Þjóðviljinn - 26.02.1956, Blaðsíða 6

6) — ÞJÓÐVILJINN — Sunnudagur 26. febrúar 1956
r-----------------———"
ÞlÓBVIUINN
Otgefandi:
Sameiningarflokkur alþýðu
— Sósíalistaflokkurinn —
-------------------------'
Eina leiðin
Daglega hækka lífsnauðsynjar
manna; í gær kom í blöðunum
skýrsla frá verðgæzlustjóra þar
sem rakið var að ýmsar brýn-
ustu nauðþurftir hækka í verði
um 6,7—35,8% af völdum nýju
skattanna einna saman. Og þó er
þetta aðeins byrjunin, álagning
smásala og heildsala hækkar
einnig, og síðan hleður verð-
bólgan utan á sig á gamalkunn-
an hátt; sú vara sem nú hækk-
ar um 10% verður orðin 20%
hærri eftir nokkra mánuði. Upp-
bætur fyrir þessar verðhækkan-
ir fá launþegar engar fyrr en
1. júní, og þær uppbætur munu
-aðeins jafngilda broti af verð-
bólgunni. Hún bitnar fyrst og
fremst á innfluttum varningi,
og hann hefur tiltölulega lítil á-
hrif á grundvöll vísitölunnar.
Það er samróma álit almenn-
ings að betta ástand sé ger-
samlega óþoiandi; nú verði að
taka í taumana svo um munar.
En hvernig verður það gert?
Það verður aðeins gert, með
því að hrekja frá völdum þá aft-
urhaldsstjórn sem hefur legið
eins og rnara á þjóðinni árum
saman; það verður að fjarlægja
úr valdastólum þá menn sem
hafa beinan og óbeinan hagn-
að af verðbólgunni, skuldakóng-
ana, milliliðina og braskarana.
f forsætisráðherrastóli má ekki
lengur sitja maður sem getur
hrósað sér af því með yfirlæt-
isfullu glotti á Alþingi ,að hann
sé skuldugasti maður landsins. í
fjármálaráðherraembætti má
ekki lengur sitja maður sem hef-
ur ekki áhuga á neinu öðru en
þvi að leggja nýja og nýja
skatta og tolla á almenning, svo
að hægt sé að hlífa milliliðum
og gróðafélögum.
Baráttan gegn verðbólgunni er
póíitísk barátta og hún verður
ekki leidd til sigurs fyrr en búið
er að kveða niður íhaldið og
hjálparheilur þess. Þessi sann-
indi eru nú að verða öllum al-
meriningi ljós. Verklýðshreyf-
ingin hefur haft forustu í því
að reyna að sameina öll vinstri
öii landsins, og sú stefna hefur
fenpið hinar beztu undirtektir
um allt land. Það stendur ekki
ó almenríingi.
En það stendur á öðrum; það
stendur á nokkrum leiðtogum í
Framsóknariiokknum, Alþýðu-
flokknum og Þjóðvarnarflokkn-
um. Þessir menn hafa ekki enn
íengizt til að skil.ia það að
vinstri flokkarnir eiga að vera
tæki kjósenda sinna og vinna
í þeirra þágu. Þeir láta stjórn-
ast af annarlegum sjónarmiðum,
sumir virðast beinlínis vera er-
indrekar íhaldsins. Þessir menn
geta gert íslenzkum almenningi
mikið ógagn, ef þeir velja enn
það hlutskioti að sundra og
tvistra. Þeir geta tafið þá þró-
un jtérn ein er heilbrigð í íslenzk-
um. þjóðmálom, '• en þeir geta
ekki komið í veg fyrir hana. Al-
jmenningur mun halda áfram að
þoka sér saman, en þungur á-
fellisdómur verður kveðinn upp
yfir þeim mönnum sem heykjast
eða svíkja þegar afkoma alls al-
«iopnings er í húfi.
Þá ortlr verk pía í
brjóst þjódor þinnor
Þjóðviljinn birtir hér ræð-
ur þær sem Jakob Bene-
diktsson magister og Jón
Leifs tónskáld fluttu í
veizlu þeirri sem haldin var
til heiðurs Halldóri Kiljan
Laxness og Auði konu
hans í Þjóðleikhúskjallar-
anum s.l. mánudagskvökb
Ræða Jakobs Benediks-
sonar
Kæru heiðursgestir, virðulega
samkoma.
Til þess liggja mörg rök,
að við íslendingar fögnum því
af alhug að Halldór Kiljan
Laxness hefur hlotið þá við-
urkenningu sem æðsta getur
á vettvangi bókmennta, og
það ekki síður fyrir þá sök
að mörg okkar hafa lengi
verið sannfærð um að hann
ætti hana skilið.
