Þjóðviljinn - 11.09.1955, Blaðsíða 7

Sunnudagur 11. september 1955 — ÞJÖÐVILJINN — (7

Cfamall tími og nýr niætast 'undir Blýf jalli í
mynd hundasleða og dragals. Uppi í hlíðinni
er vagn sem ekur málmgrýtinu úr námunni.
GRAFIÐ í
BLÝFJALL
Einn þeirra útlendu staða,
sem oftast hafa verið nefnd-
ir í íslenzkum fréttum síðustu
árin, er Meistaravík á Græn-
landi. Flugvélar okkar hafa
flogíð þangað margsinnis með
:fólk og vistií, skip sem hafa
verið á siglingu þangað norð-
air hafa rennt akkerum í ís-
'lenzkum höfnum, tveir íslenzk-
:ir læknar hafa dvalizt þar og
annar flutt skemmtileg erindi
frá þessum norðlæga stað, það
hafa verið fréttaaukar í út-
varpi og viðtöl í blöðum við
fólk sem komið hefur frá
Meistaravík eða verið á leið
þangað — og' fyrsti vísinda-
leiðangur Islendinga til ann-
arra landa var einmitt farinn
til margnefndrar víkur og ná-
grennis hennar. Mörg okkar
munu vita fleira um Meistara-
vík í Grænlandi en t.d. Seyð-
isfjörð við Ísaíjarðardjúp.
Hvað veldur öllu þessu til-
standi í Meistaravík? Blýið.
sem hefur fundizt þar í jörðu
og eftirsókn Dana eftir því.
í>að er nú nærri öld liðin
síðan þeir hófu að vinna
kriólít við Ivigtut á vestur-
strönd Grænlands. Síðan varð
ekki vart verðmætra efna í
grænlenzkri jörð, þangað til
hinn frægi landkönnuður og
jarðfræðingur Lauge Koch
skýrði frá því eftir dvöl sína
í landinu árið 1948 að fund-
izt hefði nokkurt blýmagn við
Meistaravík. Það var brugðið
við næsta sumar og leiðangur
hann. Námur eru venjulega
djúpt í jörðu, og það er jafn-
an mikill vandi að ákvarða
stærð þeirra fyrirfram. Þessi
vandamál eiga menn alstaðar
við að etja, en Grænland býð-
ur ennfremur upp á nokkra
aukaerfiðleika.
Meistaravík er á 72. gráðu
norðurbreiddar. Hér ríkir
heimskautaloftslag í almætti
sínu, meðalhiti ársins er mín-
us 8,9 stig. Að baki grúfist
hin gífurlega jökulbreiða þess-
arar stærstu eyjar í heimi,
en við ströndina liggur ís 10
mánuði ársins. Það eru hundr-
uð kílómetra til næstu veður-
athugunarstöðvar Dana; þegar
frá er talið grænlenzkt þorp
á afskekktum stað alllangt
burtu er landið með öllu ó-
byggt á þessu svæði —• og
vegarspotti fyrirfinnst' enginn.
Loftslagið er ekki aðeins kalt,
heldur er veðráttan ofsafeng-
inn eins og.í upphafi tímanna.
Um vetur skella oft á fyrir-
varalítið hrikalegir stormar
með þvílíkum fannburði að á
stuttum tíma rekur kannski
niður 15 feta djúpan gadd á
jafnsléttu. Það eru óblíð kjör;
aðeins nyrzt í Kanada eiga
vinnandi menn við aðrar eins
höfuðskepnur og' hamfarir að
etja.
Það er ekki nóg að fá veð-
ur af'námum djúpt í fjöllum
til að hægt sé að hefja vinnslu
þeirra. Menn ganga ekki fyr-
irvaralaust í fjöllin — orð-
Námuþorpið sem reist hefur verið í Meistaravík.
sendur gagngert í þeim til-
gangi að leita blýs. Skýrslur
sem þeir leiðangursmenn gáfu
um haustið leiddu til þess að
danska stjórnin ákvað enn
frekari rannsóknir og athug-
anir á því hvort námuvinnsla
mundi svara kostnaði.
Námugröftur er dýr atvinnu-
rekstur og felur í sér miklar
liættur fyrir þá er stunda
ið „sesam“ úr Þúsund og einni
nótt hefur misst kraft sinn —
og það er heldur • ekki hægt
að mæla nákvæmlega stærð
væntanlegrar námu utanfrá.
