Þjóðviljinn - 11.12.1955, Blaðsíða 1

7. síða:
Híkisstjómm feækkar
kaup sitt um 47%
Sunnudagur 11. desember 1955 — 20. árgangur •— 282. tnlublaíi
Ef íslenzkt skáld gleymir þjóðdjúpinu þar sem
sagan býr er frægðin því næsfa lífils virði
Þau voru orð Halldórs Kiljans Laxness þegar hann i gœr fyrstur
íslendinga tók við nóbelsverðlaunum
Frá fréttaritara Þjóðviljans, Stokfehólmi í gærkvöld
Við hátíðlega athöín í Hljómlistarhöllinni í Stokk-
hólmi veitti Halldór Kiljan Laxness í dag fyrstur
íslenzkra manna viðtöku bókmenntaverðlaunum
Nóbels, heiðurspeningi úr gulli og ávísun á rúm-
ar 190.000 sænskar krónur. Konungur Svía, Gústaf
sjötti Adolf, afhenti skáldinu og öðrum nóbelsverð-
launamönnum þessa árs verðlaunin.
Myndin er tekin í sal Hljómleikahallarinnar í Stokkhólmi þar
sem aí'hending nóbelsverðlaunanna. fór fram.
Hljómleikahöllin var þéttskip-
uð þegar athöfnin hófst klukk-
an hálfþrjú eftir íslenzkum tíma
og var þar á annað þúsund
manns. Þar var konungur Svía
og drottning og skyldulið þeirra,
ráðherrar og sendimenn erlendra
ríkja í Svíþjóð, fulltrúar þeirra
stoínana sem úthluta nóbels-
verðlaunum, og margir tignir
gestir. Helgi P. Briem sendi-
herra var þar fulitrúi íslenzku
ríkisstjórnarinnar. Blásið var í
lúðra þegar konungshjónin komu,
en síðan lék hljómsveit Polo-
naise éftir Oscar Lindberg, og
gengu þá verðlaunahafarnir inn
á sviðið í fylgd með þeim fræði-
mönnum, sem kynna áttu þá.
Minnzt Alberts Einsteins og
Thomasar Manns
Formaður Nóbelsstofnunarinn-
ar, Birger Ekeberg ríkismar-
skálkur, bauð gesti veikomna.
Minntist hann síðan þeirra
tveggja nóbelsverðlaunahafa sem
látizt höfðu á árinu, þeirra Al-
berts Einsteins og Thomasar
Manns, tveggja höfuðmeistara
vísinda og bókmennta sem uppi
hafa verið á okkar öld. Þá var
leikinn lokaþáttur 39. sinfóníu
Mozarts.
Vísindamenn kynntir
Þá hófst kynning þeirra manna
sem hlotið höfðu nóbelsverðlaun-
in í ár. Prófessor Waller kynnti
bandarisku vísindamennina
100.009 eintök af
skáldsögunum
seld í Svíþjóð
Stokkhólmi í gærkvöld.
Stokkhólmsblöðin birta
margar myndir af Halldóri
Kiljan Laxness og konu
hans og viðtöl við þau hjón-
in. Skýrt er frá því m. a.
að skáldsögur hans hafi nú
selzt í 100.000 eintökum í
Svíþjóð, þaraf Salka Valka
í 31.000. M. K.
Lamb og Kusch, sem sæmdir
voru verðlaunum fyrir afrek í
eðlisfræði, nánar tiltekið í kjarn-
eðlisvísindum; prófessor Fredga
kynnti landa þeirra du Vigneaud,
sem hlaut verðiaunin í efnafræði
og prófessor Hammarsten kynnti
Sviann Theoreli, sem hlaut verð-
launin í lífeðlis- og læknisfi’æði,
og afhenti konungur þeim verð-
laun eftir hverja kynningu. Var
þá blásið í lúðra. En milli kynn-
inganna lék hljómsveitin kan-
sonettu eftir Stenhammer og
næturlag úr Jónsmessunætur-
draumi Mendelsohns.
Endurnýjaði íslenzka
sagnalist
Þá tók til máls Elias Wessén,
prófessor í norrænum tungum
við háskólann í Stokkhólmi, og
gerði hann grein fyrir ritferii
Halldórs Kiljans. I-Iann ræddi í
upphafi máls síns íslenzka sagna-
list forna, og sagði að ísland
væri frumheimkynni norrænn-
I ar sagniistar, og enn væri það
I svo að íslendingar væru mesta
bókmenntaþjóð á Norðurlöndum.