Ég ætla mér ekki að telja
upp þessi rök; mig langar að-
eins til að nefna tvennt, sem
sérstök ástæða er til að
þakka nóbelsverðlaunaskáld-
inu á þessum degi. Annað
er trú hans á manninn, trú
hans á lífið, sem er undir-
staðan að falslausri samúð
hans með lítilmagnanum og
að óbilandi hugrekki hans og
hlífðarlausri hreinskilni í bar-
áttunni fyrir rétti hins ó-
brotna manns, rétti hans til
lausnar undan kúgun, rétti
hans til friðar, rétti hans til
mannsæmandi lífs. Það er
satt sem Halldór hefur sagt,
að „það þarf afskaplegt þrek
til að vera maður“, til að
halda fast við hugsjón sina
og lífsskoðun í heimi þar sem
Pétrum Þríhrossum og stas-
sjónistum gefst alltof mikið
svigrúm til að þrengja kosti
þeirra sem minna mega sín.
En Halldór hefur fært okkur
þá huggun og þann styrk í
hverri söguhetju sinni af ann-
arri, að jafnvel hjá hinum
aumustu á þessarar verald-
ar vísu leynist neisti sem
aldrei verður kæfður, sá
neisti frelsis og manndóms
sem ekkert ofbeldi megnar
að slökkva.
Hitt atriðið sem ég vildi
nefna, það sem lyftir þessari
lífsskoðun skáldsins í hærra
veldi, það er snilld hans,
skapandi skáldgáfa og íþrótt
í meðferð máls og stíls. Án
hennar hefðu verk hans ekki
orðið sá öldufaldur íslenzkra
bókmennta sem hæst hefur
risið síðan punkturinn var
settur aftan við Brennunjáls-
sögu. Þessir tveir þættir, trú-
in á lífið sjálft og snilligáfan
í víðasta skilningi eru svo
órjúfanlega fléttaðir saman í
allri list Halldórs að þar verð-
ur ekki á milli greint. Þeim
er það framar öllu að þakka
hvern sess verk hans skipa
í hugum lesenda, hvort heldur
er hjá fámennri heimaþjóð
hans eða með fjarlægum stór-
þjóðum. Og í því sambandi
megum við ekki gleyma því
að skáldið hefur orðið að sigr-
ast á mörgum erfiðleikUm
sem ekki eru á vegi höfunda
frá stærri þjóðum. Allir hljóta
að skilja — og ég get borið
inn það af nokkurri reynslu
og ekki kinnroðalaust — hvað
mikið skortir á að þýðingar
á erlendar tungur geti endur-
speglað snilld Halldórs í með-
ferð móðurmáls síns. En svo
mikill er skáldskapur hans
að jafnvel þessi þröskuldur
hefur ekki getað orðið frægð
hans að fótakefli. Það er efn-
ið, inntakið í skáldskap hans
sem er svo mikilfenglegt, svo
mannlegt og svo satt, að
hann hefur náð óskiptri á-
heyrn ekki aðeins landa sinna
heldur allrar veraldar, þó að
þeir einir sem íslenzku skilja,
njóti listar hans til fulls.
Kæri Halldórí Þú hefur ort
verk þín í brjóst þjóðar þinn-
ar, og ekki hennar einnar,
heldur alls mannkyns, hins
líðandi og stríðandi fólks,
hvar sem það er á hnettinum.
Og við höfum orð þín sjálfs
fyrir því að sá einn mæli-
kvarði sé til á góðan skáld-
skap. Fyrir þetta vildi ég
flytja þér þakkir á þessari
hátíðarstund.
★ •
Ræða Jóns Leifs
Háttvirta samkoma!
Nú aftur hafa listamenn lát-
ið í Ijós ósk um að ég flytti
frá þeim ávarp og þakkir til
Halldórs Laxness.
í rauninni þarf ég ekki að
bæta miklu við það, sem ég
sagði á hafnarbakkanum er
skáldið kom hingað heim fær-
andi íslandi sigurinn. Eitt vil
ég þó undirstrika, sem ég
sagði þá og mér virðist enn
hafa gleymzt um of:
Halldór Laxness hefur
fyrstum allra íslendinga tek-
ist að sanna heiminum tílveru-
rétt íslenzks þjóðernis.
Vér hinir höfum lengi reynt
hið sama, og vér fögnum sigr-
inum eigi síður fyrir það, þótt
Halldór yrði fyrri til, en þessi
sigur er i sjálfum sér ekki á-
fangi og engiim endir, —
heldur uppliaf og herör.
Ég sagði við skipsfjöl, að
skáldinu hefði tekizt að hrinda
upp hurðinni, svo að „ljós
heimsins" fengi að skína inn
og „fegurð himinsins“ væri nú
loks augljós hverju manns-
barni.
Ég hafði í huga ömurleik hins
íslenzka moldarkofa, þar sem
forfeður vorir hafa setið öld-
um sainan og skrifað og
hlaðið bók á bók, án þess að
mega festa hugann við hvort
þær 'ýrðu lesnar eða ekki, —
en þegar upp er hrundið hurð-
inni og ljós heimsins, kastar
glætu inn í kofann og hvert
mannsbarn streymir út og
skoðar fegurð himinsins, —
hvað svo?
Nýtt viðliorf hefur skapazt.
Þegar ég frétti um sigur
Halldórs, þá var mín fyrsta
hugsun sú, að nú gæti hann þó
kostað fyrsta flokks erlendan
einkaritara í svo sem þrjú ár
til að létta útbreiðslustörfin.
