Þjóðviljinn - 17.12.1955, Blaðsíða 7

Laugardagfur 17. desember
Ein sú stunrf
sem vid hofum lifnd
mestn
verið undirbúnar, og gert
smávegis tillögur um breyt-
ingar á málfari, hingað og
þangað. En auðvitað hef ég
alltaf lagt áherzlu á það að
Halldór yrði að fara vandlega
yfir tillögur mínar á eftir,
hirða eða hafna eða finna
alveg nýja leið, eins og hann
hefur oft gert. Ég nefni þetta
vegna þess að ég hef heyrt
utan að mér tröllasögur um
breytingar sem ég eigi að
hafa gert á bókum Halldórs,
en þær eiga ekki við neitt að
styðjast. Einhvern tíma sá ég
meira að segja á prenti að ég
< Stokkhólmi 11. des.
Meðal þeirra Islendinga sem
tókru þátt í nóbelshátíðahöld-
unum í Stokkhólmi vóru Jón
prófessor Helgason og Þórunn
Bjömsdóttir kona hans, en
þau hafa um langt skeið ver-
ið í hópi nánustu vina Hall-
dórs Kil jans, og má t.d. minna
á hversu mikil uppistaða
bréfaskipti þeirra Jóns era í
bók Peters Hallbergs um
Kiljan. Ég notaði tækifærið
og skrapp til þeirra hjón-
anna í dag á hótelherbergið
þar sem þau búa, til þess að
spjalla svolítið við Jón um
Halldór og nóbelsverðlaunin.
— Áttirðu von á því að
Halldór fengi nóbelsverðlaun-
in í ár?
— Við höfðum ávæning af
því að það væri í aðsigi, en
áræddum ekki að trúa því.
Daginn áður þóttumst við
; hafa öragga vissu um að af
þvi hlyti að verða, en þó ef-
aðist ég enn þar til mér var
sagt að opinber tilkynning
hefði verið birt. Þá fannst
okkur við lifa eina þá stund
sem við höfum lifað mesta.
— Hvað hafið þið Haildór
þekkzt lengi?
—■ Síðan 1919, þá vildi svo
til að við áttum báðir heima
við sömu götu í Kaupmanna-
höfn. Halldór hafðist þar við
í lítilli kytra, í henni var
enginn ofn, en hann sat
þama í vetrarhörkunum og
skrifaði og skrifaði. Þegar
ég minnist þess dettur mér
oft í hug það sem Haildór
segir um Ólaf Kárason: Það
var eins og honum bráðlægi
á að koma sem allra mestu
á pappírinn á sem skemmstri
stund af því sem inni fyrir
byggi. Þarna kynntumst við
og síðan hefur okkur alltaf
verið vel til vina, þótt tæp-
lega verði fundnir tveir ólík-
ari menn.
■ Þegar ég ber brigður á að
sú kenning standist heldur
Jón áfram:
< — Það kann helzt að mega
teljast sameiginlegt með
okkur að báðum hættir við
að segja sögur í dálítið ýktri
mynd. Við höfum gaman af
þvi að segja allt með nokkuð
miklum f jarstæðukeimi, draga
fram það sem aðrir kunna að
telja aukaatriði en hafa hitt
í baksýn. — Og nú bætir Þór-
unn inn í að það sé stundum
kjmdugt að heyra hvernig
þeir magna ýkjurnar hvor í
< öðrum, þegar þeir ræðast við.
( — Áttirðu von á því, þeg-
< ar þú kynntist Halldóri fyrst,
að hann myndi ná jafn stór-
Hmtt við Jón Helgason prófessor um
Haildór Kiljan og Nóhetsverðlaunin
felldum árangri í skáldskap
og sannazt hefur?
