
árum. Við höfum aðsetur í
húsakynnum Norrænu deildar-
innar, og vinna þau þar fjögur
að staðaldri undir ritstjórn
minni; en daglega umsjón með
starfinu hefur Rolf Heller. Við
orðtökum allar íslenzkar forn-
bókmenntir í lausu máli —
Sögurnar, Heimskringlu, Sturl-
ungu, o. s. frv. Eg get því mið-
ur ekki sagt neitt um það hve-
nær við Ijúkum verkinu, en það
Rolf Heller
verður tæpast fyrr en eftir ein
fjögur ár. En við hröðum því
eftir föngum. Gert er ráð fyrir
að orðabókin verði gefin út í
einu bindi, en það mun verða
allmikið að vöxtum. Við erum
þess fullviss að íslenzk fræði
í Þýzkalandi muni njóta margs
góðs af þessu verki; og til þess
eru líka refirnir skornir, bætir
ritstjórinn brosandi ^við.
Mundi háskólinn hafa áhuga
á að fá hingað islenzkan sendi-
kennara um stundarsakir?
*
Prófessor Baetke svarar: Eg
segi aðeins að það mundi gleðja
mig persónulega meira en flest
annað. Dr. Matthías Jónasson
kenndi hér íslenzku við háskól-
ann fyrir stríð, við ágætan orð-
stír. Síðan höfum við hvorki
séð né heyrt íslending, en oft
hefur borið á góma að gaman
væri að hafa hér hjá okkur
fulltrúa þessarar þjóðar sem
okkur er svo kær. Sendikennari
hér gæti hjálpað okkur við
orðabókina, og umfram allt
kennt okkur málið. Okkur lang-
ar öll til að geta talað íslenzku;
en framburðinn þekkjum við
aðeins af kenningu, ekki af
reynslu. Það kann vitaskuld
ekki góðri lukku að stýra. Eg
þori einnig að fullyrða að það
mundi ekki standa á neinum
að veita sendikennara í ís-
lenzku viðunandi aðstöðu til
starfs hér við Karl-Marx-há-
skólann.
Hafið þér kornið til'lslands?
• Eg kom á Alþingishátíðina
1930, en það varð aðeins stutt
viðdvöl. Hún var þó nógu löng
til að verða ógleymanleg. Mér
skilst að margt hafi breytzt
hjá ykkur síðan — niðjar forn-
Islendinga eru víst mjög mód-
erne! Þá ferðaðist ég ofurlítið
fótgangandi, en nú ferðast allir
íslendingar í bílum eða flug-
vélum; er ekki svo? En þessi
24 ár hefur það verið stóra
óskin mín að heimsækja ís-
land öðrp sinni, en það hefur
verið heimstyrjöld í millitíð-
inni, og óskum manns hefur
reitt af með ýmsum hætti. Og
hér minnist undirritaður orða
sem prófessorinn hafði sagt í
haust er honum barst boð um
að sitja eitthvert þing í Róm
að vori: Mig langar meira til
Reykjavíkur en Rómaborgar. f
Norrænu deildinni hafa bau
öll sömu afstöðuna til þessara
tveggja höfuðborga.
Viðtali mínu við prófessor
Walter Baetke er lokið. Hann
fer að spyrja mig að heiman í
staðinn: Hvað eru margir
stúdentar við háskólann í
Reykjavík? Hvernig reiðir ykk-
ur af í fjármálunum? Hvað um
handritadeiluna í ár? Og þann-
ig áfram.
Síðast víkur talinu að norð-
urljósunum.
B. B.
Karl-Marx-háskólinn í Leipzig, „gamla“ byggingin þar sem Germanska stofn-
unin og Norræna deildin eru til húsa — Idrkja til liægri handar.