Hinar fornu sögur hefðu verið
skapaðar af allri þjóðinni og þær
hefðu jafnan verið sameign henm
ar allrar, huggun hennar og von
á myrkum öldum fátæktar og
neyðar. Það hefði þurft rnikla
kunnáttu og mikla hæfileika til
að endurnýja þessa sagnalist sem
hefði staðið svo djúpum rótum
í vitund íslenzkrar þjóðar. Það
hefði Haildór Kiljan Laxness
gert.
Prófessor Wessén fór síðan
nokkrum orðum um höfuðverk
skáldsins, Vefarann, Sölku Völku,
Sjálfstætt fólk, Ljósvíkinginn og
íslandskiukkuna.
Samúð og mannást
undirstaða listar hans
Prófessor Wessén sagði að Lax-
ness væri skáld íslands og ís-
lendinga, enginn hefði sem hann
kunnað að lýsa íslezkri náttúru
Framhald á 7. síðu.
Rceða Halldórs Kiljans Laxness eftir
ofhendingu nóbelsverðlaunanna í gœr
Yðar hátignir!
Herrar mínir og frúr.
Þann dag fyrir nokkrum vik-
um, er þar var komið, að mér
bauð í grun, áð ákvörðun
sænsku Akademíunnar, sú er
fyrir höndum var, kynni að
varða mig, var ég á ferðalagi
í Suðursvíþjóð. Þegar ég var
orðinn einsamall í gistiherbergi
mínu um kvöldið, var því ekki
nema eðlilegt að hugur minn
tefði við það hlutskipti sem
kjmni að bíða lítilmótlegs ferða-
lángs og skáldmennis, upprunn-
ins af ókunnu og afskektu ey-
landi, ef stofnun, sem hefur á
valdi sínu að ljá andlegum
verkum viðurkenníngu og
frægð, skyldi nú kveðja til
slíkan mann að rísa úr sæti og
stíga fram í bjarmann af leik-
sviðsljósum veraldarinnar. Það
er eftilvill eigi undarlegt að
fyrst af öllu hafi mér orðið, og
verði enn á þessari hátíðis-
stund, hugsað til vina minna og
ástvina og alveg sérstaklega til
þeirra sem stóðu mér næst í
æsku. Þeir menn eru nú horfn-
ir sjónum, og jafnvel meðan
þeir énn voru ofar moldu, þá
nálguðust þeir að vera af kyn-
flokki huldumanna að þvi leyti
sem nöfn þeirra voru fáum
kunn, og enn færri muna þau
nú. Þó hafa þeir með návist
sinni í lífi mínu lagt undirstöð-
una að hugsun minni. Ég hugs-
aði einmitt til þeirra undur-
samlegu manna og kvenna þjóð-
djúpsins, sem veittu mér fóstur.
Ég hugsaði til föður míns og
móður minnar, og ég hugsaði
sérílagi til hennar ömmu minn-
ar gömlu, sem var búin að
kenna mér ótal vísur úr forn-
öld áður en ég lærði að lesa.
Ég hugsaði, og hugsa enn á
þessari stundu, til þeirra heil-
ræða sem hún innrætti mér
barni: að gera aungri skepnu
mein, að lifa svo að jafnan
skipuðu öndvegi í huga mér
þeir menn sem eru kallaðir
snauðir og litlir fyrir sér, að
gleyma aldrei að þeir sem hafa
verið beittir órétti eða farið
góðra hluta á mis, þeir sem
hafa verið settir hjá í tilver-
unni, — einmitt þeir væru
mennirnir sem ættu skilið alúð,
ást og virðíngu fólksins um-
fram aðra menn hér á íslandi.