— Mér fannst ljóst frá
fyrsta fari að eitthvað óvenju-
legt væri á ferðinni, eitthvað
fyrir utan og ofan það al-
genga, það held ég mér sé
óhætt að segja; en auðvitað
beið maður dálítið átekta þar
til Vefarinn kom út, þá held
ég engum hafi blandazt hugur
um að Halidór byggi yfir
miklu. Ég hef alltaf haft
miklar mætur á Vefaranum;
þótt höfundur væri þá ekki
búinn að ná fullum þroska
finnst mér alltaf sterkir og
miklir kaflar í þeirri bók.
— Ég sá í bók Hallbergs,
að þú munt hafa verið alvar-
lega hræddur um að Halldór
yrði innlyksa í kaþólskunni.
— Ég hef lesið bók Peters
Hallbergs . með aðdáun, ég
undrast og dáist að því
hversu vel hann fjallar um
þetta efni sem alls ekki er
vandalaust, hvað hann fer
um það mjúkum en þó sterk-
um tökum. Víst var ég alvar-
lega hræddur um að Halldór
myndi alveg hverfa í kaþólsk-
una, helga sig hinni alþjóð-
legu kirkju en glatast Iandi
sínu. Ég man að ég spurði
hann einu sinni hvort hann
hefði nokkra von um að verða
páfi; þegar hann taldi öll tor-
merki á því bað ég hann
blessaðan að snúa við, fyrst
framavonirnar væra ekki
meiri en þetta. Halldór var þá
aðeins tvitugur að aldri, en
ótti okkar sýndi hversu mikl-
ar vonir við bundum við hann.
Halldór sneri sér að kaþólsk-
unni sökum þess að í um-
rótinu mikla eftir fyrri heims-
styrjöldina þurftu ungir menn
að finna sér eitthvert bjarg,
og það var án efa guðs mildi
að Halldór valdi þessa braut;
þar var hann innan um há-
menntaða menn sem tóku
hann að sér, kenndu honum
og skírðu hann að lokum eins
og heiðingja. Ég spái því að
það hafi verið enn tilkomu-
meira að sjá Halldór skírðan,
innan um presta og preláta í
höklum og öðram skrúða, en
sjálf nóbelshátíðahöldin í gær;
hann hafði æfinguna frá
fornu fari.
— Er einhver sérstök af
bókum Kiljans sem þú metur
mest?
— Ég hef misjafnlega mikl-
ar mætur á þeim eins og
sjálfsagt allir lesendur hafa.
T. d. hef ég ákaflega mikið
dálæti á sögunni af Ólafi
Kárasyni, Heimsljósi eins og
hún á nú að heita, en þó
skil ég mjög vel þá menn
sem taka aðrar bækur fram
yfir eða telja þær rísa jafn
hátt.
— Hvaða höfundareinkenni
Halldórs era þér hugstæðust?
— Mér þykir mest um vert
þann galdur hans að bregða
alltaf nýju og nýju ljósi yfir
efnið, kynna það í mismun-
andi birtu; maður veit aldrei
hvemig birta verður á næstu
blaðsíðu. — Það er líkt og í
ljósaskiptunum í íslenzkri
náttúra, sífelld breyting, allt-
af eitthvað nýtt, bætir Þór-
unn við.
— Það er sagt heima að þú
hafir farið yfir handrit af
æði mörgum bókum Halldórs.
— Ég hef lesið yfir ýmsar
bækur hans, ýmist í handriti
eða þegar nýjar útgáfur hafa
hefði átt mikinn þátt í samn-
ingu bókar einnar, en þá vildi
svo óheppilega til að höfund-
urinn tilgreindi bók sem var
skrihið á stríðsárunum þegar
Halldór sat heima og ég í
Danmörku og enginn sam-
gangur var milli okkar, þann-
ig að bókin var prentuð eftir
liandriti sem ég hafði alls
ekki séð. Annars hefur mér
oft fundizt Halldór mjög
harðleikinn við fyrri bækur
sínar, þegar þær hafa komið
út á nýjan leik, og ég hef
oft reynt að stilla svo til að
hann hlífði einu og öðra sem
mikil eftirsjá var að.
— Mér er sagt að sumir
norrænumenn hafi litlar mæt-
ur á Gerplu; hvernig fellur
þér við hana?
