Þjóðviljinn - 14.09.1955, Síða 7

—~ Miðvikudagur 14. september 1955 — ÞJÓÐVILJINN — (7
■
IfSlH m
i
. ...:

'<-• v> .':v "v' •''

„Hvemig er það með mál-
aralistina í Póllandi, er hún
. ekki eintóm rennibekkjaróm-
antík og skælbrosandi erfiðis-
menn í agfa-litum?“ Þannig
spurði gamansamur fugl er ég
kom heim frá Varsjá nú fyrir
skömmu. Að öllu jöfnu verður
talsvert brambolt þegar al-
þýða einhvers lands tekur í
eigin hendur rétt sinn til þsss
að lifa eins og menn af ávöxt-
um erfiðÍ3 síns. Þesskonar
breytingu á þjóðfélagsháttum
má líkja við alisherjar bað
þax sem þjcðir taka rögg á
sig og skrúbba af sér alda-
gamlan skít kúgunar, rána
og spillingar. Þegar allt það
sápuvatn fer um heilan þjóð-
ariíkama kemur það fyrir að
hlutir skolast til sem betur
hefðu mátt kyrrir liggja.
Engar eru það nýjar fréttir
að í hinum kommúnistísku
Austurevrópuríkjum hefur
þróun til betra lífs verið ör-
ari en um getur í sögunni.
Þar hefur þeim þótt vænlegra
til árangurs að beina allri
orku sinni að skipulegri upp-
byggingu atvinnuveganna en
leggjast í hrossaprang, spá-
kaupmennsku og svindl, sem
kennd eru við frjálst framtak
og talin æðst ai’ra dyggða.
í ákafa sínum liafa þeir
gert tiiraun til þess að skipu-
leggja listina í þágu hinnar
miklu uppbyggingar. Má vera
að það sé góðra gjalda vert,
— éf ekki er slakað á þeim
kixjfum sem listin gerir vegna
sjálfrar sín. kröfum sem urðu
til í þann mund er maðurinn
fann fyrst hjá sér ósjálfráða
hvöt til þess að draga mynd á
vegg eða höggva til stein sem
fól í ( sér elttþvað umfrayi
notagildið eitt. Listin er leik-
fang mannsandans. Hún kann
að hafa orðið til einhvem-
tíma þegar nóg var af keti og
æxlun og ket hættu að full-
nægja öllum þörfum manns-
ins. Listin færði hann enn
fjær dýrinu en beizlun elds-
ins hafði gert. Maðurinn lifir
LECH KUNKA: Konumynd
Guðjénsson:
Pólsk
myn4list
oq sósíAltmlisminn
ekki á einu saman brauði seg-
ir þar, enda þótt mörgum
virðist takast það furðu vel
öllum þeim árþúsundum síðan
er manneskjan fór að ganga
upprétt.
Listin fyrir listina, eða list-
in fyrir lífið. Sá gerði meiri
skarkala en hann hefur örað
fyrir, er fyrstur fór að velta
þessu ama fyrir sér. Senni-
lega hefur hann verið listfræð-
ingur. Listin er sífellt á
gelgjuskeiði og á i stöðugri
innri baráttu. Engum endist
aldur til þess að kafa til
Aldrei frarnar! (Veggspjald).
botns í lejmdardómum hennar
og einungis hálfbjáni getur
sagt: ég hef fundið það. Gott
listaverk þjónar báðum, list
og lífi, einungis í krafti sjálfs
sín og gildir einu hvort það
táknar verkamann eða epli.
Listin verður fyrst og fremst
að vera sjálfri sér samkvæm,
síðan getur hún miðlað. Það
er ekki hægt að skipuleggja
vöxt eins bams, einungis
hægt að hafa áhrif á hann
með góðu eða slæmu atlæti,
Þróun sósíalisma í heiminum
mun eflaust er tímar líða
hafa áhrif á vöxt og viðgang
listar, en hún verður ekki
skipulögð í einum hvelli. Það
er talsverður eðlismunur á
list og efnahagslegri tölvísi.
I Ráðstjómarríkjunum átti
kommúnismiim bemsku sína
og gelgjuskeið og þar var list-
in fyrst tekin í þjónustu sósí-
alistískrar uppbyggingar. I lok
byltingarinnar vom Rússar
einhverjir mestu abstraktistar
álfunnar. Þjóðin var nýlaus
undan oki miðaldalénsskipu-
lags og kannski hefur verið
farið full geyst á stað, bilið
milli alþýðu og listamanna of
breitt til þess að það yrði
brúað. í það minnsta urðu
stjórnarvöldin leið og hætt
var að styrkja þessa list. Þeir
færðust nær expressíónisma
og uppúr 1936 varð til vísir
að því sem hefur verið gefið
nafnið sósíalrealismi. Hann
hefur öðm hvoru skotið upp
kollinum í vesturlöndum „ab-
straktkommúnistum“ til mik-
ils angurs en aldrei átt vem-
legu fylgi að fagna. 1 það
minnsta í Ráðstjómarríkjun-
um hefur stefna þessi færzt æ
nær ljósmyndinni. Sífellt hef-
ur slaknað á hinum ströngu
kröfum um myndbyggingu,
sem er ein af meginuppistöð-
um allrar myndlistar. Efni og