Það er einmitt þetta, sem
ætti að vera efst í okkar huga
í dag, að ísland kunni að hag-
nýta sér sigurinn, að utan-
ríkis- og útbreiðsluþjónusta
vor komist á menningarleg-
um vettvangi í það horf, að
ekkert fari forgörðum, sem
geti orðið til að auka álit Is-
lands úti um heim og skaua
það öryggi, að sérliver skerð-
ing sjálfstæðis vors mælist illa
fyrir í augnm ráðandi þjóða
— verði talin svo hneykslan-
leg, að enginn viti borinn er-
lendur stjói-nmálamaður láti
sér hana til hugar koma. —
Vér getum ekki skapað okkur
neitt annað öryggi fyrir sjálf-
stæði voru en þetta.
Sigur Halldórs er nýtt upp-
haf í sögu íslenzkra höfunda,
hvort sem þeir nú skapa verlc
orða, mynda eða tóna. — Vér
þökkum honum lijartanlega
og óskum honum og frú hans
og allri aétt {>eirra vaxandi
gengis og innri sem ytri
frama!
-------------------------,----r-<$>
Verkamaimafélagið Dagsbrún
Aðalfundur
Dagsbrúnar veröur haldinn í IÖnó þriðjudaginn
28. þ.m. kl. 8.30 síðdegis.
DAGSKRÁ:
1. Félagsmál.
2. Venjuleg aöalfundarstörf.
3. Atvinnuleysistryggingarnar.
4. Sýnd kvikmynd frá 50 ára afmælishátíð
Dagsbrúnar.
MætiÖ stundvíslega, sýnið skírteini við inngang-
inn.
} STJÓRNIN.
Kitstj.: Guðmundur Arnlaugsson
Ðr. Tartakower
Hinn 5. febrúar síðastliðinn.
andaðist taflmeistarinn Savielly
G. Tartakower suður í Paris
73 -ára að aldri. Þótt fáir ís-
lendingar hafi séð dr. Tarta-
kower og enn færri teflt við
hann, er hann engu að síður
góðkunningi flestra þeirra, sem
komnir eru til vits og ára í
skákinni og valda því rit hans
um skák.
Á árunum milli heimsstyrj-
alda var Tartakower mikiivirk-
astur þeirra manna, er um
skák rituðu, hver bókin rak
,aðra og yrði of langt að telja
þau rit öll. Hann >fitaði um
skákmenn, um taflbyrjanir og
mót, en fyrst og fremst um
nýjungar. Tartakower var
helzti postuli hins nýja siðar í
skákinni, þeirrar breytingar á
skákstíl, er ruddi sér braut
eftir heimsstyrjöldina fyrri.
Um þetta bera nöfnin á bókum
hans vitni: höfuðrit hans Die.
hypermoderne Schachpartie
kom út í Vínarborg á árunum
1924 og 1925, Das neuroman-
tische Schach árið 1927. Að
vísu ber miklu minna á honum
eftir heimsstyrjöldina síðari,
enda var hann þá tekinn að
eldast, en þó munu þrjár af
mest seldu skákbókum síðustu
ára hér heima einmitt vera frá
hans hendi: 500 Mastér Games
of Chess, 100 Modern Games
of Chess (báðar ritaðar í félagi
við Du Mont), og Beztu skákir
Tartakowers. i
Dr. Tartakower var pólskur
að uppruna en bjó lengstum í
Frakklandi, gerðist franskur
borgari að ég held, en tefldi
þó jafnan með löndum sínum
á alþjóðamótum. Hann var liðs-
foringi í frelsisher Frakka í síð-
ari heimsstyrjöldinni og vann
þá (og tefldi) undir nafninu
Lautinant Cartier. Dr. Tarta-
kower var víðförull og fjöl-
menntaður, hann þýddi ljóð úr
slavneskum málum á frönsku,
ritaði um skák á þýzku,
frönsku og ensku. Hann þótti
óvenjulega skemmtilegur mað- _
ur, andríkur i samræðum, fynd-
inn og fjörugur, og bera bækur
hans þess merki, einlcum hin-
ar fyrri, þar sem hann gefur
orðgleði sinni lausan tauminn
og er þá oft spaklegur og fjar-
stæðukenndur í senn. En stund-
um fer svo að við nánari at-
hugun leysi-st það, sem manni
þótti spaklegast við fyrstu sýn,
upp í leik að orðum.
En jafnframt var dr. Tarta-
kower einn af fremstu skák-
meisturum heimsins um sína
daga. Hann var manna fróð-
astur um taíibyrjanir, en neytti
þess sjaldan, svo skemmtilegt
þótti honum að feta nýjar slóð-
ir, I-Iann var djarfur og hug-
kvæmur í miðtafli og snjall í
tafllokum. Minningabók hans
er hið ágætasta skákasafn, svo
margar skákir hefur liann vel
teflt.
Það er vandi að velja eina
af skákum Tartakowers til
Framhald á 10. síðu;