— Aðalatriði Gerplu er auð-
vitað það sem undir býr; hún
fjallar um okkar tíma og
vandamál þeirra. En ég held
að þeir menn hafi rétt fyrir
sér sem segja að Gerpla hafi
þann galla að persónumar séu
of ógeðfelldar, ég fyrir mitt
1955 — ÞJÓÐVTLJINN — (7
leyti get ekki lagt Gerplu til
jafns við hinar miklú nú-
tímasögur Halldórs. Þó er
mér kunnugt um það að
menn, sem hafa mjög mikið
vit á bókmenntum, telja
Gerplu rísa hæst allra bóka
hans. Skemmtilegasti kaflinn
i Gerplu finnst mér frásögn-
in um vist Þormóðs meðal
Skrælingja og lokakaflinn er
líka ákaflega áhrifamikill.
Halldór hefur endað allar
mestu sögur sínar á mjög til-
komumikinn hátt, þannig að
lesandinn situr eftir eins og
steini lostinn.
— Hvað finnst þér um nó-
belsverðlaunin ?
— Mér hefur alltaf fundizt
að þessi verðlaun væru I
sjálfu sér lítilsverður atburð-
ur, ef maður fyndi ekki alveg
eindregið og öragglega að
Halldór er þess fullkomlega
umkominn að þiggja þau. Það
hefur stundum heyrzt heima„
að mál sé til komið að eiq-'
hver íslendingur fái nóbels-
verðlaun, rétt eins og til sé
heill herskari af íslenzkum
mönnum sem megni að þiggja
þau. Við verðum að hyggja
að því að bækur þess sem
verðlaunin hlýtur eru þýddar
víðsvegar um heim, og ef þær
standast ekki mat lesenda er
miklu verr farið en heima
setið; þá er íslendingum ekki
sómi að fá nóbelsverðláun,
heldur niðurlæging. Það er þvi
fagnaðarefni að ekki var
hrapað að því að veita þessi
verðlaun, fyrr en til var mað-
ur sem var þess umkominn
að bera þau með fulluni
sóma.
— Hvað finnst þér um
yngri skáldin heima ?
— Ég fylgdist allt of illa
með þeim, les of lítið. Eftir
því sem ég eldist finnst mér
ég fjarlægjast það sem er að
koma fram nýtt, en hallast
meira að því eldra. Ég hef
lítið gaman að órímuðum ljóð-
um, en ekki vil ég lasta það,
ef mönnum er eðlilegt að
yrkja á þann hátt. — Órímað
mál er ekki ljóð, eins og sáta
er ekki baggi fyrr en búið er
að binda heyið, bætir Þórunn
við.
— Hvaða ritverkum vinnur
þú að um þessar mundir ?
Það fer nú mestur tíminn
minn í að lesa verk annarra,
ég hef ýms ritsöfn undir
höndum og kann ekki við að
taka við öllu óbreyttu sem að
mér er rétt. I Bibliotheea
Amamagnæana era þannig
komin 20 bindi, flest einar
4-500 bls., og í þá útgáfu hef-
ur farið mikill tími. Svo er
Manuscripta Islandica, en það
safn á að verða 20 bindi
og ekki komin nema tvö.
Næsta bindið verður Wolfen-
biittelhandritið að Eyrbyggju
og Egilssögu, og ég hlakka
sérstaklega til að sjá það
komið út, því það er bók.sem
geymd er á afskekktum stað
og fáir íslenzkir fræðiroenn
hafa átt kost á að handleika.
Daginn áður en ég kom hing-r
að var ég að ganga frá ljós-
prentaðri eftirmynd af kvæða-
bók sem Magnús Jónsson
digri í Vigur tók saman, á-
samt inngangi, og ég vonast
til að sú útgáfa verði þeim
mönnum til mikillar fyrir-
greiðslu sem kunna að. ,fást
við skáldskap 16. og 17. ald*
Framh. á 10. siðu