Þjóðviljinn - 10.11.1955, Qupperneq 4

•1) — ÞJÓÐVILJINN — Fimmtudagur 10. nóvember 1955
Hefsir opinberu listasalni:
á íslandi verið valin lóð?
í athyglisverðri grein „Op-
inbert listasafn á lslandi“, er
birtist í 2. hefti Tímarits 'Máls
og menningar 1949, eftir
Björn Th. Björnsson, segir
xn.a.: „Alllangt er síðan radd-
ir heyrðust um það, að nota
bæri efstu hæð Þjóðminja-
s'afnsins nýja undir listasafn,
—■ til bráðabirgða. í fyrsta
lagi er öllum kunnugt, að orð-
in „til bráðabirgða“ þýða á
nútjímaíslenzku „um ófyrir-
sjáanlega framtíð“, og í öðru
lagi hlýtur það að vera öllum
Ijóst, sem nokkurt skynbragð
bera á myndir og gengið hafa
fyrmefnda hæð, að hún er
með öllu ótækur staður undir
listasafn, — enda hefur ítrek-
uð gagnrýni Félags íslenzkra
myndlistamanna á þessari fyr-
irætlun borið þess glöggt
! vitni.
| Hins vegar væri ekki úr
1 vegi að nota þennan stað, ef
hann er falur, og safna þang-
að öllum listaverkum hins op-
ínbera, skrásetja þau, gera við
j iþau, og jafnvel, ef hægt er,
I að halda þar á þeim opinbera
; sýningu. En gagnvart hinu
i yerða jafnt listamenn sjálfir
I og allur hinn listunnandi al-
menningur að standa fast á
verði, áð hinu opinbera gefist
hér skáikaskjól til að draga
hina sjálfsögðu og nauðsyn-
legu úrlausn -þessa máls von
úr viti. Af ótta við þetta
hafa meira að segja komið
fram sterkar raddir meðal
listamanna um það, að þeim
bæri að hafna þeirri fyrir-
ætlun með öllu, að eitt ein-
asta listaverk verði flutt á
þennan stað, — og er það
sjónarmið sízt óeðlilegt".
En um safnið segir Björn
m.a.: „Það verður að vera
miðstöð og höfuðból allrar
myndjistarK.. í K lan/iinu. Það
verður að eiga gott safn bóka
og tímarita, gott safn eftir-
mynda af frægum erlendum
listaverkum, —það verður að
veita almenningi góða og að-
gengilega fræðslu um listir og
koma á stað slciptum erlendra
og íslenzkra sýninga.
Það verður að vera sá vett-
vangur, þar sem hægt er að
njóta alls hins bezta í ís-
lenzkri list við góð skilyrði,
og þar sem hinn mikli gró-
andi í listáhuga þjóðarinnar
getur átt traust og virðulegt
athvarf.
Þessi hugmynd er ekki ný.
Mörg ár eru síðan að íslenzk-
um listunnendum varð ljóst,
hvílík frumnauðsyn þetta er.
Eftir því, sem ár hafa liðið
og íslenzkri list vaxið þróttur,
hefur hugmynd þessi leitað æ
fastar á og orðið brýnni. En
þó varð það ekki fyrr en nú
í vetur að hún hefur öðlazt
ákveðið form“.
Þá ræðir Björn í greininni
og skýrir uppdrætti Skarphéð-
ins arkitekts Jóhannssonar,
þá er Skarphéðinn hefur gert
af eigin áhuga fyrir málinu
og þannig orðið fyrstur til að
fórna því miklum tíma og
nákvæmri alúð.
"Um staðsetningu safnsins
segir Björn: „Það fyrsta sem
athuga verður, áður en lengra
er farið, er staðsetningin, því
að hún hlýtur að ráða eðli
hússins að verulegu leyti.
Auk þess að ætla verður
byggingunni skemmtilegan og
fagran stað, virðist mér atrið-
ið, sem hér skiptir langmestu
máli, vera það, að nóg land-
rými sé fyrir höggmýndagarð.