innihald, frásagan, ber mjmd-
ræn verðmæti ofurliði. Kom-
pósisjónir af verkamönnum
verða smám saman að kópíum
af verkamönnum. Myndbygg-
ingin verður gjaman jafn til-
viljunarkennd og það sem
verður fyrir ljósopi amatör-
ljósmjndara, Litameðferð jí-
irborðsleg og sæt og bygging
í litum handahófsleg eða eng-
in, heldur kópía eins nærri
fyrirmyndinni og kemískur
olíulitur eða tækni málarans
leyfa. Fulierfitt er að sjá
nein persónuleg einkenni held-
ur er eins og allir séu steyptir
í sama mótið. (Armenski mál-
arinn Sarajan þó undanskilinn
og eitthvað af nemendum
era. 1 list er það raunsæi að
skapa, hvort sem það er gert
með hliðsjón af fyrirmynd
eða ekki.
Rússar eiga mikla og fagra
arfleifð í myndiist og á ég þar
einkum við íkonana bysan-
tísku. Nútímalist þeirra ber
þess ekki vott að þeir skiiji
eða skynji þessa fortíð, heldur
er sem þeir hafi tvíhent á
lofti eitthvað sem á sér engar
rætur, livorki hjá þeim né
annarsstaðar og á sér tæplega
hliðstæður nema ef vera
skyldi viktoríutimabilið brezka
og jugendstíllinn þýzki. Hvort
list þessi hefur gegnt tilætl-
uðu hlutverki í sósíalistískri
uppbyggingu skulum við láta
þá eina um.
Svo að vikið sé aftur að
spurningu háðfuglsins um
pólska list í upphafi þessa
máls, þá á ég í engum vand-
ræðum með að svara henni
neitandi. Það er meiri gróska
í list hins frjálsa Póllands en
nokkru sinni fyrr og það sem
listamönnum hins „frjálsa
heims“ kann að þykja dular-
fullt, jafnvel „abstraktkomm-
únistar“ lifa á list sinni. í til-
efni æskulýðsmótsins var hin
endurboma Varsjá slcreytt
hátt og lágt. Ég staðnæmdist
strax við hve margar augiýs-
ingar og skreytingar voru
abstrakt eða hálfabstrakt.,
slíkt kom mér satt að segja
á óvart enda þótt ég þættist
vita sitt af hverju um hið
nýja Pólland. Nær hvergi gat
TERESA PAGOWSKA: Börn, blóm og ávextir,.
hans). Semsé mikið erfiði og
orka fer í að gera hluti sem
skynlaus ljósmyhdavél getur
gert betur á broti úr sekúndu.
Nú kann einliver að segja:
Það hlýtur að vera jákvætt
að mála verkamenn við upp-
byggingu nýs þjóðfélags. Víst
má vera að það hafi tíma-
bundna jákvæða þýðingu en
það er bara ekki sama hvern-
ig það er gert. Án listræns
gildis verða slíkar myndir er
tímar líða jafn þýðingarlaus-
ar og blaðafregn frá vikunni
sem leið. Einu sinni þjónuðu
listamenn kirkjunni vel og
dyggilega og máluðu Maríu
mey og postulana í þúsund
útgáfum. En María og postul-
arnir urðu að lúta listinni
þrátt fyrir alla sína magt, því
að þeir hikuðu ekki við að
brjóta þau og teygja allt eft-
ir þörfum myndflatgrins, og
allir voru ánægðir.
Eflaust eru gildar ástæður
til þess að vart nokkur lista-
maður sem gagn er í hefur
getað aðhyllzt þennan sósíal-
realisma. Þeir sjá það í hendi
sér að ljósmynd og kvikmjmd
geta unnið betur í þágu sósí-
alismans en allir penslar og
meitlar samanlagt. í list er
það ekkert raunsæi að kópi-
að líta sósíalrealistískan
hetjuskap. Litir og form vorm
mjög í anda ungra listamanna
vestursins, t.d. hefðu skre /t-
ingar á aðalhátíðarsvæð nu
gegnt menningarhöllinni næ.;t-
um getað verið eftir Þorvald
Skúlason.
Pólskir listamenn mála scm
hugur og hjarta girnist og
eru ekki launaðir fyrir það,
nema þeir geti sjálfir selt
verk sín og er það rétt eins
og hér. Aftur gera þeir íaiínð
auglýsingar á vegum hins n-
inbera, sér til viðurværis. Á tci
ég tal við tvo unga listamr: m
sem einkum fengust við eð
gera bíó-auglýsingar. Þótt ó-
trúlegt sé eru bíó-auglýsi.-g-
ar þar eystra oft hreinuf tu
listaverk og slíkar auglýsirg-
ar teknar alvarlega serii ltL t-
grein. Spurðu þeir hvort \,:.ð
gætum ekki haft nóg að gcva
við bíóin í Reykjavík, en ég
lagði ekki í að skýra hvcis
vegna slíkt mætti ekki táka .t.
Þeir tjáðu mér að fyrir i m
tveimur árum hefði orð ð
þar mikill „listamannaslagur“
og var deilt í ræðu og riti um
mismunandi sjónarmið i list-
um. Slagnum lauk með því, að
viðhorfum ungu ^mgnpanna
Framhald á^jlO.^Rbi.