Ég lifði svo alla bernsku
mína á fslandi að miklir menn,
sem svo eru nefndir, og' höfð-
íngjar, voru aðeins ævintýra-
mynd og loftsýn; en umh.vggja
fyrir aðþreingdu iíf’ var það
siðferðisboðorð, sem í heima-
högum mínum eitt har i sér
veruleikann. Ég minnist vinn
minna ónafnkunnra, þeirra sem
í æsku minni og laungu eftir
að ég var orðinn fulltíða, voru í
ráðum með mér um þær bækur
sem ég réðst i að skrtfa. Þar
á meðal voru nokkrir menn,
þótt eigi væru atvinnu-
rithöfundar, gæddir bókmenta-
legri dómgreind, sem aldrei
brást, og gerðu mér ljós ýms
þau höfuðatriði skáldskapar,
sem stundum eru jafnvel snili-
ingum hulin. Nokkrir þessara
gáfuðu vina minna halda áfram
að lifa í mér, þó þeir séu horfn-
ir af sjónarsviðinu, sumir
þeirra jafnvel með svo raun-
verulegum hætti, að fyrir getur
komið að ég spyrji sjálfan mig,
hvað sé þeirra hugur og hvað
minn. í sömu andránni verður
mér hugsað til þeirrar fjöl-
skyldu, eitthvað kríngum 150
þúsund manna stórrar, hinnar
bókelsku þjóðar íslands, sem
hefur haft á mér vakandi auga
frá því ég fór fjxst að standa
í íseturna sem rithöfundiír,
gagnrýnt mig eða talið í mig
kjark á víxl, en aldrei skett
við mér skolleyrum einsog
henni stæði á sama, hel-'ur tck-
ið undir við mig einsov bcrg-
mál, eða einsog viðkvæmt
hljóðfæri svarar áslætti.
Það er skáldi mikið ham-
íngjulán að vera borinn og
barnfæddur í landi, þar sem
þjóðin hefur verið gagnsýrð af
anda skáldskapar um aldaraðir
og ræður fyrir miklum bók-
mentaauði frá fornú fari. Og
þá skyldi heldur eingan furða,
þó hugur minn hafi séð aftur
í aidir til fomra sagnamanna,
þeirra sem skópu sígildar bók-
rnentir íslenskar, þessara
skáida, sem svo mjög .voru
samsamaðir þjóðdjúpinu sjálfu
að jafnvel nöfi} þeirra hafa
ekki varðveist með verkum
þeirra. Aðeins standa hin ó-
brotgjörnu verk þeirra i augsýn
heimsins með jafnsjálfsögðum
hætti og landið sjálft. Um láng-
ar, myrkar aldir sátu þessir
ónafnkendu menn umhverfðir
snauðasta landi heimsins, í
húsakynhum sem höfðu svip
steinaldar, og settu bækur sam-
an án þess að þekkja hugm.vnc-
ir slíkar sem laun, verðíaun.
frama, frægð. Ég hygg að í
margri kyt.ru, bar, sem þessir
menn sátu. hafi ekki einu-
si'rini 'brunnið eldur, svo þefr
gætu ornað sér á loppnum
fíngnnn í andvökunni, Samt
tókst beim að skapa bókmenta-
mál svro ágætlegt, að sá list-
rænn miðill mun torfundinn i
heimi sem gefi rúm fleiri
tilbrigðum. lwort heldur er i
því, sem kallað er útsmogið ell-
egar hinu, sem kent er til tígu-
leika. Og þeim tókst að semja
á'máli þessu bækur, sem teljast
til sígildra bókmenta heimsins.
Þó að þessum mönnum væri
kanski stundum kalt á fingr-
unum, þá lögðu þeir ekki frá
sér pennann meðan þeim var
heitt um hjartað.
Ég spurði mig þetta um-
ræada kvöld: Hvað má frami
og frægð? Hvað má frægð og
frami veita skáldi? Skemtilega
velsælu af því tæi, sem fyig-
ir hinum þétta leir. En ef ís-
lenskt skáld gleymir upphafi.
sínu, þjóðdjúpinu þar sem sag-
an býr, ef hann missir sambancl
sitt og skyldur við það líf sem
er aðþreingt. það líf sem hún
amma min gamla kendi mér að
búa öndvegi í huga mér, þá cr
frægð næsta lítils virði og svo
það hamíngjulán sem lilýst af
fé.
Yðar hátignir!
Herrar mínir og frúr!
Sá hlutur, sem mér þykir
mest. unr vert, þeirra sem mér
háfa að höndum borið um þess-
ar mundir, það er að sænska
Akademían skuli af hinu mikla
áhi-ifavaidi, sem henni er léð„
hafa nefnt nafn mitt í sam-
bandi við bina ókunnu meist-
ara fomsagnanna íslensku. Þær
röksemdir, sem sænska Aka-
demisn hefur látið liggja að
veitinru hins mikla sóma mér
ti! handa, munu ævilangt verða
mór sjálfum hvatníng, um leið
og þær munu verða fagnaðar-
efni þeirri þjóð, sem stendur
að baki alls, sem einhvers
kann að vera vert í verkum
mínum.