Flestar höggmyndir verða
samkvæmt eðli sínu að standa
úti og hafa fallegt umhverfi,
ef þær eiga að njóta sín til
fulls. Slíkur garður ætti því
jafnframt að vera skrúðgarð-
ur, sem fólk gæti leitað til á
góðum degi, og jarðvegurinn
verður því að vera sem ákjós-
anlegastur fyrir trjárækt og
annan gróður.
Eftir mikla umhugsun
þeirra manna, sem mál þetta
hafa mest borið fyrir brjósti,
hefur niðurstaðan orðið sú,
að varla mundi vera hægt að
benda á neinn ákjósanlegri
stað en er suðvestan í Laug-
arásnum“. Þá eru orð Björns
um sameiningu höggmynda-
garðs og botanísks jsafns-
garðs athyglisverð.
Eins og Björn Th. Björns-
son bendir réttilega á þá
skiptir hér mestu máli að
hentugt og nægjanlegt land-
rými verði valið fyrir högg-
myndagarð. Með hliðsjón af
þessu og nær taumlausri
þenslu bæjarlandsins um holt
og hæðir vaknar eftirfarandi
spurning: Hefur opinberu
listasafni á Islandi verið valin
lóð?
Gunnar S. Magnússon.
Það er ekkert leyndarmál
að íhaldið gengur með ógn-
þrungið og ólæknandi líkþorn. ■
Eins og sjúklingum er títt
leitar það sér lækninga, en
þó á alveg sérstakan hátt.
í gömlum ævintýrum er tal-
að um illar vættir sem fundu
þá meinabót eina að iðka
mannát og drekka blóð.
En þessu er nú ekki aiveg
þamiig farið með íhaldið;
lækning þess er sú ein að
stíga á háls hverri frelsisunn-
andi hreyfingu, hverri kjara-
bót til handa alþýðu manna
og hverskonar menningarvið-
leitni, sem skert gæti það sem
það kallar sinn óðalsrétt.
Þessi lækning fer fram
undir margskonar formúlum.
Þegar á að selja ættjörð-
ina, alla eða hluta af henni,
eru settar nýjar umbúðir á
líkþornið og þar er þrykkt
með gylltum stöfum: „Islandi
allt“.
Fái verkafólk nokkrar krón-
ur í kjarabætur, koma nýjar
umbúðir, nýtt letur: „Hrun
atvinnulífsins er yfirvofandi
vegna verðbólgu kommúnista".
Þegar Fróðárhirðin er búin
að draga arðinn af framleiðsl-
unni yfir á einkareikninginn,
en allur kostnaður stendur
sem skuld í bönkunum, kann-
ski 100 millj. á fyrirtæki, þá
er letrið á umbúðunum:
„Gengislækkun óumflýjanleg
vegna afkomu atvinnuveg-
anna og afkomu fólksins". —
Þetta eru óneitanlega snið-
ugri kjarabætur, að stýfa 70
milljónir króna af 100 millj-
ónum slculdakóngsins og láta
svo einkaeign hans hækka í
sama hlutfalli, og gera þetta
kvalalaust með einu penna-
striki, heldur en standa í
mánaðaverkfalli fyrir nokkr-
ar krónur.
En eitt verður alþýðan að
Hættulegar göngubrýr — Verzlanir auglýsa vöru-
verðið í sýningargluggum — Pólitík
f,R“ SERIFAR: „I fyrradag
átti ég leið upp Hverfisgötu
rjm klukkan eitt, þegar ég var
J að koma úr mat. Rétt fyrir
■ ofan Söluturninn við Arnar-
J hól, var búið að grafa skurð
i þvert yfir gangstéttina og
i voru hlerar lagðir yfir. Þegar
ég kom þarna að, sá ég, að
annar hlerinn var svo illa
i lagður yfir skurðinn, að hann
- hlaut að sporðreisast, ef stigið
• væri út á hann. Ég Jagaði hler-
1 ann eftir því sem ég gat. En
J svona lagaður trassaskapur
J getur verið stórhættulegur, t.d.