Það verður að gjöra svo vel
að bora og bora, gera námu-
kort af svæðinu. Það verður
að flytja vinnslutæki á stað-
inn — og það er löng leið frá
Danmörku $1 Meistafavíkur;
það verður að byggja yfir
fólkið; og í þessu tilfelli verð-
ur að kynna sér náttúrufarið
vel og vandlega áður en „ævin-
týri námugraftarins" hefst,
þannig að menn viti á hverju
þeir geta átt von og brugð-
ist við því á réttan hátt.
Blý og zink eru þeir málm-
ar sem fundizt hafa í Meist-
aravík. Hvorugur þeirra hef-
ur fundizt hreinn, heldur verð-
ur að vinna þá úr málmgrýt-
inu. En bræðsluofnar verða
ekki reistir þar nyrðra, held-
ur verður málmgrýtið flutt
brott sjóleiðis og brætt annar-
staðar. Áður en það var á-
kveðið var þó gerð kostnaðar-
áætlun um bræðslu á Græn-
landi, en hún sýndi að hag-
kvæmara mundi að flytja
málmgrýtið brott óunnið.
Eins og áður sagði kom
Laug'e Koch með blýtíðindin
frá Grænlandi haustið 1948,
en það var ekki fyrr en 1952
sem ákveðið var að leggja
fram nauðsynlegt fé til rann-
sóknar á möguleikum ábata-
samrar blývinnslu í Meistara-
vík Samtímis var þá hafizt
hapda um að byggja yfir
námuverkamenn og verkfræð-
inga í víkinni. Á mettíma var
þar reist þorp úr timburhús-
um af sérstakri gerð, og eru
öll hús hituð upp frá einni
olíukyndingarstöð. Þá var
komið upp vatnsdælu við ána,
en vatnspípurnar til þorps-
ins varð vitaskuld að hita
með rafmagni; annars hefði
vatnið frosið í þeim og riíið
þær á fyrsta degi. Námu-
gröftur útheimtir ævinlega
mikið magn af fersku vatni;
en hér er sérstökum erfið-
leikum bundið að ná því, þar
sem jörðin er frosin djúpt nið-
ur, ekki aðeins yfir veturinn,
heldur einnig á sumrin —
alltaf. Rafstöð var reist, rann-
sóknarstofa, sjúkrahús og
verkstæði. Lagður var veg-
ur frá Kóngs Óskars-firði að
námunum, sem eru í 1000
metra hæð yfir sjávarmál.
Við Kóngs Óskars-fjörð, um
sex mílur frá námunum, var
einnig gerður dálitill flugvöll-
ur, sem síðan hefur reynzt
ómetanlegur. Þangað hafa ver-
ið fluttar birgðir, tæki og
starfsfólk — að ógleymdum
pósti; og hafa þessar flug-
ferðir jafnvel ekki lagzt nið-
ur á myrkasta tíma ársins.
Ef ekki væri fyrir flugvöllinn,
mundi Meistaravík og hinir
nýju íbúar hennar ekki * hafa
samband við umheiminn 10
mánuði á ári hverju.
Starfsfólk í Meistaravík hef-
ur flest orðið 150 manns, en
síðan 1952 hafa dvalizt þar að
jafnaði 50 manns. Svo er fyr-
ir að þakka framsýni þeirra
er þorpið reistu og réðu þar
allri skipan, að heilsufar hef-
ur jafnan verið gott, sömuleið-
is skaplyndið. Dönsk kímni
nýtur sín óvenjuvel þar í
heimskautakuldanum — enda
á hún ekki við neina sam-
keppni að etja.
Hin vísindalega rannsókn
Blýfjallsins, sem svo er kall-
að, stóð marga mánuði, og
þá var nú heldur cn ekki líf
í tuskunum: vélar drundu,
sprengingar kváðu við í ís-
kyrrðinni, það ískraði í bor-
um. Göngin sem grafin voru
inn í hlíðar fjallsins voru
meira en 6000 fet á lengd
samtals, og borholurnar urðu
meira en 18.000 fet á dýpt.