. ef einhver hefði í hugsunar-
i Jeysi gengið út á hlerann og
hann sporðreistst, hefði sá
hinn sami getað meiðzt illa.
Eg vildi aðeins vekja athygli á
þessu og hvetja þá, sem vinna
að skurðgreftri í götum bæj-
arins til þess að ganga örugg-
lega frá hlerunum, sem þeir
leggja yfir skurðina, svo að
fólki sé ekki hætta búin að
ganga eftir þeim“.
Það er rétt, að trassaskapur í
j þessu efni getur haft slæm-
i ar afleiðingar, t.d. eftir að
j skuggsýnt er orðið á kvöldin,
þá sér fólk ekki, hvort hler-
um, sem mynda göngubrýr yf-
. -ir skurði í götunum, er örugg-
J lega komið fyrir. Bæjarpóst-
urinn hvetur fólk til að stíga
' varlega út á þessar göngu-
bi'ýr, og treystir þeim, sem
vinna við að koma þeim fyr-
ir til að vanda verk sitt.
,KONA“ SKRIFAR: „Bæjar-
póstur sæll! Ég var ein þeirra
mörgu, sem lögðu leið sína
niður í Austurstræti á laugar-
daginn, til þess að sjá hina
nýju verzlun SlS, Ég komst
reyndar ekki inn, en ég sá, að
verð allra vörutegunda, sem til
sýnis voru í glugganum, var
greinilega sýnt, og fannst mér,
að það gæti verið fólki til
mikils hagræðis. Gætu ekki
aðrar verzlanir tekið þetta upp
líka og sýnt greinilega verð
þeirra vara, sem þær hafa til
sýnis í gluggum sínum? Það
gæti a.m.k. sparað fólki tíma,
sem annars fer í að hlaupa
inn í búðina og spyrja, hvað
þetta eða hitt kosti“.
Það hefur stundum verið vik-
ið að þessu áður, en einhverra
hluta vegna leggja verzlanir
oftast meiri álierzlu á að aug-
lýsa vöruna sjálfa heldur en
verð hennar. Og einkennileg
tilviljun er það, að þá sjaldan
verðmiði er festur á muni í
sýningargluggum (eins og t.d.
í mörgum skartgripa- og vefn-
aðarvöruverzlunum), þá skuli
tölustafimir á miðunum frek-
ar vilja horfa inn í búðina
heldur en út í gluggann. Mér
finnst, að verzlanir ættu að
gera það að skyldu sinni að
setja enga vörutegund út í
sýningarglugga, án þess að
sýna greinilega verð hennar.
Bæði er, að vöruverðið er ekk-
ert leyndarmál (a.m.k. ekki,
þegar maður á að fara að
borga), og eins hitt, að fólk
getur sparað sér ómakið að
vill Bæjarpósturinn eindregið
hvetja lesendur sína til að
fvlgjast með störfum AJþingis.
Hvað gerir Alþingi t-d. við
frumvarp Hannibals Valdi-
marssonar um verkalýðs-
skóla? Hvaða afgreiðslu fær
húsnæðismálabálkur Einars
Olgeirssonar? Hverju svarar
ríkisstjórnin til um liina nýju
hækkun bátagjaldeyrisins ?
Þetta eru mál, sem varða all-
an almenaing, og þvi ætti fólk
að fylgjast vel með framvindu
þeirra. Fátt óttast valdhafarn-
ir meira en þekkingu fólksins
og skilning á þjóðfélagsmál-
unum. En nú segja menn nátt-
úrlega: Bæjarpósturinn er orð-
inn alltof „pólitískur“. En ég
hef þvi til að svara, að það
er tæplega hægt að minnast
á nokkurt mál, ánþess að vera
pólitizkur, af því að fólk er
búið að fá pólitíkina svo á
heilann, að það sér hana í ó-
liklegustu hlutum. Elf það er
pólitískt athæfi að reyna að
fylgjast sem bezt með því, sem
gerist á innlendum og erlend-
um vettvangi, þá finnst mér
full ástæða til að biðja fólk
að leggja mesta rækt við þá
grein pólitikurinnar.