Þeir sem hlut áttu að máli
biðu í ofvæni eftir árangri
rannsóknanna: mundi vinnsla
hér svara kostnaði — og helzt
vel það' •— eða var þetta allt
saman ein allsherjar blekking
sem aðeins leiddi af sér fjár-
ekki meir á öndinni — þetta
ætlaði allt að takast með ágæt-
um. Blýið átti að liggja nokk-
urnveginn í beina línu, þn
þama hafði hún sveigt í vink-
il af einhverjum óþekktqm
duttlungum; það var allt og
sumt. En þetta dæmi sýnir
að það er enginn leikur að
vinna að slíkri rannsókn sem
hér um ræðir; það hlýtur oft
að vera teflt á tvísýnu.
Þesar rannsóknir stóðu ó-
slitið um tveggja ára skeið, til
sumarsins 1954. Eins og áður
segir fóru þær fyrst og frenist
fram í Blýfjallinu við Meist-
aravík, og er rannsóknunum
lauk var sýnt að í fjallinu
mundi vera nægjanlegt magn
málmgrýtis til námugfaftar,
þó aldrei gæti hann orðið í
stórum stíl. Það hefur verið
áætlað að hægt verði að vinna
þarna blý og zink fyrir um
100 milljónir danskra króna
á 6—7 árum, og nokkur beinn
gróði geti orðið af vinnslunni.
Það er mjög mikið verk að
stofna til námugraftar með öllu
tilheyrandi, ekki sízt við þær
Þannig er úm að litast í Meistaravík á vorin; myndin er frá í
maí í vor og sýnir Islending úr leiðangri Náttúrugripasafnsins
standa við hús jsitt.
útlát og áhyggjur? Bjartsýni
og bölsýni skiptust á í huga
manna eins og ljósum skiptir
í götuvitum. Einu sinni var
til dæmis búið að grafa þang-
að niður sem reiknað hafði
verið út að mjög blýauðugt
málmgrýti ætti að vera fyrir,
og það var mikil bjartsýni
þegar það fannst í raun og
veru. En — viti menn, þeir
graftarmenn voru svo að segja
á samri stundu komnir í gegn-
um lagið; það var meira grjót
en ekkert blý og aftur ekk-
ert blý. Það yrði víst ekki
mikill gróði af . blýnámunum
í Meistaravík; þeir sem höfðu
lagt fram fé nöguðu sig í
handabökin, milli þess sem
þeir stóðu á öndinni.
Nú tóku vísindamennirnir
aftur við, rannsökuðu og
rannsökuðu, reiknuðu og
reiknuðu, mældu og mældu.
Að lokum mæltu þeir svo
fyrir að grafið skyldi hornrétt
til hliðar frá þeim stað sem
hið þunna blýlag hafði fundizt.
Og mikið rétt: þar var þá
meira blý — mikið blý. Það
var grafið og grafið, og það
kom blý og aftur blý og enn
blý. Hluthafarnir hættu að
naga sig í handabökin og stóðu
aðstæður sem lýst hefur ver-
ið að fyrir hendi séu í Græn-
landi. En allur undirbúningur
er í fullum gangi, og er mið-
að við að sjálfur námugröft-
urinn geti hafizt næsta vor.
Þegar ísinn svifar frá græn-
lenzku ströndinni í 'júlí jræst'a
ár munu fyrstu skipin koma
til Meistaravíkur að sækja
þangað málmgrýti úr Blý-
fjalli. Það getur verið að ísinn
reki aftur að ströndinni eft-
ir sex vikna fjarveru, það gét-
ur líka verið að hann komi
ekki fvrr en eftir tvo mán-
uði — eitt er víst: það verður
að hafa hraðar hendur þegar
skipin koma. Gert er ráð 'fyr-
ir að hægt verði að skipa út
um 20 þúsund tonnum árleg'a
frá Meistaravík. Þegar þess
er einnig gætt að vin” ' ú
mun ekki standa nema 6—7
ár, þá liggur í augum upþi
að hér er ekki um stórfelld-
an námugröft að ræða. En nú
er hafin leit að málmgrýti
í jörðu víðar um Austur-Græn-
land, og það bíða margir með
öndina í hálsinum eftir árangri
þeirrar leitar. Landið er stórt,
og því getur verið að ýmsir
megi standa á öndinni enfi
um skeið.