hlaupa inn í búðimar til þess
að spyrja um verð á ýmsum ÞAÐ LEEÐRÉTTIST hér með
hlutum, ef hægt er að sjá verð- að orðsendingin í fyrradag
ið í gluggunum. — Þá átti að vera til 1,B.
varast til þess að ekki beri
ský á himin þessara glæsi-
legu aðferða, og það er að
stíga ekki ofan á líkþornið,
því þá gólar Morgunblaðið
og þá gaular Vísir, þessir
samastaðir sársaukans.
Sósíalistaflokkurinn og aðr-
ir málsvarar alþýðu bera á-
byrgð á veinum og kveinstöf-
um íhaldsins á undanförnum
áratugum og vonandi verða
þeir færir um að bera þá
ábyrgð.
Öllum eru í fersku minni
hljóðin frá sl. vetri þegar
verkafólkið fékk 10% kaup-
hækkun, og þeim hljóðum
linnir ekki enn, þó búið sé
að taka kauphælckunina að
mestu leyti til baka. Nei,
hefndin skal vera gengislækk-
un, kjarabót handa þeim rxku.
Skilningur á bókmenntum
og þjóðfélagsmálum fram-
kallar hljóð úr Líkaböng. Þetta
gengur jafnvel svo langt, að
nú stofna heildsalar og aðrir
fésýslumenn bókmenntafélög.
Tíminn sker úr hvernig
þetta heppnast, en þetta sýn-
ist eitt stærsta ævintýri sem
gerzt hefur með þjóð vorri
í seinni tíð, jafnvel stærra en
þegar íhaldið fór að stofna
verlcalýðsfélög.
Það munu vera teljandi
ihaldsskáld og rithöfundar á
Íslandi, og svo mun vera um
heim allan.
Þeir menn, sem teljast til
þeirrar ættar hafa kannski á
yngri árum gert eitthvað
sæmilegt meðan þeir brenndu
síðasta neistanum af víðsýni
og frjálsri hugsun, en svo
ekki meir.
Hér hefur verið reynt að
setja nýtt vín á gamla belgi,
en sú aðferð hefur reynzt
ótrygg til þessa.
Átakanlegust var inni-
byrgða stunan sem Mogginn
gaf frá sér þegar Halldóri
Kiljan Laxness voru veitt
Nóbelsverðlaunin. — Þá var
Kristján Albertson, sem einu
sinni átti að verða bókmennta
séní íhaldsins, en dugði ekki
sem ritstjóri Varðar, sendur
fram á vígvöllinn til að hnýta
í skáldið.
Atlagan var aumkunaxrverð
eins og á stóð, en kannski
aurar fyrir Kristján. Það er
engin tilviljun að Atómstöðin
var tilnefnd, líkþornið segir
til sín.
Bækur Kiljans vaxa við
hvern lestur og Atómstöðin
ekki sízt, eins og allar sann-
ar bókmenntir, og hún þarf
engu að kvíða í röð ritverka
skáldsins.
Það er opinbert leyndaimál,
að reynt var eftir diplómat-
ískum leiðum héðan að heim-
an, að girða fyrir að Kiljan
hlyti verðlaunin, — eða þeim
yrði skipt, og allir vissu þá
hver átti að standa í skugg-
anum, fengi verðlaun til mála-
miðlunar, af náð.
Stærsti sigur Kiljans er
ekki það að hafa hlotið þessi
verðlaun, heldur hitt, að veit-
ing þeirra tiJ hans er högg
á afturhald allrar heims-
kringlunnar. Það er ekki á
færi okkar almennt að slá
svo mikil og markvís högg,
en við getum slegið miklu
betur og markvísar en við
Framhald á 11. síðu.